Các chuyên viên ngành y đang ngày đêm lùng sục khắp bản làng nơi rẻo cao xa xôi để tìm ra gốc tích của căn bệnh đầy bí ẩn và chết chóc.

Kỳ 1: Kỳ 2:

Phóng to

Truy tìm côn trùng gây bệnh từ các vật dụng trong nhà người dân - Ảnh: tấn vũ

Vạch rừng tìm bệnh

Tổng hành dinh của đoàn công tác Viện Sốt rét - ký sinh trùng - côn trùng Quy Nhơn là một nhà kho cũ ọp ẹp nằm sát trụ sở chính quyền xã Ba Điền. Căn phòng chưa đến 20m2 là chốn ăn, ở, sinh hoạt, vừa là phòng thí nghiệm và cũng là nhà kho của 14 chuyên gia viện nghiên cứu này. Đã gần một năm qua, từ ngày căn bệnh “lạ” đến tai các nhà quản lý, Viện Sốt rét - ký sinh trùng - côn trùng Quy Nhơn là đơn vị đầu tiên được Bộ Y tế đưa đến đây để lấy mẫu phân tích.

Nắng như nung. Con đường đất đỏ từ trung tâm huyện Ba Tơ vào làng Rêu ngập trong bụi. Thắng gấp chiếc xe máy chở đầy bẫy chuột và lũ chuột với nhiều loài khác nhau được chuyên gia Trần Thanh Hùng thu gom từ đêm trước ở làng Hi Long mang về nghiên cứu. Kéo tay áo quẹt mồ hôi trán, ông Hùng cẩn thận bắt từng con chuột, phân loài bỏ riêng vào từng giỏ chờ phẫu thuật. “Vạch lá tìm sâu”, công việc tưởng chừng đã khó khăn nhưng so với việc vạch muông thú tìm côn trùng gây bệnh là điều càng khó hơn. “Công việc tỉ mỉ đòi hỏi người nghiên cứu phải hết sức nghiêm túc và tập trung trong công việc. Chúng tôi rất nóng lòng tìm ra nguyên nhân căn bệnh nhưng đây chỉ là một trong tám công việc mà nhóm chúng tôi đảm trách. Việc thu thập dữ liệu bây giờ ngoài tìm ra căn nguyên của bệnh “lạ”, đây còn là dữ liệu quý giá cho hàng trăm năm sau khi tiến hành phân tích bệnh ở vùng đất này” - chuyên gia Hùng tiết lộ.

Bắt chú chuột có bộ lông màu nâu ra phẫu thuật, ông Hùng giải thích đây là loài chuột hươu rất ít gặp. Trước khi phẫu thuật chúng phải dùng lược chải nhẹ từng thớ lông màu nâu và soi kính lúp tỉ mẩn để tìm những côn trùng ký sinh trên chuột. Cạnh đó một ống nghiệm chứa chất lỏng được để sẵn để ngâm các côn trùng vừa tìm thấy. Từng con bọ chét, từng con mò trắng, mò đỏ được chuyên gia Hùng soi kính lúp, dùng kẹp cẩn thận lấy ra từ lưng con chuột hươu bỏ vào dung dịch. “Chúng có thể là mầm bệnh của căn bệnh “lạ” và cũng có thể là nguồn cơn của những căn bệnh khác liên quan mà sau này chúng ta tiếp tục nghiên cứu” - ông Hùng giải thích.

Ứng phó trước tình hình bệnh “lạ” ngày một nóng tại Quảng Ngãi, chuyên gia Bùi Quốc Đạt được Viện Sốt rét - ký sinh trùng - côn trùng Quy Nhơn điều tức tốc từ Lào về Việt Nam để vào cuộc. Ngồi dưới mái hiên nhà lợp bằng tôn nóng cháy da, ông Đạt soi từng mẫu máu, phân tích từng vật thể li ti qua kính hiển vi rồi cẩn thận ghi chép vào nhật ký. “Việc tìm kiếm mầm bệnh không thể một sớm một chiều được vì trong hàng vạn sinh vật chưa biết yếu tố nào gây nên. Có thể còn do các nguồn khác như đất, nước, chất độc hoặc dịch tễ, thực phẩm hoặc một yếu tố khác, nhưng chúng tôi vẫn phải miệt mài...” - chuyên gia Đạt chia sẻ.

Phóng to

Công việc thường ngày của các chuyên gia ký sinh trùng ở làng Rêu - Ảnh: Tấn Vũ

Bẫy côn trùng...

Sáng nay đoàn công tác của viện nghiên cứu sẽ nghiên cứu nhà ông Phạm Bèo ở làng Hi Long của xã Ba Điền. Đối diện nhà ông Bèo là nhà của hai bệnh nhân đang mắc chứng bệnh “lạ” nên xóm này được đưa vào “tầm ngắm” để nghiên cứu. Những chiếc đĩa nhạc hiệu akay, những chiếc khay inox cùng hàng loạt bao vải, bóng đèn được mang đến hiện trường.

Xắn tay áo, thạc sĩ Bùi Văn Tuấn chui xuống gầm giường nơi góc tối của căn nhà sàn đầy mạng nhện để đặt chiếc đĩa akay. Một chiếc khác đặt bên rãnh nước thải đầy bụi dại nơi nước thải sinh hoạt của nhà ông Bèo chảy ra ruộng. Thạc sĩ Tuấn tiết lộ: “Chúng tôi đang bẫy mò, bọ chét và chấy rận. Những chiếc đĩa akay cũ kỹ với những rãnh nhỏ là nơi trú ngụ ưa thích của các loài côn trùng nhỏ bé này”.

Những chiếc khay inox được cho vào một ít nước rồi đem đặt dưới nền nhà của người H’Rê. Khay inox cũng là nơi các loài côn trùng có cánh tìm tới và bị mắc lại trong nước. Người mang chiếu ra giũ vào bồn inox, người mang mùng, mền, áo quần cũ của từng thành viên trong gia đình ra tìm côn trùng... Cứ thế công việc bắt đầu một cách đều đặn. Khoảng một giờ sau, từng chiếc bẫy được tháo dỡ và tìm các loài ký sinh trùng dính trên đó. Các chuyên gia soi tìm các con vật nhỏ bé và bỏ vào các bình dung dịch chứa sẵn.

Chuyên gia Trần Thanh Hùng tâm sự: “Sức ép rất lớn từ dư luận, từ ngành nên chúng tôi cố gắng tìm kiếm trong mọi hoàn cảnh. Nếu nói về độ hiểm nguy và các căn bệnh lây lan, chúng tôi là những người đầu tiên phải đối diện với nguy cơ đó. Nhưng đây là nghề chúng tôi đã chọn... Nghĩ đến hàng ngàn người dân đang đối mặt với căn bệnh quái ác này chúng tôi đứng ngồi không yên. Tin một người trong làng ra đi làm chúng tôi xốn xang lắm”.

21g, làng Rêu đã chìm trong màn đêm đen kịt. Ngoài kia chỉ có tiếng côn trùng rả rích cùng tiếng chó sủa từ xa vọng về. Đó là lúc các chuyên gia trong đoàn công tác này bắt đầu vào cuộc. Trong cái chuồng bò hôi hám và ẩm thấp đầy mùi phân, mọi người bắt đầu bẫy muỗi, phù du và những động vật nhỏ có cánh khác. Chúng tôi đứng đó gần một giờ để làm mồi nhử các loài muỗi bay đến và tìm thấy ánh sáng chui vào. Sau khi túm gọn một bao với nhiều côn trùng khác nhau, chuyên gia Hùng bắt đầu công tác phân loại, đánh dấu. Lật từng trang sách có ghi hẳn các loài côn trùng có dấu hiệu mang mầm bệnh thường gặp, ông Hùng chọn từng loài muỗi khác nhau và bỏ vào từng lọ phục vụ công tác nghiên cứu. Hai mươi năm lăn lộn với côn trùng, từ đỉnh Ngọc Linh cao ngất đến nước bạn Lào xa xôi, ông Hùng quen mặt từng loài côn trùng như quen mặt chữ.

Ngày đoàn công tác của Viện Sốt rét - ký sinh trùng - côn trùng Quy Nhơn làm lễ sơ kết dập dịch đợt một, đích thân PGS.TS Triệu Nguyên Trung, viện trưởng, tay cầm hai con gà, hai chai rượu Vodka Hà Nội vào làm quà cho anh em. Buổi trưa đầm ấm bên căn phòng chật chội, nóng bức, chén rượu đắng môi nhưng ai nấy chưa vui bởi phía trước vẫn là chặng đường dài hiểm nguy mà người dân làng Rêu đang đối mặt.

------------------------------------------------------

Kỳ tới: Chạy đua với tử thần