Vị giáo sư Pháp "200% Việt Nam"

Một chuyến đi nhiều ngày như thế thật chẳng dễ dàng gì ngay cả đối với những người trẻ khỏe, huống chi GS Odon Vallet đã ngoại lục tuần!

Những học sinh ở Làng trẻ em SOS Đồng Hới (Quảng Bình) được tặng học bổng, tổ chức lễ mừng sinh nhật GS Odon Vallet (3-9-2012) - Ảnh: Hàm Châu

Hành trình phát học bổng bắt đầu từ ngày 25-8 ở TP.HCM, trao cho những bạn trẻ học giỏi ở các tỉnh phía Nam. Rồi đoàn lên Đà Lạt trao học bổng cho học sinh, sinh viên giỏi các tỉnh Tây nguyên trước khi ra Hà Nội.

Lần ấy, khi vượt đèo Ngoạn Mục, trên đường từ Đà Lạt xuôi Nha Trang, cả đoàn phát học bổng phải dừng xe giữa lưng chừng đèo gió hú. GS Vân sốt cao, viêm họng cấp, như muốn khuỵu xuống, phải nép vào bờ cây khuất gió, uống thuốc đặc hiệu hạ sốt rồi nhờ bác Lê Phỉ, một thành viên biết đông y trong đoàn, xoa dầu cạo gió, vừa châm bằng những cây kim ngắn, vừa cứu bằng lá ngải khô với gừng tươi mới có thể cất bước lên xe đi tiếp! Và cũng đã vài lần GS Odon bị cảm do gió mưa, nắng nóng đường dài... Nhưng chuyến đi không vì thế mà dang dở...

Những “hạt mưa” học bổng mùa khai trường

Từ năm 1997, Tổ chức Khoa học và giáo dục Gặp gỡ Việt Nam đã bắt đầu tặng học bổng cho nhiều sinh viên hệ cử nhân khoa học tài năng ở Đại học Quốc gia Hà Nội. Cảm kích trước hoạt động khích lệ tài năng này, GS Odon Vallet tỏ ý muốn tham gia. Từ đấy xuất hiện học bổng Vallet. Đây là loại học bổng khuyến tài, không nhằm “xóa đói giảm nghèo” vốn đã có nhiều quỹ học bổng khác hướng tới.

Điều kiện để xét học bổng, theo giám đốc văn phòng điều phối toàn quốc Quỹ học bổng Vallet (trụ sở ở Huế) Đỗ Trinh Huệ, là học sinh giỏi toán, lý, hóa; riêng với các dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa, làng trẻ em SOS, học bổng được trao cho những học sinh đạt kết quả học tập cao nhất trường (không bắt buộc phải đạt danh hiệu học sinh giỏi). Với sinh viên phải là sinh viên giỏi. Đối với học sinh nghèo vượt khó, quỹ có thể dành ra 5% tổng số tiền để cấp học bổng theo những tiêu chí riêng (xem thêm: gapgovn.org.vn).

Từ 800 suất học bổng năm 2001, mười năm sau số học bổng đã lên tới 2.250 suất với tổng số tiền 15 tỉ đồng. Năm 2012, do trượt giá nên tuy số học bổng vẫn ở mức 2.250 suất nhưng trị giá mỗi suất tăng thêm, từ 6 lên 7 triệu đồng với học sinh và từ 9 lên 11 triệu đồng cho sinh viên, vì thế tổng số tiền lên tới 18 tỉ đồng.

Trong một buổi lễ phát học bổng ở Quảng Bình, GS Odon Vallet chia sẻ: “Là nhà nghiên cứu sử học, tôi biết rằng trước kia, trong những năm chiến tranh đẫm máu, nơi này đã trở thành một túi bom! Người Mỹ đã trút xuống đây bao trận mưa bom! Tôi mong rằng hôm nay, những ai có lương tri ở Mỹ cũng như trên toàn thế giới hãy đền đáp lại cho tuổi trẻ Quảng Bình... “mỗi hố bom, một học bổng”! Và những trận mưa bom ngày trước, nay sẽ được thay thế bằng những cơn mưa học bổng! Là một cá nhân đơn độc, với gia tài có hạn, tôi không đủ sức tạo nên những “cơn mưa học bổng” mà chỉ có thể mang tới những hạt mưa lác đác đầu mùa trên đất lửa năm nào...”.

GS Odon khiêm tốn gọi số học bổng mình tặng là “những hạt mưa lác đác đầu mùa”, nhưng với các bạn trẻ Việt, đó là những “hạt mưa” học bổng thấm đẫm nghĩa tình...

Cô sinh viên Học viện Quân y Hà Nội Trần Thị Minh Đức tốt nghiệp bác sĩ loại giỏi được tặng học bổng Vallet - Ảnh: Hàm Châu

“Thương yêu những khối óc thông minh, trái tim nhân hậu”

Vallet là tên một dòng họ lâu đời mà GS Odon Vallet là người đại diện hiện nay. Odon đỗ tiến sĩ luật học, rồi trở thành giáo sư lịch sử tôn giáo của Đại học Sorbonne - một đại học danh tiếng trên thế giới. Ông cũng là một nhà văn viết tùy bút triết luận nổi tiếng, thường được Đài truyền hình Pháp và các báo lớn ở Paris mời nhận định về nguồn gốc sâu xa của các cuộc xung đột tôn giáo đang diễn ra nóng bỏng ở Trung Đông hay Nam Á (như Iraq hay Pakistan).

Thời trẻ, Odon học Trường Quốc gia hành chính ở Paris, nhưng ông không dấn thân vào “hoạn lộ” mà ưa nghiên cứu khoa học. Ông cảm thấy lòng mình cộng hưởng với câu nói nổi tiếng của Albert Einstein khi từ chối lời mời đến Tel-Aviv nhậm chức tổng thống nước Cộng hòa Israel vào năm 1952: “Đối với tôi, chính trị là dành cho hiện tại, còn phương trình là vĩnh cửu”. 

Từ “phương trình” ở đây có thể hiểu theo nghĩa rộng là khoa học. Nhà khoa học hay người nghệ sĩ hướng tới những thang giá trị khác với chính khách hay doanh nhân. Sự phong phú, đa chiều về tư duy chính là nét đặc sắc của một xã hội dân chủ, văn minh mà chúng ta đang kiên trì xây dựng.

Người cha của Odon là cụ Jean Vallet. Thuở nhỏ, cậu bé Jean quá nghèo, sáng sáng lầm lũi cuốc bộ đến trường tiểu học ở làng quê, chiều chiều mải miết chăn cừu trên đồng cỏ lạnh buốt hay chăn dê bên sườn núi đá chênh vênh trong vùng Bourgogne ở miền đông nước Pháp.

Khi lớn lên, chàng trai Jean lưu lạc tới Paris, vừa làm lao công, vừa theo học trung học, rồi đại học. Nhờ bền chí và thông minh, Jean đỗ tiến sĩ luật học. Ông được cử làm tổng giám đốc, rồi chủ tịch hội đồng quản trị một hãng bảo hiểm quốc tế lớn. Phút lâm chung, cụ Jean để lại toàn bộ gia sản trị giá 100 triệu euro cho con trai với lời trăng trối: “Này Odon! Con hãy thương yêu lấy những người nghèo khó! Trong đám người bất hạnh đó có không ít khối óc thông minh, trái tim nhân hậu...”.

Hãy cảm ơn cha mẹ, thầy cô...

Tuân theo di huấn của phụ thân, Odon không tiêu xài cho riêng mình mà đem toàn bộ số tiền ấy gửi ngân hàng, hằng năm lấy lãi tặng học bổng cho các bạn trẻ học giỏi ở Pháp, Việt Nam và Benin - một nước nhỏ ở Tây Phi. Riêng Odon vẫn sống trầm tư, giấu mình trong một căn hộ bình thường giữa Paris sôi động, gần vườn hoa Luxembourg. Ông ăn mặc xuềnh xoàng, đi làm bằng xe buýt hay tàu điện ngầm. Trong căn hộ vài phòng, ông sống cô đơn, không vợ, không con. Có lần Odon tâm sự chính các bạn trẻ Việt Nam đã giúp ông đỡ quạnh hiu.

Trên bàn làm việc, ông đặt một bức tượng Đức Phật từ bi, siêu thoát. Giữa tường nhà, bên ô cửa sổ, treo bức tranh sơn mài vẽ cảnh gác Khuê Văn thanh vắng dưới ánh nắng thu vàng bên giếng Thiên Quang, cạnh mấy hàng bia đá cổ khắc tên các tiến sĩ triều Lê, trên lối vào sân Đại Bái, trong Văn Miếu - Quốc Tử Giám Hà Nội.

Là một nhà Đông phương học, ông đọc Luận ngữ của Khổng Tử, Đạo đức kinh của Lão Tử, Mạnh Tử của Mạnh Kha (tức Mạnh Tử), Nam Hoa kinh của Trang Chu (tức Trang Tử), Sử ký Tư Mã Thiên... “Nhân bất tri nhi bất uẩn bất diệc quân tử hồ?” (Người đời không biết đến mình, mình cũng không ấm ức, há chẳng phải là bậc quân tử hay sao?) - lời Khổng Tử hơn 2.500 năm trước dường như đã nói lên lối sống không thích phô trương, không xu phụ của người trí thức mọi thời đại...

12 năm theo đuổi chương trình học bổng cho bạn trẻ Việt Nam, GS Odon luôn nói: “Các bạn là người Việt Nam 100%, nhưng mong các bạn cho phép tôi được là người Việt Nam 200% bởi lẽ tôi quá yêu đất nước của Bác Hồ”. Đối với các bạn trẻ được nhận học bổng, ông dặn: “Đừng cảm ơn tôi! Hãy cảm ơn cha mẹ đã sinh thành ra các bạn, cảm ơn thầy cô đã mang tri thức đến cho các bạn!”.

Chiều chủ nhật 9-9-2012, sau nửa tháng miệt mài đi xuyên Việt, GS Odon lặng lẽ xách vali ra sân bay Nội Bài, trở về căn hộ hẹp của mình giữa Paris rộng lớn để kịp làm những công việc bộn bề đang đợi chờ ông ở Đại học Sorbonne vào mùa khai giảng. Lúc chia tay, ông hẹn trở lại vào mùa thu năm tới với số tiền học bổng nhiều hơn...