Ngày 31-3-2017, bà Park Geun Hye (giữa) bị đưa về trung tâm giam giữ tại Seoul, Hàn Quốc - Ảnh: AP

Từ việc nữ tổng thống Park Geun Hye bị luận tội, phế truất và nay bị bắt giam, có thể chân thành chiêm nghiệm và tìm hiểu xem làm thế nào mà Hàn Quốc hết trào tổng thống này đến trào tổng thống khác lại có thể xử lý tham nhũng đến cấp cao nhất là tổng thống, thậm chí ngay khi còn đương nhiệm như trường hợp bà Park?

Với bản Hiến pháp năm 1987, nhà nước và nhân dân Hàn Quốc đã nhất trí “loại bỏ mọi hành vi xã hội sai trái và bất công” (Lời nói đầu).

Việc bản hiến pháp nêu trước tiên điều nhất trí này cho thấy ý muốn chấm dứt tập quán “cầm quyền là trên hết” bắt đầu từ thời tổng thống dân sự tiên khởi Lý Thừa Vãn bị lật đổ năm 1960, rồi sau đó được các tướng lĩnh kế nhiệm gia tăng cường độ!

Hiến pháp đầu tiên của Hàn Quốc được ban hành từ năm 1948, đến năm 1987 đã qua 9 lần sửa đổi theo “ý muốn” của từng cánh lãnh đạo trong từng giai đoạn cầm quyền. 30 năm qua, bản hiến pháp đã không còn bị sửa đổi.

Tính bền vững của bản hiến pháp sau cùng này thể hiện một sự đồng thuận giữa nhà cầm quyền và dân chúng, mà thỏa thuận lớn nhất chính là đồng ý đặt mình trong khuôn khổ một cơ chế kiểm soát và cân đối quyền lực.

Theo đó, không một chính phủ nào có thể có thế lực bao trùm lên tất cả.

Để triệt tiêu tập quán “cầm quyền là trên hết”, Hiến pháp 1987 tuyên cáo: “Tất cả viên chức nhà nước đều là công bộc của toàn dân và phải chịu trách nhiệm với nhân dân” (điều 7, khoản 1).

Để điều khoản này luôn có giá trị, điều 11, khoản 2 nêu rõ: “Việc trao thưởng huân chương, huy chương chỉ có hiệu lực với người được thưởng và không đặc quyền, đặc lợi nào được nảy sinh ra từ các tưởng thưởng đó”.

Nói cách khác, không có “ưu tiên” gì cho nhân thân hay công trạng và điều này giải thích làm thế nào mà đường đường một tổng thống thuộc “con dòng cháu giống” lại có thể xộ khám như bất cứ một công dân nào khác.

Có thể thấy những thiết định “kiểm tra và cân bằng quyền lực” mà Hiến pháp Hàn Quốc đặt ra nay đã đi vào thực tế, từ việc Quốc hội nước này luận tội tổng thống vào tháng 12 năm ngoái đến những công việc thường trực khác, như việc phê duyệt dự thảo ngân sách dự chi mà chính phủ phải đệ trình trước 90 ngày, chứ không chỉ đóng dấu “hậu chi”.

Thậm chí nhà nước có định phát hành trái phiếu hay đàm phán vay nợ gì bên ngoài khuôn khổ ngân sách đã được chuẩn chi cũng phải “xin phép” quốc hội trước tiên (điều 58).

Bản hiến pháp đó đã và đang tồn tại, được vận dụng trơn tru, đúng với tinh thần “cộng hòa”. Đó chính là một bước tiến tới trưởng thành của một xã hội đã trải qua hết trào độc tài dân sự đến quân sự từ khi lập quốc vào năm 1948 tới nay.

Có thể tham nhũng vẫn còn làm mờ mắt các lãnh đạo song không thể “cứ như rươi” được. Bởi thế Hàn Quốc vẫn được xếp là nước “sạch” thứ 52/176 trong bảng xếp hạng cảm nhận tham nhũng (PCI) 2016.