Trung Quốc và cuộc chiến thuế quan

Hồi xưa khi tôi còn ngồi mài đũng quần ở Đại học Virginia, vị giáo sư môn kinh tế vĩ mô của tôi nói nước Mỹ thâm hụt mậu dịch thường xuyên cũng dễ hiểu bởi vì họ là quốc gia giàu có, nên nhu cầu tiêu dùng cao. 

Thâm hụt thương mại là chuyện không có gì mới với người Mỹ. Tuy nhiên, Tổng thống Donald Trump lại có quan điểm rất khác. Ông thường coi thâm hụt thương mại là dấu hiệu cho thấy các nước khác đang "lừa gạt" Mỹ, dù hầu hết các nhà kinh tế đều không đồng tình với nhận định này.

Trung Quốc chiếm 1/3 thâm hụt thương mại của Mỹ

Theo Bộ Thương mại Mỹ, quốc gia năm ngoái thâm hụt thương mại 918 tỉ đô la, gồm thâm hụt hàng hóa kỷ lục 1,2 nghìn tỉ đô la, được bù đắp một phần bằng thặng dư dịch vụ 293 tỉ đô la trong các ngành như ngân hàng, du lịch và giao thông.

Báo cáo cũng cho thấy thâm hụt thương mại của Mỹ với Trung Quốc tăng lên 295 tỉ đô la vào năm 2024 từ 279,4 tỉ đô la năm 2023, nhưng vẫn thấp hơn nhiều so với mức kỷ lục 418 tỉ đô la năm 2018. Điều đó một phần là do thuế quan ông Trump đã áp lên lượng hàng hóa Trung Quốc nhập khẩu trị giá hơn 300 tỉ USD trong nhiệm kỳ đầu.

Ông Trump từng nói "thuế quan" là "từ ngữ đẹp nhất trong từ điển", nên cuộc chiến thuế quan của ông với Trung Quốc trên quy mô lớn có mục tiêu rõ ràng: giảm thâm hụt thương mại. Chính quyền Trump đang đánh cược rằng vì Mỹ là nền kinh tế lớn nhất thế giới, Trung Quốc và các nhà xuất khẩu nước ngoài sẽ gặp khó trong tìm kiếm giải pháp thay thế khả thi, nên phải nhường bước.

Ngoài ra, cuộc chiến thương mại cũng giúp ông Trump thúc đẩy uy tín chính trị trong nước. Alicia Garcia-Herrero, kinh tế gia trưởng khu vực châu Á - Thái Bình Dương tại Ngân hàng Natixis, nói với báo Anh The Guardian: "Ấn tượng của tôi là thuế quan chủ yếu liên quan đến thể diện và cử tọa trong nước". 

Những dấu hiệu ban đầu cho thấy chiến lược của ông Trump ít nhất có thể mang lại những chiến thắng mang tính biểu tượng, khi Mexico và Canada, dưới áp lực thuế quan cao, hứa sẽ thực hiện những gì ông Trump yêu cầu.

Tuy nhiên, Trung Quốc của năm 2025 đã khác rất nhiều so với 7-8 năm trước. Nền kinh tế Trung Quốc hiện được trang bị tốt hơn để chống chọi với viễn cảnh thương chiến leo thang. Bắc Kinh đã mở rộng dấu ấn toàn cầu và hiện là đối tác thương mại hàng đầu của hơn 120 quốc gia. 

Hơn 20 năm qua, nước này đã liên tục cố gắng giảm tầm quan trọng của thương mại với nền kinh tế, và tăng cường sản xuất cũng như tiêu dùng trong nước. Theo Hội đồng Quan hệ đối ngoại (CFR), ngày nay hoạt động xuất nhập khẩu chỉ còn chiếm khoảng 37% GDP của Trung Quốc, so với hơn 60% đầu những năm 2000.

Sau khi trải qua cuộc tranh chấp thương mại ăn miếng trả miếng trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump, Trung Quốc cũng đã có nhiều kinh nghiệm và chuẩn bị sẵn sàng hơn. 

Ngày 4-2, Washington quyết định áp mức thuế 10% mới với tất cả hàng nhập khẩu từ Trung Quốc. Cùng ngày, Bắc Kinh trả đũa bằng loạt biện pháp, bao gồm thuế với than, khí đốt tự nhiên hóa lỏng (LNG) và máy móc nông nghiệp của Mỹ.

"Khi thuế quan của Mỹ có hiệu lực, Trung Quốc tung ra mức thuế trả đũa. Tôi nghĩ điều đó khá bình thường - Steven Leung của UOB Kay Hian, công ty môi giới thuộc Tập đoàn tài chính UOB Singapore, nói với hãng tin Reuters - Trung Quốc đang cố gắng đạt được một số lợi thế thương lượng trước khi ngồi xuống bàn đàm phán. Điều đó không có nghĩa là họ sẽ không tham gia đàm phán".

Có nhiều điều đáng lưu ý từ cách phản ứng của Trung Quốc. Bắc Kinh không áp mức thuế bao trùm (blanket tariff) như Washington, mà chỉ nhắm vào than và (LNG) của Mỹ (10%), cũng như dầu thô (15%). 

Trung Quốc là nước nhập khẩu than lớn nhất thế giới, nhưng phần lớn nhập khẩu từ Indonesia, tiếp đến là Nga, Úc và Mông Cổ. Tuy nhiên, Trung Quốc đã tăng mạnh nhập khẩu LNG từ Mỹ trong năm qua, với khối lượng năm ngoái gần gấp đôi mức năm 2018.

Ngoài nhiên liệu, Trung Quốc còn áp thuế 10% với máy móc nông nghiệp, xe bán tải và một số ô tô cỡ lớn. Những năm gần đây, Trung Quốc đã tăng cường đầu tư vào máy móc nông nghiệp để giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu và tăng cường an ninh lương thực. 

Trung Quốc cũng không phải nhà nhập khẩu lớn xe bán tải của Mỹ, họ nhập hầu hết ô tô từ châu Âu và Nhật Bản, vì vậy mức thuế 10% với một lượng hàng nhập khẩu giá trị nhỏ sẽ không tác động quá mạnh đến người tiêu dùng trong nước.

Phản ứng của Bắc Kinh không dừng lại ở thuế trả đũa, mà cả các biện pháp phi thuế quan. Bắc Kinh cũng mở cuộc điều tra chống độc quyền với Google và bổ sung PVH, chủ sở hữu các thương hiệu thời trang Mỹ Tommy Hilfiger và Calvin Klein, vào danh sách "thực thể không đáng tin cậy". Trung Quốc cũng hạn chế xuất khẩu 5 kim loại hiếm rất quan trọng với chuỗi cung ứng công nghệ và kiện Mỹ ra Tổ chức Thương mại thế giới (WTO).

Phản đòn có chọn lọc và suy tính

Có thể thấy sự trả đũa của Bắc Kinh vẫn được kiểm soát và suy tính cẩn thận, chừa cơ hội cho thương thảo.

Nếu so với đòn trả đũa hồi năm 2018, Trung Quốc hiện nhẹ nhàng hơn nhiều. Các mức thuế mà trả đũa năm 2018 được thiết kế để gây tổn hại chính trị tối đa cho ông Trump: 25% với sản phẩm nông nghiệp Mỹ, gây thiệt hại lớn cho kinh tế cho nông dân ở các bang ủng hộ Đảng Cộng hòa và cơ sở cử tri của ông Trump. Lần này, các hàng hóa bị đánh thuế ít có tác động như vậy hơn.

Tommy Xie, giám đốc nghiên cứu vĩ mô châu Á tại Ngân hàng OCBC, bình luận: "Lần này..., có vẻ Bắc Kinh đang cố gắng xoa dịu căng thẳng". Ông Xie ước tính lượng hàng nhập khẩu từ Mỹ Trung Quốc nhắm tới trị giá chỉ khoảng 15 tỉ đô la. 

Harry Murphy Cruise, người đứng đầu bộ phận kinh tế Trung Quốc tại Moody's Analytics, thì nói với NPR rằng phản ứng này chỉ là "phát súng cảnh cáo": 

"Trung Quốc đang nói: Chúng tôi không muốn làm tình hình tồi tệ hơn, và vì vậy sẽ phản ứng khá hạn chế... Nhưng khi áp đặt một số biện pháp kiểm soát xuất khẩu với khoáng sản và đất hiếm quan trọng, họ đang muốn nói với Mỹ: Chúng tôi có thể khiến quý vị thực sự khó khăn nếu tình hình trở nên tồi tệ hơn".

Danh sách biện pháp đối phó còn là cách để Trung Quốc thể hiện sức mạnh trên trường quốc tế, tuyên bố với thế giới rằng họ sẽ không cúi đầu và sẽ kiên quyết bảo vệ lợi ích của mình. 

Alex Capri, giảng viên cao cấp tại Trường Kinh doanh thuộc Đại học Quốc gia Singapore (NUS), nói với hãng tin Channel News Asia (CNA): "Trung Quốc rõ ràng còn nhiều lựa chọn trong trung và dài hạn. 

Khi nói đến cạnh tranh địa chính trị rộng lớn hơn giữa Trung Quốc và Mỹ… (Trung Quốc có thể) xem xét tiến hành điều tra chống độc quyền, đòi kiểm toán (chặt chẽ hơn) với các công ty (Mỹ) ở Trung Quốc và (thực hiện) các biện pháp kiểm soát và hạn chế xuất khẩu".

Khi được hỏi về mức áp thuế quan mới của Mỹ, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Quách Gia Côn nói rằng không có người chiến thắng trong cuộc chiến thương mại hay cuộc chiến thuế quan: "Nó gây tổn hại đến lợi ích của cả hai nước. Điều cần thiết bây giờ không phải là đơn phương áp thuế mà là đối thoại và tham vấn dựa trên sự bình đẳng và tôn trọng lẫn nhau".■