Xếp hạng đại học: "Chúng tôi là trường loại A cho sinh viên loại B"

Hạng nào cũng có

Bảng xếp hạng của U.S. News thường ít có thay đổi trong các vị trí hàng đầu. Năm nay Princeton vẫn xếp hạng 1 trong danh mục các trường đại học quốc gia Mỹ, theo sau là Massachusetts Institute of Technology (MIT) và Harvard.

Stanford năm ngoái xếp đồng hạng 3 năm nay tụt xuống hạng 4. Trong danh mục các trường đại học khai phóng (liberal arts), Williams vẫn lại xếp hạng 1, Amherst hạng 2 và Swarthmore hạng 3.

Vậy các trường dựa vào đâu để khoe thứ hạng trên U.S. News? Đó là bởi xếp hạng của tờ báo này chia ra thành rất nhiều danh mục, rồi các tiểu danh mục để hàng trăm trường có thể dựa vào đó, khoe họ xếp hạng cao trong một lãnh vực nào đó.

Chẳng hạn, theo tờ The New York Times, năm nay có đến 350 trường đủ điều kiện để khoe họ có những chương trình đào tạo điều dưỡng tốt nhất nước Mỹ.

Hãy nhìn vào các tiểu danh mục này. Trong đó, có những bảng xếp hạng rất "độc đáo" như "các trường đại học tốt nhất cho cựu binh"; "các trường tốt nhất ngành địa ốc"; "trường cho trải nghiệm tốt nhất cho sinh viên năm đầu"; "Trường loại A cho sinh viên loại B"; "Trường đa dạng về hoàn cảnh kinh tế"… Có hàng trăm danh mục xếp hạng như thế.

Sau khi công bố bảng xếp hạng, U.S. News sẽ gởi email cho các trường, chúc mừng họ đạt một xếp hạng cao trong một lãnh vực nào đó.

Jonathan Henry, hiệu phó Trường đại học Maine at Augusta, kể ông nhận email từ tờ báo cho biết trường ông lại được xếp hạng cao trong danh mục các khóa học trực tuyến. Sau đó U.S. News bày cho ông cách trả tiền mua quyền quảng bá xếp hạng này, cùng các logo do tờ báo đưa ra.

Năm ngoái trường Maine at Augusta chi hết 15.225 đô la để được quyền tiếp thị các huy hiệu xếp hạng của U.S. News có kèm logo của tờ báo và quảng bá ba xếp hạng: thứ 61 cho chương trình cử nhân trực tuyến dành cho cựu binh; thứ 79 khóa cử nhân trực tuyến về kinh doanh và thứ 104 chương trình cử nhân trực tuyến.

Các trường lớn hơn, có thứ hạng cao hơn thường phải trả tiền nhiều hơn: trường Citadel, một trường đại học quân sự ở South Carolina, trả 50.000 đô la; Trường đại học Alabama trả 32.525 đô la để quảng bá xếp hạng về các chương trình đào tạo kỹ sư và điều dưỡng.

Tổng cộng hằng năm tờ U.S. News thu về nhiều triệu đô la mặc dù con số chính xác không được tiết lộ. Và mặc dù tờ U.S. News khẳng định việc các trường mua huy hiệu xếp hạng không ảnh hưởng đến quyết định xếp hạng của họ, rất nhiều người vẫn phê phán cách làm ăn này.

Các trường lớn có thể ngó lơ chuyện xếp hạng, có trường tẩy chay thẳng thừng nhưng các trường nhỏ hiện đang chật vật tuyển sinh trong bối cảnh tỉ lệ người đi học đại học đang sụt giảm mạnh thì không thể bỏ qua cơ hội quảng bá tên tuổi.

Bảng xếp hạng bị nhiều chỉ trích

Trong nhiều năm qua, bảng xếp hạng của U.S. News tuy có thể giúp sinh viên và phụ huynh có cái nhìn tổng quát để dễ chọn trường hơn nhưng cũng từng gây ra nhiều tranh cãi. Các chỉ trích thường tập trung vào chuyện dữ liệu bị nhào nặn theo ý đồ chủ quan của người xếp hạng, phương pháp xếp hạng thiếu minh bạch, mơ hồ, kể cả các cáo buộc tờ báo dùng xếp hạng để trả đũa các trường phản đối.

Câu hỏi thường xuyên được đặt ra là liệu U.S. News có đầy đủ chức năng để xếp hạng các trường đại học hay chăng. Bộ trưởng Giáo dục Mỹ Miguel A. Cardona cho rằng việc xếp hạng đã gây ra một nỗi ám ảnh không lành mạnh về thứ hạng trong giáo dục.

Cuối năm 2022, Đại học luật Yale, thường xuyên xếp hạng 1 trong danh mục các trường đại học luật, tuyên bố tẩy chay, không tham gia bảng xếp hạng của U.S. News nữa. Trường này cho rằng phương pháp xếp hạng "không những thất bại, không thúc đẩy ngành luật mà còn cản đường sự tiến bộ".

Chỉ mấy giờ sau, Trường đại học Luật Harvard tuyên bố cũng tẩy chay việc xếp hạng - cuối cùng tổng cộng có đến 44 trường theo chân phong trào này mà nghỉ chơi với U.S. News.

Năm ngoái U.S. News buộc phải thay đổi phương pháp xếp hạng, một đợt thay đổi mà tờ báo này tuyên bố là lớn nhất kể từ khi cho ra đời bảng xếp hạng vào năm 1983.

Trước các chỉ trích mô hình xếp hạng không tính đến các mục tiêu cao đẹp mà các trường thường hướng đến như khuyến khích sự dịch chuyển trong thang bậc xã hội, U.S. News nhấn mạnh hơn, trao nhiều trọng số hơn cho các yếu tố như tỉ lệ theo học không bỏ học giữa chừng cho những sinh viên nhận học bổng hỗ trợ tài chính. Kết quả là nhiều trường công thăng hạng mạnh, có trường tăng 50 bậc trong khi một số trường tư tụt hạng.

Các trường Việt Nam trong bảng xếp hạng

Ngoài việc xếp hạng các trường đại học Mỹ, U.S. News cũng xếp hạng các trường đại học trên thế giới trong một bảng và từng châu lục trong các bảng riêng.

Bảng xếp hạng các trường đại học Việt Nam có thể gây ngạc nhiên cho nhiều người: hạng 1 là Trường đại học Tôn Đức Thắng (thứ 253 toàn cầu); xếp thứ 2 là Trường đại học Duy Tân (thứ 296 toàn cầu); thứ 3 là Trường đại học Nguyễn Tất Thành (thứ 730 toàn cầu); thứ 4 là Đại học Quốc gia Hà Nội (thứ 844 toàn cầu) và thứ 5 là Đại học Quốc gia TP.HCM (thứ 865 toàn cầu).

Tuy nhiên, cũng như cách xếp hạng các trường đại học ở Mỹ, U.S. News còn chẻ ra nhiều danh mục nhỏ để xếp hạng các trường đại học Việt Nam. Ở đây Trường đại học Tôn Đức Thắng có thể gây ngạc nhiên vì được xếp thứ 5 trong ngành kỹ thuật dân dụng mà trường này gọi là "khoa kỹ thuật công trình" (civil engineering) và thứ 21 trong ngành toán.

Xếp thứ 5 trong ngành kỹ thuật dân dụng là rất cao, cao hơn Đại học Thanh Hoa (Trung Quốc) xếp thứ 6, Đại học Công nghệ Sydney (Úc) xếp thứ 7, hay Đại học Công nghệ Nanyang (Singapore) xếp thứ 21 và Đại học Quốc gia Singapore (xếp thứ 26).

Các trường chúng ta thường nghe tên như University of California Berkeley, University of New South Wales Sydney, Swinburne University of Technology xếp tuốt đằng sau.

Xếp thứ 21 trong ngành toán còn ghê hơn nữa vì như thế là cao hơn Đại học Chicago (thứ 26) nơi giáo sư Ngô Bảo Châu đang giảng dạy; hơn cả Đại học Brown, Đại học Duke, Đại học New York, Đại học Texas Austin… toàn là những tên tuổi lớn.

Thậm chí Đại học Quốc gia Singapore, xếp thứ 22 trong danh mục các trường đại học tốt nhất toàn cầu, lại chỉ được xếp hạng 43 trong ngành toán.

Theo giải thích của U.S. News, Trường đại học Tôn Đức Thắng được xếp hạng 5 trong ngành kỹ thuật dân dụng là vì trong các tiêu chí xếp hạng, trường này đạt hạng cao trong một số tiêu chí, như hạng 1 trong chỉ số ảnh hưởng trích dẫn, hạng 1 trong tỉ lệ các bài báo trong số 10% được trích dẫn nhiều nhất, hạng 2 trong hợp tác quốc tế, hạng 1 trong tỉ lệ các công trình nghiên cứu trong số 1% được trích dẫn nhiều nhất.

Nói chung thứ hạng cao của trường này là nhờ các công trình nghiên cứu, cả kỹ thuật dân dụng lẫn toán được trích dẫn nhiều nhất. Điều lạ là trích dẫn nhiều ở mức đạt thứ hạng rất cao nhưng uy tín về nghiên cứu toàn cầu lại thấp, như toán xếp hạng 252, tổng số lượng bài báo ngành kỹ thuật dân dụng xếp hạng 182.

Bất luận thế nào, nếu cứ chiểu theo cách làm này của U.S. News, các trường đại học như Tôn Đức Thắng hay Duy Tân vẫn sử dụng thứ hạng xếp hạng để quảng bá cho nhà trường. Đúng là Trường đại học Tôn Đức Thắng đã nêu bật việc họ được thăng hạng qua nhiều năm như năm 2021, xếp hạng 387 trong tổng số 1.750 đại học được xếp hạng, năm 2022 xếp hạng 223 (trên 2.165 trường).

Không thấy trường nhấn mạnh mức xếp hạng rất cao trong ngành kỹ thuật dân dụng và toán. ■