Lắp ráp ôtô tại nhà máy Volkswagen ở Thiên Tân (Trung Quốc) - Ảnh: REUTERS

Tuyên bố trên còn được cho là nhằm xoa dịu căng thẳng của cuộc chiến tranh thương mại với Mỹ.

"Trung Quốc đánh cắp sở hữu trí tuệ bằng cách này hay cách khác" hay "không chơi theo luật chung" luôn là cụm từ được các quan chức Washington sử dụng khi đề cập đến nguyên nhân bùng nổ cuộc chiến thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc.

Cuộc thương chiến hiện đang trong giai đoạn đình chiến 90 ngày để đàm phán. Nay, chỉ vài ngày trước vòng đàm phán mới, việc công bố dự thảo luật đầu tư nước ngoài mới, với các điều khoản bảo vệ sở hữu trí tuệ cho thấy Trung Quốc đang nỗ lực chấm dứt cuộc chiến mà càng kéo dài, người thiệt nhiều hơn sẽ là Trung Quốc.

Điều chỉnh cả hành vi của chính phủ

Theo báo Bưu Điện Hoa Nam Buổi Sáng (SCMP) của Hong Kong, toàn văn văn bản luật mới đã được đưa ra để tham khảo ý kiến công chúng ngày 26-12 và sẽ kéo dài đến ngày 24-2-2019. 

Trong cuộc họp báo thường kỳ ngày 27-12, Bộ Thương mại Trung Quốc cho biết dự thảo luật mới, gồm 39 điều khoản, sẽ thay thế ba bộ luật hiện hành về các công ty liên doanh nước ngoài và công ty 100% vốn nước ngoài, tránh tình trạng giẫm chân nhau giữa các bộ luật.

Dù ngắn hơn dự luật công bố năm 2015, dự thảo luật mới có các biện pháp bảo vệ sở hữu trí tuệ mạnh mẽ hơn, bao gồm lệnh cấm sử dụng các biện pháp bắt buộc chuyển giao công nghệ từ các công ty nước ngoài. 

Thay vào đó, khuyến khích hợp tác công nghệ dựa trên các nguyên tắc tự nguyện và quy tắc thương mại nhằm giải quyết hòn đá tảng trong cuộc chiến thương mại đang diễn ra với Mỹ.

Sự can thiệp của chính phủ vào hoạt động kinh doanh thông thường của các công ty nước ngoài bị cấm theo dự thảo luật. Việc thiết lập các điều kiện để các doanh nghiệp nước ngoài tiếp cận hay rút khỏi thị trường Trung Quốc cũng bị xem là bất hợp pháp.

Công ty Facebook của Mỹ vẫn tìm cách để chen chân vào thị trường Trung Quốc - Ảnh: AFP

Một điểm cần lưu ý trong dự luật này, đó là Trung Quốc tuyên bố sẽ thực hiện các biện pháp đáp trả tương xứng nếu gặp phải sự đối xử phân biệt đối với các doanh nghiệp Trung Quốc khi đầu tư ở nước ngoài. Thêm vào đó, các khoản đầu tư nước ngoài có thể có tác động đến an ninh quốc gia sẽ phải chịu sự giám sát chặt chẽ hơn của chính quyền Bắc Kinh.

Giới quan sát cho rằng việc đưa vào điều khoản "có qua có lại" này là cách Trung Quốc nỗ lực phá bỏ hàng rào tẩy chay mà Mỹ và đồng minh đã dựng lên với các tập đoàn Trung Quốc với lý do an ninh quốc gia, chẳng hạn như ZTE và gần đây nhất là Huawei.

"Công bằng và minh bạch"

Dự thảo luật đầu tư nước ngoài mới cam kết hàng hóa được sản xuất tại Trung Quốc bởi các công ty nước ngoài sẽ được đối xử công bằng trong quá trình mua sắm của chính phủ và cơ hội bình đẳng để tham gia quá trình xây dựng các tiêu chuẩn công nghiệp. Các doanh nghiệp nước ngoài có thể chuyển lợi nhuận kiếm được từ Trung Quốc ra khỏi đất nước một cách tự do bằng nhân dân tệ hoặc ngoại tệ.

Tuy nhiên, theo các công ty Mỹ tại Trung Quốc, cho đến khi dự thảo này được thông qua, họ vẫn sẽ phải hồi hộp theo dõi các diễn tiến của cuộc thương chiến Mỹ - Trung. Trong một động thái mang tính xoa dịu, Bắc Kinh đã bỏ thuế 25% với ôtô nhập khẩu Mỹ và bắt đầu mua đậu nành trở lại. Tuy nhiên theo SCMP, Trung Quốc không thiếu cách "không chính thức" để gây khó dễ cho các doanh nghiệp Mỹ.

Tờ này dẫn lời các doanh nghiệp này cho biết hoạt động kinh doanh tại Trung Quốc đã liên tục gặp khó khăn mỗi khi Mỹ - Trung tỏ ra gay gắt trong vấn đề thương mại. Cam Mỹ, gỗ tròn, da bê và thậm chí cả ôtô hiệu Lincoln đã bị ách tại các cảng Trung Quốc bởi quy trình kiểm tra hải quan nghiêm ngặt bất thường trong năm nay. Các doanh nghiệp Mỹ cũng thường xuyên đối mặt với các đợt kiểm tra đột xuất của nhà chức trách Trung Quốc, mà trong đó bất kỳ lỗi nhỏ nhặt nào cũng có thể trở thành nguyên nhân khiến công ty đó phải đóng cửa.