Tư vấn bao người, giờ ai cứu ta?

Wall Street Journal nhận định tình hình vô cùng bi đát với các công ty tư vấn lớn: liên tục mất hợp đồng vì khách hàng giảm ngân sách dành cho đánh giá chiến lược trong công cuộc cắt giảm chi tiêu chung; nhân viên mới tuyển không có dự án, ai còn việc để làm thì phải làm thêm giờ vì phân bổ nhân sự bị thu hẹp; nhiều công ty thẳng thừng sa thải nhân viên, hoặc dùng chiêu "đánh giá hiệu quả làm việc" để người lao động tự hiểu mà nộp đơn nghỉ việc.

Nhà nhà sa thải

Trong năm rồi, công ty tư vấn quản trị toàn cầu McKinsey cắt giảm 1.400 nhân sự, còn Accenture cho nghỉ tới 19.000 người vì tình hình kinh tế bất định. Hãng tư vấn West Monroe (Chicago) cắt giảm 10% nhân sự mùa hè rồi vì các khách hàng cũ đợi mãi không quay trở lại. 

Công ty đã dự báo khó khăn cùng lắm kéo dài 6-9 tháng, nhưng hóa ra là còn lâu hơn. "Chúng tôi buộc phải làm gì đó chứ không thể giữ mãi quá nhiều người trong đội ngũ" - CEO Kevin McCarty nói với Wall Street Journal.

Trong khi đó, từ tháng 2-2023, nhóm Big Four - Deloitte, KPMG, PwC và EY - đã cắt giảm tổng cộng hơn 9.000 vị trí, thông qua nhiều đợt tinh giản ở các thị trường lớn nhất là Mỹ và Anh, cùng với thu hẹp đội ngũ ở Úc và Canada, theo Bloomberg Tax đầu năm 2024.

Nhiều đợt sa thải diễn ra vào giữa năm, động thái mà Bloomberg Tax cho là hiếm hoi vì các hãng tư vấn lớn thường chỉ đuổi việc nhân viên kém hiệu quả trước khi kết thúc năm tài chính (cuối tháng 9).

Gần đây nhất, báo The Times ngày 30-3 đưa tin McKinsey đang "trả tiền để nhân viên nghỉ bớt". Cụ thể, những người cấp quản lý trong các văn phòng của hãng ở Anh giờ phải "quên chuyện kiếm khách hàng đi" và có tối đa 9 tháng để tìm việc mới, trong khi vẫn được trả lương. 

Những nhân sự này cũng có thể tham gia các khóa học "hướng nghiệp" của hãng, nhưng kiểu gì thì sau 9 tháng cũng phải chia tay, dù có tìm được việc mới hay chưa.

McKinsey được cho là cũng đưa ra "thư ngỏ" tương tự với nhân sự tại Mỹ, dù thời gian vẫn trả lương có thể khác, theo các nguồn thạo tin của The Times. Người phát ngôn của McKinsey không xác nhận cụ thể thông tin The Times đưa, song khẳng định với tờ báo Anh động thái này nằm trong nỗ lực tối ưu hiệu quả hoạt động và phát triển của hãng.

Vì đâu nên nỗi?

Câu trả lời ngắn gọn là nhiều nhân sự của các công ty này làm việc kém hiệu quả, trong khi khách hàng ngày càng đòi hỏi cao hơn. Mới vài năm trước, tư vấn quản trị và chiến lược còn là một trong những ngành hiếm hoi phát triển mạnh hơn vì đại dịch, mà nay mọi thứ đã ê chề.

Khi COVID-19 làm biến đổi mọi thứ, các doanh nghiệp cần phải được tư vấn cách để thích ứng với một loạt thách thức - tình trạng suy thoái toàn cầu, mô hình làm việc tại nhà và chuỗi cung ứng trì trệ. Khi mọi thứ tương đối bình thường trở lại, các công ty đã chi bộn tiền trước đó mới có thời gian xem xét kỹ lưỡng ngân sách và chi phí, và nhiều đơn vị quyết định cắt giảm tiền thuê tư vấn.

Theo Wall Street Journal, nguồn suối lợi nhuận của các hãng tư vấn quản lý - các hợp đồng đầu tư tư nhân (private-equity) - giờ đã cạn khô do hoạt động giao dịch sụt giảm trong bối cảnh lãi suất cao.

Ngoài ra, các công ty tư vấn thường tham gia cố vấn cho doanh nghiệp trong quá trình due diligence (thẩm định chuyên sâu) trước khi thực hiện các thương vụ mua bán sáp nhập (M&A), sau đó tiếp tục nhận hợp đồng khi hai doanh nghiệp về chung một nhà. Rủi thay, thị trường M&A toàn cầu đã giảm 15% trong năm ngoái xuống tổng giá trị 3.200 tỉ USD, theo phân tích của hãng tư vấn quản lý toàn cầu Bain.

Nhiều doanh nghiệp, tập đoàn đã bắt đầu quay lưng với các nhà tư vấn. Tại Mỹ, thị trường tư vấn dự kiến chỉ tăng trưởng 6% trong năm nay, trong khi thời đại dịch lại có mức tăng trưởng hai chữ số, theo ước tính của hãng nghiên cứu Source Global Research. Công ty này cũng cho biết 86% khách hàng của các hãng tư vấn ở Mỹ dự kiến sẽ cắt giảm ngân sách cho mục này trong năm nay.

Lấy ví dụ: một trong những điều đầu tiên Bjørn Gulden làm khi quay lại giữ ghế giám đốc điều hành Adidas hồi năm ngoái là "trảm" các nhà tư vấn vì cho rằng chính chiến lược của họ đã gây khó khăn cho gã khổng lồ thể thao này. Báo cáo của các nhà tư vấn thường dài hàng chục trang, đầy các biểu đồ và mô hình mà Gulden "thậm chí còn không thèm ngó tới", ông nói.

Dưới triều CEO Jane Fraser, một cựu partner của McKinsey, Citibank đã thuê tư vấn để tổng thay đổi hoạt động, tái định hình công ty, bán bớt các mảng kinh doanh tiêu dùng quốc tế, cắt giảm hàng ngàn việc làm, đầu tư vào đơn vị quản lý tài sản và cải thiện công nghệ. 

Việc này diễn ra trong nhiều năm liền, cho tới tháng 1 vừa qua, khi giám đốc tài chính Mark Mason tuyên bố nhà băng này sẽ chuyển ngân sách dành cho mảng tư vấn sang công nghệ và trả lương, khi quá trình chuyển đổi đã chính thức vào guồng.

Tương tự, Block - công ty mẹ của nền tảng thay toán Square - cũng đã rà soát lại chi tiêu và nhanh chóng khoanh vùng các khoản có thể cắt giảm: tiền thuê tư vấn và nhà thầu.

Xoay xở và lạc quan

Ngoài tinh giản bộ máy, các hãng tư vấn cũng phải áp dụng hàng loạt giải pháp để xoay xở trong thời gian khó: siết từ đồ ăn vặt ở văn phòng tới thẻ đi Uber, và cắt bớt các chuyến đi gặp khách hàng. 

Hãng Bain khuyến khích một số nhân viên tạm nghỉ, ăn 25% lương; nhiều nhân viên trẻ không có việc kể họ chỉ biết nằm nhà ngủ và xem phim, theo khảo sát 60 nhà tư vấn và partner, cả đương chức lẫn cựu nhân viên, của Bain, EY, McKinsey và nhiều hãng khác của Wall Street Journal.

Tại tập đoàn tư vấn Boston Consulting Group, nhiều lãnh đạo nhóm cho biết phải chịu áp lực "chấm điểm thi đua" cho nhân viên trẻ gắt gao hơn trước. Nguyên nhân là vì để nhân viên có thành tích thấp tự xin nghỉ sẽ đỡ mang tiếng là chính thức sa thải họ.

Hồi tháng 2, Bloomberg cho biết McKinsey đã chấm điểm thành tích kém cho 3.000 nhân viên - những người này có 3 tháng để cải thiện thành tích, hoặc sẽ bị "khuyến khích nghỉ việc". Cũng theo Bloomberg, nhân viên thâm niên hơn ở McKinsey buộc phải đủ điều kiện thăng cấp trong 2,5 năm, một kiểu tạo áp lực: hoặc là lên chức, hoặc là từ chức.

Dẫu vậy, lãnh đạo một số công ty tư vấn cho biết khó khăn chỉ là tạm thời. Nhiều công ty nói họ bắt đầu thấy tình hình kinh doanh khởi sắc trở lại, và khẳng định sẽ không xếp kết quả 18 tháng vừa qua vào loại "sụt giảm lớn" theo định nghĩa của ngành.

Những công ty lạc quan đang nhìn vào cơn sốt trí tuệ nhân tạo tạo sinh (generative AI) - nhiều công ty muốn nhảy vào cuộc chơi này, và sẽ lại cần người tư vấn. "Nhu cầu dịch vụ tư vấn thật ra đang tăng chứ không giảm" - Liz Hilton Segel, giám đốc phụ trách khách hàng của McKinsey, khẳng định.

Ngoài ra, nhiều công ty trông chờ vào hai chân kiềng còn lại - kế toán kiểm toán và tư vấn thuế, hòng bù đắp sụt giảm trong mảng tư vấn quản trị. Tuy vậy, đây cũng chỉ là giải pháp đắp đổi vì mảng tư vấn đóng góp nhiều nhất về lợi nhuận: phí tư vấn chiếm một nửa doanh thu tổng cộng của Big Four trong năm 2023, theo Bloomberg Law.