Tuyệt đại đa số ngôi mộ ở đây đều là mộ những liệt sĩ hi sinh trong trận đánh chống quân Trung Quốc xâm lược ngày 12-7-1984 tại Thanh Thủy, Vị Xuyên.

Thời điểm ấy, ở Vị Xuyên, Thanh Thủy, năm 1984, trận đánh kinh hoàng ấy rất ít người Việt Nam được biết. Sư đoàn chủ lực 356 gần như bị xóa sổ, sau đó đã giải thể. Đó là một nỗi đau ghê gớm không chỉ cho các chiến sĩ sư đoàn 356, mà cho tất cả người Việt Nam yêu nước. Đó là trận đánh mà chúng ta bị tổn thất rất lớn, cho tới bây giờ, rất nhiều hài cốt liệt sĩ của chúng ta còn nằm lại ở vùng núi Đất (Thanh Thủy). Trong trường ca Đám mây hình người thợ săn và con chó viết về dân tộc Mông tôi mới hoàn thành, có đoạn:

Thanh Thủy bây giờ là cửa khẩuđêm cú kêu khắc khoải liên hồitôi dừng lại bên sườn núi Đấtmột nỗi đau bầm ứ trong đầumây gấp gáp hành quân về lối cũmây bay như vết chém ngang người

Tôi nghĩ, “vết chém” ấy, tất cả những người lính Việt tham gia trận đánh này đều cảm nhận rõ tận trong da thịt mình. Ngày 12-7 năm nay, kỷ niệm 30 năm trận Vị Xuyên, Thanh Thủy, hàng nghìn cựu chiến binh từng tham chiến ở mặt trận này năm 1984 đều tự tìm về nơi họ từng trần thân trước đạn pháo quân thù. Lòng dũng cảm, sự hi sinh vô bờ bến của họ dù chưa được nhắc tới đúng mức, nhưng sẽ không bao giờ bị quên lãng.

Tổ quốc và nhân dân Việt Nam đã và sẽ ghi nhớ mãi những đứa con từ 30 tỉnh thành trong cả nước đã góp máu xương mình giữ từng tấc đất Thanh Thủy, Vị Xuyên. Những nỗi đau của các anh, các liệt sĩ, các thương binh, những cựu chiến binh cũng là nỗi đau của chúng tôi, dù xin các anh tha lỗi, ngày các anh tham chiến chúng tôi không được biết. Mãi sau này, rất nhiều năm sau, qua các nguồn thông tin rải rác và chắp vá, chúng tôi mới được biết về trận đánh bi hùng, về sự hi sinh khó tưởng tượng của các anh:

xin cho tangày trở lại nơi nàythắp nén hương nghèn nghẹn khói bayrót vài ba chén rượulên những nấm mộ buồnchiều mưa tuônta ngược đường Thanh Thủynơi lũ giặc phun lửa đốt các anh thành tro bụithành sương khóithành mây ôm đỉnh núithành nỗi đau vạn thuởtrời ơi!

Vâng, hàng nghìn người lính bộ đội Cụ Hồ ngã xuống chỉ riêng trong ngày 12-7-1984, để giữ Thanh Thủy bây giờ vẫn là đất Việt Nam. Giữ lại được từng tấc đất của Tổ quốc theo đúng nghĩa đen, chúng ta đã phải trả giá máu đến từng ấy! Có một đêm, tôi cùng một người bạn Hà Giang lên cửa khẩu Thanh Thủy. Đêm khắc khoải cú kêu, núi Đất in lên nền trời một bức tường sẫm lớn. Tôi như nghe hồn các liệt sĩ nói gì với chúng tôi, trong im lặng.