Văn hóa độc hại ở Tesla

"Các trạm sạc Tesla gần Boston đã bị phóng hỏa vào thứ hai. Một vụ nổ súng xảy ra tại một đại lý Tesla ở Oregon sau nửa đêm thứ năm. Nhiều người bị bắt tại một cuộc biểu tình ôn hòa ở một đại lý Tesla tại Lower Manhattan vào thứ bảy" (The New York Times). 

Đây là diễn biến chỉ trong tuần lễ 3 đến 9-3 của làn sóng tẩy chay hãng xe điện hàng đầu nước Mỹ vì bất bình với Elon Musk - người đứng đầu Cơ quan Tối ưu hóa chính phủ (DOGE).

Từ khi Musk "vào chính quyền", nhiều người sở hữu xe Tesla đã hối hận, chấp nhận bán lỗ vì "những chiếc xe này giờ đây bị xem là biểu tượng của chính trị cực hữu, một sự thay đổi hoàn toàn so với ý thức bảo vệ môi trường mà nó từng là hiện thân", theo The Washington Post.

Trước đó, hàng chục tài liệu pháp lý, hồ sơ chính phủ và các cuộc phỏng vấn với người trong cuộc đã dựng nên một hình ảnh khác về Tesla: một công ty luôn tự hào về những tiến bộ kỹ thuật của mình nhưng lại có các nhà máy như còn đang kẹt lại ở một thế kỷ nào đó trước đây.

Mỗi ngày đi làm là cực hình

Cuối năm 2020, Andrea Turley (36 tuổi) xin vào làm tại một nhà máy sản xuất ô tô của Tesla đặt tại Fremont, California. Mức lương công nhân 20 USD/giờ khá ổn so với thu nhập từ công việc cũ của một thợ cắt tóc, giúp Turley trang trải các khoản chi cho 2 đứa con gái. "Tôi không có vấn đề gì với công việc nặng nhọc. Vấn đề nằm ở nạn quấy rối tình dục và phân biệt chủng tộc" - Turley nói với tạp chí The Nation.

Chỉ trong ngày thứ hai làm việc tại nhà máy, Turley phát hiện một dòng chữ miệt thị viết trên tường nhà vệ sinh. Khi bắt đầu làm việc trên băng chuyền lắp ráp, cô nghe thấy người giám sát của mình sử dụng những từ ngữ miệt thị đối với người da màu và "hầu như mọi từ ngữ kinh khủng và xúc phạm mà tôi có thể nghĩ ra", theo nội dung đơn khiếu nại pháp lý mà Turley nộp sau đó. Đây không phải là một trường hợp cá biệt: những đồng nghiệp da trắng khác của Turley cũng thường xuyên sử dụng những từ miệt thị xung quanh cô và những đồng nghiệp da màu khác.

Cuối tháng 12-2020, cô gửi lên phòng nhân sự của Tesla một đơn khiếu nại kể chi tiết những hành vi quấy rối và phân biệt chủng tộc của người giám sát mình. Vấn đề không những không được giải quyết mà sau đó những gì Turley phải trải qua càng tồi tệ hơn. 

Một ngày nọ khi cô phản kháng trước những lời lẽ quấy rối, người giám sát đã chuyển cô đến một vị trí mới trong băng chuyền nơi "anh ta biết tôi không đủ cao (để làm việc)", Turley nhớ lại. Một lần khác, Turley bị gãy xương cổ tay sau khi suýt ngã ra khỏi cửa xe trong quá trình thao tác. Cô được đưa đến phòng chăm sóc y tế tại chỗ của nhà máy, cho thuốc giảm đau và một cái nẹp tay rồi được yêu cầu quay trở lại băng chuyền làm việc. 

Người giám sát dọa đuổi việc nếu cô từ chối làm việc được phân công, theo khiếu nại pháp lý của Turley. Đến tháng 2-2021, Turley chịu hết nổi và quyết định nghỉ việc cùng với 10 nữ công nhân khác được nhận vào làm cùng đợt. 

Theo tài liệu do The Nation tiếp cận được bao gồm hơn 50 tài liệu pháp lý, hồ sơ chính phủ tại Cơ quan quản lý an toàn và sức khỏe nghề nghiệp (OSHA) và Ban quan hệ lao động quốc gia (NLRB), cùng với các cuộc phỏng vấn với những người từng làm việc tại nhà máy Tesla cũng như luật sư của họ, những trải nghiệm của Turley không chỉ xảy ra với một cá nhân mà là vấn đề mang tính hệ thống tại một môi trường dung túng cho những hành vi này từ những quản lý cấp cao nhất, kể cả người đứng đầu là CEO Elon Musk.

Nhà dột từ nóc

Theo The Nation, hàng chục công nhân da màu đã lên tiếng cáo buộc rằng nạn phân biệt chủng tộc không chỉ tràn lan mà còn được dung túng tại các nhà máy của Tesla, thể hiện qua những bức vẽ graffiti ủng hộ quyền lực của người da trắng và việc công nhân da màu bị điều chuyển sang những bộ phận có công việc khắc nghiệt nhất mà không có cơ hội thăng tiến.

Nhiều công nhân nữ miêu tả một môi trường làm việc đầy rẫy những lời bông đùa về tình dục từ các đồng nghiệp nam, những hành vi đụng chạm không phù hợp cũng như những tiếng huýt sáo chế giễu họ mỗi ngày. 

Trên băng chuyền, các công nhân cho biết họ phải lắp ráp xe với tốc độ chóng mặt trong khi không được đào tạo đầy đủ về chuyên môn. Nhiều công nhân như Turley đã phải chịu đựng tất cả những điều này cùng một lúc.

Trong khi đó, những công nhân lên tiếng khiếu nại cho biết họ thường bị ngó lơ hoặc trả đũa. "Môi trường làm việc trên dây chuyền sản xuất (của Tesla) cho phép vấn đề ngược đãi tồn tại - luật sư J. Bernard Alexander III, người đại diện cho một số công nhân tại nhà máy Fremont, nói với The Nation - Miễn là dây chuyền vẫn chạy và mọi thứ vẫn tiến triển, họ chẳng quan tâm gì hơn".

Theo The Nation, một văn hóa doanh nghiệp cho phép sự phi nhân tính lan tràn và có thái độ dễ dãi đối với hành vi lạm dụng "thường dột từ nóc". Trong trường hợp của Tesla, cái nóc cao nhất ấy không ai khác chính là CEO Elon Musk, vị tỉ phú từng dính cáo buộc quấy rối tình dục. 

Năm 2018, SpaceX - một công ty khác của Musk - đã đồng ý trả 250.000 USD cho một tiếp viên hàng không để dàn xếp vụ cô cáo buộc Musk quấy rối tình dục mình trong một chuyến bay trên chuyên cơ của hãng, theo trang Business Insider. 

Cũng năm 2018, một cựu chuyên gia an toàn tại Tesla tiết lộ với trang tin Reveal rằng các cấp lãnh đạo tại nhà máy Tesla thường tránh đánh dấu các khu vực nguy hiểm bằng màu vàng chỉ đơn giản bởi vì Musk không thích màu vàng. "Tên của Musk thường được nhắc đến để biện minh cho các lối tắt và dập tắt các mối quan ngại" - Reveal đưa tin.

Một giám đốc điều hành can thiệp sâu đến vậy không chỉ phải nhận thức đầy đủ về những gì đang diễn ra tại nhà máy của mình mà có lẽ còn là người mang tính quyết định trong việc hành vi nào được coi là chấp nhận được và hành vi nào thì không, The Nation nhận xét. 

Theo luật sư Alexander, các phân xưởng của Tesla là nơi "ai thích nghi tốt nhất là kẻ sống sót" và những người không chịu nổi "môi trường độc hại" này "cuối cùng sẽ bị loại bỏ".

Độc hại với môi trường

Tesla và Musk luôn tự hào những sản phẩm xe điện của họ đóng góp một cách tích cực vào việc bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, những bê bối về môi trường tại các nhà máy Tesla đang chứng minh điều ngược lại.

Nhà máy Tesla ở Fremont đã bị cảnh cáo vì vi phạm các quy tắc ô nhiễm không khí trong vòng 5 năm (tính đến 2024), nhiều hơn so với hầu hết các cơ sở của các công ty khác tại bang California, theo thống kê của báo The Wall Street Journal dựa trên dữ liệu từ Cục Bảo vệ môi sinh Hoa Kỳ (EPA).

Nhà máy này chỉ xếp sau một nhà máy lọc dầu do ông lớn dầu khí Chevron sở hữu về số lần bị cảnh cáo trong khoảng thời gian trên. Năm 2024, các cơ quan quản lý ở California cho biết Tesla đã vi phạm giấy phép ô nhiễm không khí tại nhà máy Fremont 112 lần trong 5 năm và cáo buộc nhà máy này nhiều lần không chịu sửa chữa những thiết bị được thiết kế để giảm khí thải.

Những người quen thuộc với các quan chức công ty cho biết tuân thủ các quy định về môi trường thường không nằm trong danh sách ưu tiên hàng đầu của cấp lãnh đạo Tesla. "Tesla mang đến ngành công nghiệp ô tô tinh thần của Thung lũng Silicon là hành động nhanh chóng và phá vỡ mọi thứ, và Musk coi các quy định là trở ngại cho sự đổi mới vì chúng làm chậm công việc" - The Wall Street Journal viết.

Tại một nhà máy Tesla ở Austin, Texas - một trong những cơ sở lớn nhất thế giới của hãng - cấp quản lý đôi khi phớt lờ những công nhân đưa ra cảnh báo về các vấn đề môi trường, một số cựu nhân viên tại đây cho biết. Một số nhân viên lo sợ họ sẽ bị sa thải nếu làm chậm tiến độ sản xuất. 

"Tesla đã nhiều lần yêu cầu tôi nói dối chính phủ để họ có thể hoạt động mà không phải trả tiền cho các biện pháp kiểm soát môi trường phù hợp" - một nhân viên khẳng định trong bản tường trình hàng trăm trang gửi đến EPA năm 2024.

Tháng 6-2024, các nhà quản lý tại công ty cấp nước Austin Water thông báo đến Tesla rằng công ty này đã xả trái phép hơn 34.000 lít nước thải chưa được xử lý đúng quy định vào hệ thống thoát nước thành phố. 

Tháng 8-2024, Ủy ban chất lượng môi trường Texas (TCEQ) gửi thông báo đến Tesla về 5 vi phạm về môi trường, trong đó có vượt quá giới hạn phát thải cho phép đối với một số chất gây ô nhiễm không khí.

Cũng tại nhà máy khổng lồ ở Texas, các nhân viên được cho là đã tìm cách qua mặt đoàn kiển tra của TCEQ bằng cách điều chỉnh giảm lượng nhiên liệu nạp vào các lò đốt khổng lồ tại đây để phù hợp với quy định phát thải, theo bản tường trình trên. 

Đôi khi sau những trận mưa lớn, Tesla cũng lén xả hỗn hợp bùn và hóa chất từ hồ chứa bị tràn của nhà máy ra ngoài môi trường, biến một đoạn sông Colorado dài hơn 1,2km thành một màu nâu đục, theo các hình ảnh và video mà The Wall Street Journal tiếp cận được.