Đại tá Assimi Goita (giữa) trong cuộc họp báo về đảo chính (lần 1) tại thủ đô Bamako, Mali ngày 19-8-2020 - Ảnh: AFP

Tòa án Hiến pháp Mali đã công bố Phó tổng thống - đại tá Assimi Goita sẽ là tổng thống chuyển tiếp ở quốc gia Tây Phi này.

Thông báo ngày 28-5 của Tòa án Hiến pháp Mali khẳng định đại tá Goita sẽ "thực hiện các chức năng của tổng thống chuyển tiếp lãnh đạo đất nước trong giai đoạn chuyển tiếp cho tới khi kết thúc".

Tòa án Hiến pháp Mali khẳng định quyết định trên được đưa ra sau khi Tổng thống tạm quyền Bah Ndaw từ chức.

5 cuộc đảo chính

Thực tế nhiều quốc gia đều cho rằng Tổng thống tạm quyền Bah Ndaw đã bị ép từ chức xét theo diễn biến tình hình.

Hôm 24-5, các binh sĩ đã bắt giữ ông Bah Ndaw cùng Thủ tướng tạm quyền Moctar Ouane, và chỉ trả tự do cho 2 nhà lãnh đạo này hôm 27-5 sau khi họ chấp nhận từ chức.

Các ông Ndaw và Ouane đã lãnh đạo chính phủ chuyển tiếp tại Mali, với nhiệm vụ đưa nước này trở lại chế độ dân sự sau cuộc đảo chính lật đổ tổng thống Ibrahim Boubacar Keita hồi tháng 8-2020.

Như vậy chỉ trong vòng 9 tháng, đất nước Mali vốn đang bất ổn đã chứng kiến đến 2 cuộc đảo chính, mà người cầm đầu hiện đang trở thành lãnh đạo của chính phủ.

Cách đây một năm, đại tá Assimi Goita gần như vô danh trên chính trường và người ta chỉ nhớ đến ông qua hình ảnh mặc quân phục và không rời chiếc mũ bê-rê xanh lá trong lần đảo chính thứ nhất.

Hôm đó là ngày 18-8-2020, đại tá Goita lần đầu xuất hiện trước các ống kính truyền hình cùng bốn sĩ quan chỉ huy tham gia cuộc đảo chính để thông báo việc lật đổ tổng thống Keita.

Lần đó, nhóm của vị đại tá trẻ 37 tuổi thông báo rằng họ ra tay vì đất nước rơi vào hỗn loạn, bất an, mất an ninh…

Tổng thống tạm quyền Bah Ndaw bị bắt và được trả tự do sau khi đồng ý từ chức - Ảnh: REUTERS

Một số thành viên tham gia cuộc đảo chính năm 2020 cũng từng làm đảo chính hồi năm 2012. Tính từ khi độc lập đến giờ, Mali đã trải qua 5 cuộc đảo chính.

Đại tá Goita là con của cựu giám đốc quân cảnh. Ông tốt nghiệp Trường Prytanée de Kati, trường quân sự chính của Mali. Năm 2002, ông từng được cử lên phía bắc, trải qua nhiều chiến trường chống phiến quân.

Ông Goita lên lon nhanh chóng nhờ những chiến công chống lực lượng phiến quân nổi dậy đòi độc lập, và sau đó là các lực lượng Hồi giáo cực đoan.

Khi đó người ta chỉ biết Goita là lãnh đạo của lực lượng đặc nhiệm và giờ bước lên vị trí lãnh đạo đất nước, người ta tự hỏi mục tiêu của ông là gì?

Khó khăn chực chờ

Như trước khi ông được thông báo làm tổng thống chuyển tiếp, Goita tuyên bố như một cách lý giải hành động của mình: "Chúng ta không có quyền phạm các sai lầm cũ một lần nữa.

Phải chọn lựa giữa ổn định và hỗn loạn cho Mali thì chúng tôi đã chọn ổn định, vì đó là lợi ích cao nhất của quốc gia, Chúng tôi không giấu giếm gì cả".

Cuộc đảo chính ngày 24-5 được cho là do các binh sĩ Mali bất mãn về việc cải tổ chính phủ. Họ đã bắt giữ và đưa tổng thống cùng thủ tướng chính phủ lâm thời đến một doanh trại quân đội ở ngoại ô thủ đô Bamako sau khi danh sách thành viên nội các mới được công bố.

Vụ binh biến hồi tháng 8-2020 cũng từng đẩy Mali vào khủng hoảng chính trị. Đến tháng 9-2020, ông Bah Ndaw, đại tá nghỉ hưu, đã tuyên thệ nhậm chức tổng thống lâm thời Mali, đánh dấu một giai đoạn mới trong quá trình chuyển tiếp dự kiến kéo dài 18 tháng.

Đại tá Assimi Goita tại cuộc tham vấn của Cộng đồng Kinh tế các quốc gia Tây Phi (ECOWAS) ở Accra, Ghana ngày 15-9-2020 - Ảnh: REUTERS

Tuy nhiên, tiến trình xây dựng bộ máy Nhà nước Mali đứng trước nhiều thách thức, do bất bình về vai trò chi phối của quân đội và các chương trình cải cách chậm được triển khai.

Ngoài ra, Mali cũng đang đối mặt với nhiều khó khăn về an ninh, hậu cần, trong khi các phần tử thánh chiến không ngừng chống phá.

Cộng đồng Kinh tế các quốc gia Tây Phi (ECOWAS) ngày 30-5 đã quyết định đình chỉ tư cách thành viên của Mali sau cuộc đảo chính lần thứ hai của quân đội nước này.

Tại hội nghị thượng đỉnh của ECOWAS diễn ra ở thủ đô Accra của Ghana, các nhà lãnh đạo khối cũng yêu cầu Mali phải cam kết tuân theo cam kết tổ chức cuộc bầu cử tổng thống vào tháng 2-2022, sau thời gian chuyển tiếp kéo dài 18 tháng.

Theo Ngoại trưởng Ghana Shirley Ayorkor Botchwey, lệnh đình chỉ tư cách Mali khỏi ECOWAS có hiệu lực ngay lập tức cho đến thời hạn chót là cuối tháng 2-2022, thời điểm Mali phải chuyển giao quyền lực cho một chính phủ được bầu dân chủ. Ngoại trưởng Ghana cũng khẳng định Mali phải đảm bảo rằng trong vài ngày tới sẽ lựa chọn một thủ tướng dân sự để thành lập một chính phủ lâm thời mới.

Tham dự hội nghị tại Ghana có Tổng thống lâm thời Assimi Goita, người đã lãnh đạo cuộc tiếm quyền ở Mali hồi tuần trước.

ECOWAS từng đóng cửa biên giới trên bộ với Mali và dừng mọi giao dịch tài chính trong phản ứng trước vụ đảo chính ở nước này hồi năm ngoái. 

Khi được dỡ bỏ hồi tháng 2-2021, các lệnh trừng phạt này đã khiến kim ngạch xuất khẩu của Mali sụt giảm 30%. 

ECOWAS và nhiều nước phương Tây như Pháp hay Mỹ lo ngại khủng hoảng chính trị tại quốc gia Tây Phi có thể gây bất ổn hơn nữa ở khu vực miền Bắc và miền Trung Mali, vốn là căn cứ địa cho các nhánh khu vực của các tổ chức khủng bố như al-Qaeda hay Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng.

Quân đội Mali bắt giữ tổng thống, thủ tướng

TTO - Quân đội Mali bắt giữ cả tổng thống, thủ tướng sau khi mất một số vị trí quan trọng trong đợt cải tổ chính phủ lâm thời. Châu Âu, Mỹ, Liên Hiệp Quốc cùng lên án vụ bắt giữ.