Từ đơn thuốc điện tử đến bán thuốc online

Mọi thứ có thể bắt đầu từ đơn thuốc điện tử, giải phóng người bệnh khỏi những phiền toái của việc tới lui phòng khám để xin đơn thuốc, nhất là đơn thuốc lặp lại (bác sĩ đã đồng ý kê một lần mua nhiều lần, thường với các bệnh phải dùng thuốc lâu dài).

Không còn khổ vì đơn thuốc

Có thể lấy Electronic Prescription Service (dịch vụ đơn thuốc điện tử, EPS) của Cơ quan dịch vụ y tế Anh (NHS) làm ví dụ cho một hệ thống quản lý quy trình kê đơn thuốc, từ bác sĩ kê đơn tới các đơn vị phân phối thuốc.

Theo trang web chính thức của NHS, với EPS, bác sĩ sẽ gửi đơn thuốc điện tử tới đơn vị phân phối do bệnh nhân chỉ định (chẳng hạn như nhà thuốc), giúp quy trình kê đơn và cấp phát thuốc hiệu quả, thuận tiện hơn cho cả bệnh nhân và nhân viên y tế. EPS được sử dụng rộng rãi trong chăm sóc y tế ban đầu ở Anh, với hơn 95% đơn thuốc hiện được tạo ra dưới dạng điện tử.

"Không thể tin là nó lại dễ tới vậy. Tôi chỉ nói với nhà thuốc là muốn sử dụng đơn thuốc điện tử và họ lo hết phần còn lại, tôi không cần dùng máy tính hay điền bất kỳ biểu mẫu trực tuyến nào" - Barbara McEvoy, một bệnh nhân tại Trung tâm Y tế Lakeside ở thị trấn Rhyl (quận Denbighshire, Xứ Wales), nói với BBC. Bà là một trong những người đầu tiên tại đây nhận được đơn thuốc điện tử, sau khi NHS đưa EPS tới Wales từ cuối năm ngoái.

Với dịch vụ mới, các bác sĩ ở Wales có thể gửi đơn thuốc trực tuyến đến nhà thuốc mà bệnh nhân chọn, áp dụng cả đơn thuốc cũ được tái cấp."Các bác sĩ của chúng tôi sẽ kê đơn nhanh và an toàn hơn, giúp họ có nhiều thời gian hơn cho bệnh nhân. Điều này cũng giúp bệnh nhân không phải đến phòng khám để lấy đơn thuốc lặp lại" - Shafraz Mohideen, giám đốc quản lý vận hành của Trung tâm Y tế Lakeside, nói.

Theo BBC, khoảng 12 triệu bảng sẽ được chi để triển khai dịch vụ trên toàn Xứ Wales trong vòng hai năm tính từ tháng 11-2023; dịch vụ dự kiến tiết kiệm tới 40 triệu đơn thuốc giấy mỗi năm. 

"Chúng tôi đang bắt đầu một cuộc chuyển đổi số đầy hứa hẹn, hoàn toàn thay đổi cách quản lý đơn thuốc trong chăm sóc y tế ban đầu, tinh giản một quy trình đã không thay đổi trong nhiều thập kỷ" - Bộ trưởng Y tế Xứ Wales Eluned Morgan chia sẻ.

NHS liên tục cải tiến EPS để mọi thứ ngày càng thuận lợi hơn, điển hình là tính năng theo dõi đơn thuốc vừa ra mắt hồi tháng 1-2024 trên ứng dụng NHS App. Sau hai tháng, hơn 2,7 triệu người đã sử dụng tính năng này - ngồi ở đâu cũng có thể biết đơn thuốc đã được bác sĩ kê chưa, và chuyển tới nhà thuốc chưa, theo trang Digital Health.

Cụ thể, đã có 18,4 triệu lượt xem đơn thuốc từ những người có chỉ định nhà thuốc và 1,2 triệu lượt xem từ người mua "tự do" (dùng mã vạch trên ứng dụng để lấy thuốc tại nhà thuốc bất kỳ, thay vì cần đơn giấy). 

Tính tới tháng 3-2024, NHS App có hơn 34 triệu người dùng đăng ký, tương đương 75% dân số trưởng thành. Số lượt đăng nhập hằng tháng tăng tới 79%, từ 16,2 triệu lên 29 triệu trong giai đoạn tháng 2-2023 đến tháng 2-2024.

Số lượng đơn thuốc lặp lại được đặt qua ứng dụng đã tăng 44% từ năm 2022 đến 2023, trung bình 3,3 triệu đơn/tháng. Theo NHS England, mỗi đơn thuốc lặp lại được đặt trực tuyến giúp tiết kiệm ba phút cho các phòng khám. Bệnh nhân cũng tiết kiệm trung bình 18 phút cho mỗi lần đặt. 

"[Đặt đơn thuốc lặp lại] giúp giảm gánh nặng hành chính cho các phòng khám cũng như giúp mọi người dễ dàng tiếp cận các dịch vụ của NHS hơn" - tiến sĩ Vin Diwakar, giám đốc đổi mới tại NHS England, nhấn mạnh.

Đầu năm nay, Chính phủ Anh công bố NHS sẽ nhận thêm 3,4 tỉ bảng để đầu tư vào công nghệ mới và chuyển đổi số, trong đó có mục tiêu biến NHS App thành "cửa ngõ kỹ thuật số" cho bệnh nhân. 

Ứng dụng này còn cho phép đặt lịch khám và xem thời gian chờ trung bình tại mỗi bệnh viện. Số lượng cuộc hẹn bệnh viện được quản lý qua ứng dụng đã tăng 233%, từ 1,8 triệu vào tháng 2-2023 lên 6 triệu vào tháng 2-2024, với 2/3 bệnh viện thuộc NHS cung cấp dịch vụ này.

Nỗi lo bảo mật

Như bao lĩnh vực khác, công nghệ mang lại cả tiện lợi lẫn rủi ro. Với thông tin y tế, hệ quả của những sự cố sập mạng hay tấn công mạng là khôn lường.

Trong sự cố Crowdstrike - lỗi cập nhật phần mềm khiến hơn 8,5 triệu máy tính Windows "sập nguồn" (Tuổi Trẻ Cuối Tuần số 28-2024) hồi tháng 7 - các bệnh viện cùng chung số phận với doanh nghiệp, ngân hàng và hãng hàng không. Các phòng khám trên khắp Vương quốc Anh đã phải hủy các cuộc hẹn định kỳ do sự cố, các nhà thuốc không thể truy cập hồ sơ đơn thuốc điện tử. 

Dịch vụ ảnh hưởng nặng nề nhất không phải là ESP, mà là EMIS - hệ thống nhiều bác sĩ sử dụng để quản lý cuộc hẹn và hồ sơ bệnh nhân và gửi đơn thuốc đến nhà thuốc. Hệ quả là không thể truy cập hồ sơ y tế hay trả kết quả xét nghiệm cho bệnh nhân. Tất cả đơn thuốc phải được viết tay, nhiều phòng khám chỉ tiếp nhận các cuộc hẹn khẩn cấp trong thời gian xảy ra sự cố.

Không đâu là an toàn. Ở Úc, MediSecure, dịch vụ đơn thuốc trực tuyến có trụ sở tại Melbourne, bị tấn công bằng mã độc tống tiền hồi tháng 5-2024. Trên một diễn đàn tin tặc của Nga, một hacker tuyên bố sở hữu 6,5 terabyte dữ liệu từ vụ tấn công này và rao bán một phần trong số đó. 

Một tháng sau sự cố, MediSecure xác nhận dữ liệu của 12,9 triệu người dùng dịch vụ đơn thuốc của công ty từ tháng 3-2019 đến tháng 11-2023 đã bị "tác nhân độc hại bên ngoài" xâm phạm. Tuy nhiên, công ty không thể xác định được ai bị ảnh hưởng do chi phí phân tích dữ liệu quá lớn.

Với gần 13 triệu người Úc đã bị đánh cắp dữ liệu cá nhân và thông tin sức khỏe, báo Sydney Morning Herald cho biết đây là một trong những vụ hack lớn nhất trong lịch sử nước này. May mắn là eRx - dịch vụ đơn thuốc điện tử đầu tiên và lớn nhất của Úc - không bị ảnh hưởng trong cuộc tấn công này.

Trong khi đó, vào tháng 2, Change Healthcare - hệ thống hỗ trợ đồng chi trả bảo hiểm và giảm giá thuốc của Mỹ - gặp sự cố mạng kéo dài. Dịch vụ tại các nhà thuốc bị gián đoạn, buộc nhiều bệnh nhân phải tự trả tiền mua thuốc hoặc tạm ngưng sử dụng một số thuốc, dù rất cần thiết.

Ngồi nhà mua thuốc qua mạng

Hồi tháng 7, gã khổng lồ bán lẻ trực tuyến Amazon ra mắt "nhà thuốc online" Amazon Pharmacy ở Nhật Bản. Theo đó, Amazon hợp tác với các chuỗi nhà thuốc lớn, giúp khách hàng mua thuốc kê đơn mà không cần đến trực tiếp nhà thuốc.

Dịch vụ được cho là hữu ích với người gặp khó khăn khi ra ngoài do điều kiện sức khỏe, cũng như thuận tiện cho bệnh nhân mắc bệnh mạn tính cần thường xuyên bổ sung thuốc theo đơn như tăng huyết áp hay viêm da dị ứng, theo báo The Japan Times.

Tại thời điểm ra mắt, khoảng 2.500 nhà thuốc từ chín công ty ở Nhật đã hợp tác với Amazon để cung cấp dịch vụ này.

Nói là mua online nhưng tất nhiên vẫn phải có đơn thuốc. Khách hàng có thể tải đơn thuốc điện tử lên ứng dụng, sau đó thực hiện cuộc gọi video với dược sĩ để hỗ trợ mua thuốc. Thanh toán và giao hàng được thực hiện qua ứng dụng, hoặc người dùng có thể chọn nhận thuốc tại các nhà thuốc gần nhà.

Amazon Pharmacy đã có mặt tại nhiều quốc gia khác như Úc và Canada. Tập đoàn Mỹ đã nhanh chóng mở rộng sang Nhật không lâu sau khi bộ y tế nước này bắt đầu triển khai đơn thuốc điện tử trên toàn quốc vào tháng 1-2023. Đây là một phần trong kế hoạch thúc đẩy số hóa các dịch vụ chăm sóc sức khỏe sau đại dịch Covid-19 của Nhật.

Theo trang web chính thức của Amazon Pharmacy, quy trình tải đơn thuốc và chờ xác minh như sau: người dùng có thể yêu cầu bác sĩ gửi đơn thuốc trực tiếp đến Amazon Pharmacy qua hệ thống escribe, hoặc yêu cầu Amazon Pharmacy liên hệ với bác sĩ để lấy đơn thuốc.

Sau khi đơn thuốc đã vào hệ thống, các dược sĩ của Amazon Pharmacy sẽ xét duyệt trong vòng 24 tiếng. Nếu đơn thuốc được chấp thuận, hệ thống sẽ thông báo cho người dùng để bắt đầu đặt thuốc.

Amazon Pharmacy cung cấp nhiều loại thuốc cho các bệnh phổ biến như cao huyết áp, cholesterol cao, tiểu đường, trầm cảm, chống lo âu, thuốc tránh thai..., nhưng không có thiết bị y tế, thuốc thuộc danh mục dễ lạm dụng, hỗn dịch, vắc xin và các loại thuốc đặc biệt khác.