Ngành thuế luôn nỗ lực tuyên truyền để mọi người hiểu được nghĩa vụ và trách nhiệm khi nộp thuế - Ảnh: Ngọc Hiển

Sau câu chuyện “Nhức nhối chuyện ăn chia tiền thuế”, một vấn đề lớn hơn được đặt ra là thất thoát tiền thuế từ đối tượng hộ cá thể và làm sao hạn chế tình trạng bắt tay chia chác thuế giữa cán bộ thuế và hộ kinh doanh.​

Là người nhiều năm công tác, gắn bó với ngành thuế, ông Nguyễn Thái Sơn - nguyên trưởng phòng thuế thu nhập cá nhân Cục Thuế TP.HCM, phó chủ nhiệm Câu lạc bộ đại lý thuế TP.HCM - nói:

- Hiện hộ cá thể nộp thuế theo phương thức khoán, do vậy cán bộ thuế dễ dàng thương lượng mức doanh thu với hộ kinh doanh. Chuyện móc ngoặc này không chỉ ở VN mà còn diễn ra tại nhiều nước. Việc này kéo dài thời gian qua dẫn đến thất thoát thuế nhà nước rất lớn, tiền thuế thay vì nộp vào ngân sách thì “chảy” vào túi cán bộ thuế.

Tình trạng “bắt tay” giữa cán bộ thuế và người nộp thuế không chỉ xảy ra ở hộ kinh doanh, mà còn phổ biến với doanh nghiệp (DN). Cán bộ thuế tìm những kẽ hở của DN, sau đó thông báo cho DN, nếu muốn lơ đi thì DN phải chung chi. Ngoài ra, có không ít cán bộ thuế “làm tiền” bằng cách hù dọa hoặc mời DN lên kiểm tra tại bàn, DN “yếu bóng vía” sau khi nghe cán bộ thuế vạch ra hàng loạt sai phạm của mình thì chỉ còn cách chung chi để êm chuyện.

Tiếc rằng khảo sát mới dừng lại ở đối tượng hộ kinh doanh với con số khiêm tốn 500 hộ. Nếu khảo sát ở khối DN sẽ cho ra nhiều vấn đề. Hiện số thu từ hộ kinh doanh chỉ chiếm 2% số thu ngành thuế, nên nếu cán bộ thuế có tham nhũng cũng chỉ là “ăn vặt”.

* Theo ông, vì sao dễ có sự móc ngoặc giữa cán bộ thuế và người nộp thuế?

- Với cơ chế hiện nay, cán bộ thuế “bám rễ” tại địa phương làm 5 - 10 năm, thậm chí hơn, quen biết hết hộ kinh doanh nên rất dễ có sự móc ngoặc, thương lượng. Tất nhiên cơ quan quản lý có giải pháp hạn chế thất thoát bằng cách giao chỉ tiêu và chỉ tiêu tăng theo mỗi năm, nhưng dường như không mấy hiệu quả.

Ở đây cũng phải nói thêm việc “bắt tay” này không chỉ cán bộ thuế có lợi mà hộ kinh doanh cũng có lợi vì được giảm mức thuế phải nộp. Nếu họ đóng “hụi chết” 500.000 - 1 triệu đồng/tháng thì họ phải được giảm thuế 5 - 10 triệu đồng, thậm chí hơn. Do cả hai bên cùng có lợi nên người nộp thuế không tố cáo.

Vấn đề là phải xác lập mức thuế khai cho đúng. Hiện mức khoán thuế thực hiện một lần vào đầu năm. Thường hộ kinh doanh có xu hướng kê khai doanh thu thấp để giảm số thuế phải nộp. Cán bộ thuế không đồng ý với doanh thu đó, hoặc do chỉ tiêu thuế cao nên cán bộ thuế phải đi điều tra để nâng doanh thu.

Như vậy hai bên sẽ phải thương lượng để đưa ra doanh thu phù hợp. Mà đã thương lượng sẽ có thỏa thuận, mỗi bên lùi một chút để cả hai bên cùng có lợi, chỉ có ngân sách bị thiệt. Do đó giải pháp là phải xây dựng phương pháp tính thuế phù hợp hơn, từ đó giảm bớt việc thỏa thuận ngầm.

* Vừa qua, một số giải pháp đã được đề xuất để giảm thiểu sự móc ngoặc chung chia. Từng nhiều năm đảm nhiệm vị trí chi cục trưởng, sâu sát với hộ kinh doanh, theo ông, những giải pháp đó có hiệu quả?

- Để hạn chế tình trạng móc ngoặc, thương lượng này, theo tôi, nên luân phiên có sự thay đổi địa bàn, đồng thời tách riêng khâu ấn định thuế và thu thuế. Theo đó, cho cán bộ thuế ở địa bàn này khảo sát và đưa ra mức thuế ở địa bàn kia, cán bộ thuế ở địa phương chỉ đảm nhiệm khâu thu thuế thay vì vừa ấn định vừa thu thuế như hiện nay.

Hiện nay cơ quan quản lý rất tin tưởng cơ chế giám sát thông qua hội đồng tư vấn thuế phường xã, tức là sau khi cán bộ thuế xác định thì đưa ra hội đồng để bàn, nhưng qua đợt khảo sát này cũng cho thấy cơ chế giám sát trên không hiệu quả, chỉ hợp thức hóa việc “đã thông qua tập thể”.

Nếu cơ chế không thực chất như vậy thì những giải pháp như tuyên truyền, đào tạo cán bộ... sẽ không hiệu quả, giải pháp luân chuyển cán bộ cũng chỉ giải quyết phần ngọn vì cán bộ thuế này đi, cán bộ thuế kia về, với cơ chế xác lập mức thuế như thế này thì cán bộ khác cũng sẽ “bắt tay” với hộ kinh doanh.

Cũng có ý kiến cho rằng nên khuyến khích người dân tố cáo nhưng như tôi phân tích ở trên, do người nộp thuế cũng có quyền lợi trong việc “bắt tay” này nên giải pháp khuyến khích tố cáo là không khả thi.

Giải pháp công khai thuế, tăng cường kiểm tra của cục thuế với chi cục cũng không mới, từ khi thành lập ngành thuế đã áp dụng nhưng không hiệu quả. Hơn nữa, dễ gì bắt được quả tang, nhất là với hình thức thỏa thuận ngầm như hiện nay.