Kiểu tận thu của ngành thuế để phòng ngừa việc “dùng hợp đồng ủy quyền để mua bán nhằm mục đích trốn thuế” không chỉ có người trong cuộc phản đối mà còn gây lúng túng cho những người thực thi. Tháng 9-2011, từ vướng mắc của nhiều tỉnh thành, Tổng cục Thuế có văn bản nhắc nhở không phải trường hợp ủy quyền bán nhà, đất nào cũng thu thuế cả hai bên ủy quyền và được ủy quyền. Các cơ quan thuế có nhiệm vụ phối hợp với các cơ quan chức năng tại địa phương kiểm tra, xác minh việc ủy quyền đó có thật không rồi mới tổ chức thu thuế.

Ngặt nỗi, các chi cục thuế vẫn chưa rõ phải kiểm tra, xác minh như thế nào. Có nơi triển khai văn bản này bằng cách đối với trường hợp ủy quyền giữa cha mẹ - con cái, vợ - chồng, anh chị em ruột... thì bên được ủy quyền không phải nộp thuế.

Có nơi chỉ thu thuế đối với bên được ủy quyền nếu có hai điều kiện: hợp đồng ủy quyền cho phép bên được ủy quyền toàn quyền chiếm hữu, quản lý, sử dụng, định đoạt và không phải hoàn trả bất động sản; hợp đồng không quy định thù lao của bên được ủy quyền. Lại có nơi tùy từng hồ sơ cụ thể mới xác định nghĩa vụ thuế. Nói chung là cách thu trên thực tế hoàn toàn không chuẩn và rất dễ phát sinh “chạy chọt, tiêu cực, không công bằng”!

Năm 2011, ngoài khẳng định “không có cơ sở để thu thuế thu nhập cá nhân của người được ủy quyền chuyển nhượng bất động sản”, Bộ Xây dựng đã đề xuất Quốc hội cần sửa đổi Bộ luật dân sự năm 2005 theo hướng hạn chế việc ủy quyền liên quan đến việc chuyển nhượng nhà, đất. Chẳng hạn, người được ủy quyền chỉ được soạn thảo hợp đồng, nộp thuế, liên hệ với các cơ quan nhà nước..., còn việc ký hợp đồng chuyển nhượng thì phải do chủ sở hữu trực tiếp ký với bên nhận chuyển nhượng.

Song cả hai lưu ý này đều không được Bộ Tài chính và giới làm luật “duyệt”.

Để rồi đến ngày 1-7-2013 - ngày Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật thuế thu nhập cá nhân có hiệu lực, việc thu thuế người được ủy quyền bán nhà đã được “luật hóa”. Cụ thể, luật này quy định ngoài các khoản thu nhập từ chuyển nhượng bất động sản như lâu nay thì “các khoản thu nhập khác nhận được từ chuyển nhượng bất động sản dưới mọi hình thức” cũng phải nộp thuế. Hướng dẫn thêm, nghị định 65/2013 nêu “bao gồm cả khoản thu nhập từ việc ủy quyền quản lý bất động sản mà người được ủy quyền có quyền chuyển nhượng bất động sản hoặc có quyền như người sở hữu bất động sản”.

Rõ ràng, cách nào hạn chế việc mua bán núp bóng ủy quyền vẫn còn là một câu hỏi. Nhưng có lẽ phải thống nhất với nhau rằng khi chưa thể làm gì khác hơn để ngăn chặn thì không được trị người lách thuế (nếu có) bằng cách thu thuế trái luật, không thể đồng nhất hợp đồng ủy quyền và hợp đồng mua bán tài sản và đánh đồng thu nhập từ việc chuyển nhượng bất động sản theo ủy quyền là thu nhập của người được ủy quyền. Cục Kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật Bộ Tư pháp phải làm gì đi chứ!