Về một cách cho đi khác lạ

 

Hỗ trợ phi truyền thống

Hai cách làm được nhắc nhiều nhất trong thời gian gần đây là người dùng từ nhiều nơi thi nhau đặt phòng tại Ukraine qua Airbnb dù họ chắc chắn sẽ không đến ở, hoặc mua các sản phẩm và dịch vụ của người Ukraine trên các trang thương mại điện tử như Etsy và eBay dù không thực sự cần chúng.

Đây là cách nhiều người lựa chọn để thể hiện tình đoàn kết và sự ủng hộ của mình với người dân Ukraine trong lúc khó khăn. Nó cũng giúp người Ukraine nhận được tiền trực tiếp một cách nhanh chóng và hiệu quả trong khi họ bị gián đoạn nguồn thu nhập do chiến sự.

Ý tưởng đặt phòng Airbnb xuất hiện từ đầu tháng 3 và lập tức lan tỏa mạnh. Theo công bố của CEO Airbnb Brian Chesky trên Twitter vào ngày 5-3, trong vòng 48 giờ trước đó, 61.406 đêm lưu trú tại Ukraine đã được đặt, tương đương 1,9 triệu USD chuyển khoản trực tiếp cho các chủ nhà. Một tuần sau, Chesky cập nhật con số mới: 434.000 đêm và 15 triệu USD.

“Thế giới chúng ta đang sống đã thay đổi. Công nghệ mang lại cho mọi người cơ hội lớn hơn trong việc quyết định cách thức, địa điểm cũng như tặng tiền quyên góp cho ai” - Anit Mukherjee, nhà nghiên cứu chính sách tại Trung tâm Phát triển toàn cầu, nói với Vox. 

Trong thời gian này, Hội Chữ thập đỏ quốc tế, Chương trình Lương thực thế giới cũng như các tổ chức thiện nguyện, nhân đạo khắp nơi vẫn kêu gọi và nhận được quyên góp ủng hộ Ukraine từ khắp thế giới. Chẳng hạn, Ủy ban Thảm họa khẩn cấp, gồm 15 tổ chức từ thiện ở Vương quốc Anh, ngày 18-3 cho biết đã quyên góp được 200 triệu bảng (trên 263 triệu USD) trong vòng 2 tuần để hỗ trợ Ukraine.

Tuy nhiên, hiện tượng “ngồi nhà đặt Airbnb giúp người Ukraine” đặt ra hai câu hỏi quan trọng: Vì sao một nền tảng đặt chỗ du lịch lại bất ngờ thành một kênh hỗ trợ nhân đạo, và phương pháp này hiệu quả ra sao so với các hình thức đóng góp từ thiện khác?

Trực diện và kết nối

Theo Vox, các nền tảng mới có thể tạo động lực cho nhiều người đóng góp hơn có thể vì mạng xã hội và các nền tảng số có khả năng tạo cảm giác về sự gắn kết và vì chúng ta có động lực làm từ thiện hơn nếu tiền đến với người nhận cụ thể.

“Kinh nghiệm cho thấy khi nhà hảo tâm được biết tên họ, mặt mũi, địa chỉ của người họ muốn giúp, những thông tin này tạo ra sự kết nối tức thì và hiệu quả, tạo ấn tượng về minh bạch và giúp xây dựng niềm tin” - Tyler Hall, giám đốc truyền thông của tổ chức phi lợi nhuận GiveDirectly chuyên giúp tiền mặt trực tiếp đến người nhận, phân tích.

Điều này cũng được chứng thực bằng khoa học. Nhiều nghiên cứu chỉ ra nhà tài trợ đồng cảm nhiều hơn với “nạn nhân cá nhân” - đứa bé ăn xin gần nhà, hơn là những con số "thống kê khổng lồ" - hàng chục triệu trẻ em thiếu đói ở châu Phi. Khi trao tiền mặt trực tiếp cho một cá nhân hoặc gia đình cụ thể, nhà hảo tâm có kết nối sâu sắc hơn với người nhận so với quyên góp cho các tổ chức cứu trợ truyền thống mà trong đó họ không bao giờ biết mình đã giúp đỡ ai.

Tuy nhiên, việc biết rõ ai là ai đó cũng có mặt trái của nó. Trong trường hợp của Ukraine khi nước này có khủng hoảng, những nhà hảo tâm ở Mỹ, Anh, Canada nhận ra các nạn nhân bởi các yếu tố tương đồng về chủng tộc, tôn giáo, địa lý. Tuy nhiên, với hàng chục triệu người phải chạy trốn khỏi các cuộc xung đột vũ trang kéo dài ở Syria, Yemen, Somalia và những nơi khác ở châu Phi và châu Á thì họ không có sự tương đồng này và do đó, không nhận được sự giúp đỡ tương tự.

Cũng có thể người ta chọn ủng hộ Ukraine thông qua Airbnb - vốn không phải là tổ chức từ thiện hay tổ chức tài chính vì nền tảng này giúp gửi tiền trực tiếp trong khi rất ít tổ chức khác có khả năng làm như vậy. Các tổ chức từ thiện khác bị vướng các quy định quốc tế về chuyển tiền quốc tế để chống rửa tiền và tài trợ cho khủng bố.

Cuối cùng là về lòng tin, báo cáo Trust Barometer năm 2022 của công ty tư vấn về quan hệ công chúng PR Edelman cho thấy người dân trên toàn cầu tin tưởng doanh nghiệp hơn chính phủ, tổ chức phi chính phủ và giới truyền thông. Trong nhóm doanh nghiệp, các công ty công nghệ được tin tưởng nhất và Airbnb thì lại là một công ty công nghệ.

 

Hiệu quả từ thiện mới 

Hành động làm chúng ta được thỏa mãn về tâm lý - cảm thấy mình vừa làm việc hữu ích khi dự phần vào một trào lưu nhân văn đang lan khắp thế giới - có thể không phải là cách cho đi hiệu quả nhất.

Trong phong trào đặt phòng Airbnb để ủng hộ người Ukraine, câu hỏi “ai được giúp đỡ” không quan trọng bằng “ai không được giúp”. Theo tác giả Muizz Akhtar của Vox, khi đặt phòng Airbnb hay mua từ nhà bán hàng Ukraine trên Etsy mà không cần sử dụng sản phẩm, dịch vụ, chúng ta đang giúp “những người Ukraine nói tiếng Anh ở các thành phố lớn”. Trong khi đó, chiến sự xảy ra ở khắp Ukraine và mọi người ở đây đều cần được giúp. Đặt phòng qua Airbnb “không phải là cách để tiếp cận những người dễ bị tổn thương nhất hoặc những người nghèo khổ” - Akhtar nhận xét.

Ukraine là một trong những nước nghèo nhất châu Âu - GDP bình quân đầu người thấp hơn cả Nga hay Belarus. Năm 2021, có hơn 30% dân số Ukraine không được tiếp cận Internet. Do đó, khi giúp đỡ qua Airbnb, chúng ta đang giúp đỡ những người có điều kiện sống tốt hơn, nằm trong nhóm 5%, thậm chí là 1% ở Ukraine. Sự thật mất lòng nhưng phải thừa nhận rằng đây không phải những người cần giúp nhất - những người có thể đã thực sự không còn gì giữa chiến cuộc, không nhà, không sưởi ấm, không Internet hay phương thức liên lạc.

Ngoài ra, dù Airbnb có xác minh nhân thân chủ cho thuê, không có gì chắc chắn là không có những người lợi dụng lòng hảo tâm của mọi người. Thay vào đó, hình thức quyên góp tốt hơn có thể là quyên góp cho nhiều tổ chức nhân đạo hoạt động ở Ukraine và Đông Âu.

Công bằng mà nói, trong bối cảnh người dân tìm muốn đi tị nạn gặp muôn vàn khó khăn, bất kỳ hỗ trợ nào dành cho người dân Ukraine cũng là đáng quý. "Lúc này không có cách giúp đỡ nào là vô ích với người Ukraine do họ không thể làm việc, bị gián đoạn học hành, thu nhập và phải tị nạn chiến tranh. Tuy nhiên, việc tặng tiền từ thiện như thế nào để hiệu quả nhất có thể phải bàn luận” - Hall nhận xét.

Ngoài ra, việc ủng hộ tiền trực tiếp thông qua Airbnb có thể truyền cảm hứng cho những người lần đầu đóng góp từ thiện hoặc những người mà nếu không thông qua Airbnb, họ sẽ không giúp các nỗ lực cứu trợ người Ukraine do các tổ chức khác vận hành. Hall gọi đây là “một khởi đầu quan trọng” cho các nỗ lực nhân đạo tiếp theo.

Tóm lại, hiện tượng đặt phòng Airbnb ủng hộ người Ukraine có thể là bài học quan trọng cho các tổ chức lớn hoạt động lâu đời trong lĩnh vực nhân đạo. Càng ngày, các nhà tài trợ càng mong muốn có mối quan hệ tin cậy và nhân văn hơn với những người họ giúp đỡ. Tìm ra những cách dễ dàng để mang lại điều này có thể thu hút nhiều người chủ động quyên góp hơn, mang lại hiệu quả tích cực hơn.

Việc đặt phòng Airbnb để ủng hộ người Ukraine không nên bị đánh giá khắt khe mà nên được xem là một điển hình cho các hoạt động tặng tiền trực tiếp. Mọi người đều có quyền ủng hộ theo cách của họ.