"Tôi xin làm vật vô tri…"

Một trong những vấn đề ít được công khai nhưng đã và đang len lỏi tới từng ngóc ngách các hoạt động năm qua trên thế giới: bản dạng giới và chuyển giới. Đấy cũng sẽ là vấn đề tiếp tục đặt ra những thách thức mới cho ứng xử của mỗi chúng ta và mỗi quốc gia.

Suốt năm 2022, bạn có thể bắt gặp đề tài này được đề cập và xử lý trong hầu hết các lĩnh vực, từ giáo dục, thể thao, ngôn ngữ tới nghệ thuật, cả dân sự và quân sự…

Thậm chí có nơi nó chính thức trở thành chủ đề tuyên truyền trong các ấn phẩm trẻ em. Từ năm 2017, cuốn sách thiếu nhi về ông già Noel đồng tính đã được bán ở Mỹ và Canada. Trong cuốn sách này, ông già Noel da trắng chính thức kết hôn với một nam đồng nghiệp da đen. Cuốn sách kể về cuộc sống chung của hai ông Noel, từ kỷ niệm ngày cưới tới những lúc bất đồng, tranh cãi… 

Bìa sách “Chồng ông Noel” của tác giả Daniel Kibblesmith.

Cuối năm 2021, một trong những câu chuyện Giáng sinh được kể cho thiếu nhi là hành trình chú tuần lộc đực mũi đỏ Rudolph của ông già Noel tự đổi tên thành Rolanda, để rồi dẫn đầu trong tất cả những cuộc đua của… tuần lộc cái. Bài báo viết về chuyện này khi đó còn cho biết Rolanda đã nhận được nhiều lời "khen ngợi vì đã có lập trường dũng cảm và tuyệt vời chống lại sự trì trệ của giới tính nhị phân".

Ở Pháp trong năm 2022, tờ Boulevard Voltaire cho biết: "Với sự cho phép của Bộ Giáo dục, trẻ em được học về các vấn đề giới tính…, các bộ phim về những người đấu tranh cho tự do của người đồng tính được chiếu. Dường như các nhà chức trách Pháp cho rằng việc áp đặt thông tin về giới tính phi nhị phân đối với học sinh sẽ gây ra kỳ thị đồng tính trong xã hội".

Tuy nhiên, đến năm 2022 vẫn còn những tiếng nói khác về vấn đề này. Christiane Nüsslein-Volhard, nhà sinh vật học người Đức, đoạt giải Nobel sinh lý học và y học 1995, đã phát biểu như sau về hệ tư tưởng của vấn đề chuyển giới: "Con trai có những đặc điểm giới tính khác con gái, điều này không thể thay đổi. Người ta giữ giới tính của mình suốt đời".

58, 72 hay là 100 đây?

Thực tế của thế giới cho thấy giới tính từ lâu đã không còn được coi là một khái niệm nhị phân. Tuy nhiên, số lượng giới tính chính xác vẫn chưa được xác định.

Năm 2014, Facebook tại Mỹ đã cho người đăng ký cơ hội lựa chọn giới tính trong số 58 tùy chọn. Mạng xã hội này lâu nay vẫn tiếp xúc với những nhà hoạt động LGBT - đồng tính nữ, đồng tính nam, song tính và chuyển giới - đều có trong cột giới tính trên Facebook.

Những năm gần đây, các lý thuyết về giới tính và bản dạng giới đã cho phép số lượng giới tính tăng đến độ các chính khách cũng không kịp cập nhật. Đại sứ Hoa Kỳ tại Kazakhstan Daniel Rosenblum nêu con số 80 trong phát biểu vào Ngày Nhân quyền 10-12 tại Astana. 

Nhưng khi Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov cũng nêu con số 80 này trong một phát biểu hôm 9-12, đại biểu Quốc hội Moldova Bogda Tsyrdea đã "sửa lưng" ông. "Lavrov sai rồi. Ở phương Tây có không phải 80 mà đã là 96 giới tính. Thật xấu hổ nếu không biết".

Tuy nhiên, một số nhà nghiên cứu gần đây thông báo đã xác định được tới 100 giới tính!

Tiến sĩ y khoa người Ấn Shaziya Allarakha, trong một bài báo khoa học ngày 2-2-2022, đã dừng lại ở con số 72. Theo bà, giới tính ngày nay như "một dải liên tục hoặc phổ, nơi một người có thể xác định mình là bất kỳ bản dạng giới nào… Một người có thể tự nhận mình là nam, nữ, không ai, cả hai hoặc một số loại khác độc lập với bộ phận sinh dục của họ".

Không chỉ trong khoa học hàn lâm, trong ngôn ngữ đời sống, định nghĩa đàn ông đàn bà cũng được cập nhật cho phù hợp tình hình mới. Từ điển tiếng Anh Cambridge 2022 đã mở rộng định nghĩa về "đàn ông" và "đàn bà" , bổ sung rằng đó là "một người trưởng thành sống và xác định mình là nam (hoặc nữ), mặc dù họ được cho là có giới tính khác lúc chào đời".

Giới tính từ lâu đã không còn được coi là một khái niệm nhị phân

Cùng lúc là việc vận dụng những khái niệm mới này vào đời sống. Trong lĩnh vực thể thao năm 2022, Canada được xem là một trong những nước tiên phong. Liên đoàn Trượt băng nghệ thuật Canada đã cho phép các cặp đồng giới được trượt băng đôi và khiêu vũ trên băng trong các cuộc tranh tài trong nước. 

Trước đây, các khái niệm "múa đôi" hay "đấu cặp" được định nghĩa là đội hình với "một nữ - một nam". Giờ đây, thay vào đó là các khái niệm về "vận động viên A", "vận động viên B" hoặc "đối tác". 

Karen Butcher, chủ tịch Liên đoàn Trượt băng nghệ thuật Canada, nói: "Thay đổi này nhằm loại bỏ các rào cản… đảm bảo rằng tất cả các bản dạng giới đều được công nhận và chấp nhận bình đẳng, không có định kiến".

Rõ ràng trong năm 2022, các nhà hoạt động LGBT+ đã gặt hái được các thành công nhất định. Đặc biệt, có thể kể việc Tổng thống Joe Biden ký Luật bảo vệ hôn nhân đồng giới ở cấp liên bang vào ngày 14-12-2022. Điều này có nghĩa các cuộc hôn nhân đồng giới ở Mỹ giờ đây sẽ có hiệu lực pháp lý ngay cả ở những tiểu bang mà luật pháp địa phương cấm hôn nhân đồng giới.

Tuy nhiên, thừa nhận đa dạng giới là một chuyện, nhưng cùng lúc việc thúc đẩy chuyển giới trong năm qua đã bộc lộ nhiều vấn đề của nó.

“Tôi sinh ra là cáo nhưng thấy mình như gà. Đây là bản dạng mới của tôi. Hãy cho tôi vào chuồng gà”. Tranh của Herta Burbe.

Từ bất đồng đến tù tội

Hai nhà báo nữ đã rời tờ The Guardian (Anh) sau khi họ gặp khó vì nói ra những sự thật bất tiện về vấn đề chuyển giới. Một trong hai người, bà Susanne Moore, đã viết về điều này trên tờ The Telegraph số ra ngày 6-12-2022.

Các vấn đề bắt đầu khi trong một bài báo, Susan Moore, còn là một nhà hoạt động cho quyền phụ nữ, đặt câu hỏi điều gì đã gây ra việc gia tăng số lượng các cô gái tuổi teen mắc chứng tự kỷ và rối loạn ăn uống, muốn thay đổi giới tính. 

Ngay lập tức, bà bị cáo buộc là "kẻ bài chuyển giới". Nữ nhà báo còn lại, người duy nhất trong số các đồng nghiệp dám lên tiếng ủng hộ bà, đã phải "tự nguyện ra đi để có thể viết đúng những điều mình nghĩ".

Theo hai nhà báo này, các phương tiện truyền thông hiện nay đang bưng bít những con số thống kê bất tiện về các vụ tự tử, về các tay tội phạm tình dục mạo danh phụ nữ, về các vận động viên chuyển giới, về việc vi phạm quyền phụ nữ khi họ cảm thấy bất tiện do cạnh họ là người chuyển giới vẫn còn cơ quan sinh dục nam. 

Còn những câu hỏi công bằng về việc liệu có thật sự cần thiết khi giải phẫu các thiếu niên và kê đơn hormone sau chỉ một cuộc trò chuyện chính thức với một nhà tâm lý học - lại bị coi là vi phạm quyền của người chuyển giới.

Các kênh Telegram ngày 24-11-2022 chia sẻ clip của một "người châu Âu trẻ tuổi" - tạm thời người này được gọi như thế vì đối tượng nói mình "không nam cũng chẳng nữ". Nội dung phát biểu như sau: "Giới tính thật khó đối với tôi. Tôi không muốn gắn với nó. Tôi không muốn làm con người, thậm chí tôi cũng không muốn làm con vật. Tôi xin làm vật vô tri vô giác. Đó là lý do tại sao tôi sử dụng đại từ "nó" (it) mặc dù không ai gọi tôi như vậy… Tôi muốn mọi người sử dụng đại từ này - bởi vì "nó" là một bước tiến từ giới tính nhị phân sang chỉ là một đối tượng. Chỉ là một ngọn cỏ, nếu bạn muốn. Tôi muốn trở thành không phải con người, nói chi đến việc có giới tính của riêng mình".

Quyết định của những nhân vật thế này có thể gây khó khăn cho những người xung quanh. Ít ra đó là trường hợp xảy ra với một giáo viên ở hạt Westmeath (Ireland), ông Enoch Burke. Tháng 8-2022, theo Daily Mail, một nam sinh trong lớp của ông quyết định mình không còn là cậu bé nữa, yêu cầu mọi người gọi cậu bằng đại từ "họ" (they) thay cho "anh ấy" (he). 

Nhưng giáo viên của cậu không chịu chơi trò chơi này. Kết quả, Enoch Burke bị đình chỉ công việc và cấm vào trường. Nhưng do Enoch Burke vi phạm lệnh cấm nên bị giải đi tù từ tháng 9 đến nay. Dù thẩm phán nói sẵn sàng trả tự do cho Enoch Burke bất cứ lúc nào, chỉ cần ông "thừa nhận tội lỗi", nhưng Enoch Burke từ chối. Ông nói mình là một Cơ đốc nhân và đức tin không cho ông cơ hội "tham gia cuộc cách mạng giới". 

Giáng sinh 2022, từ nhà tù Mountjoy (Dublin), Enoch Burke đã gởi thư xin thẩm phán cho ông ra ngoài trong thời gian lễ hội, nhưng bị từ chối. Enoch Burke ta thán: "Tôi không phải là kẻ trộm, chẳng phải kẻ giết người hay buôn bán ma túy, tôi bị bức hại vì đức tin tôn giáo của mình".

Còn một trong những tù nhân nổi tiếng nhất nước Nga - Viktor Bout, vừa được hoán đổi trở về nước tháng 12-2022, đã kể trên RT một câu chuyện mà ông chứng kiến trong nhà tù Mỹ. "Tôi biết một tù nhân Mỹ thụ án chung thân vì bốn tội giết người, 68 tuổi. Răng rụng, đầu hói, người xăm trổ, từng đi lính ở Việt Nam. Thế rồi một ngày đẹp trời nọ, một bà cô xuất hiện, trang điểm, xăm hình bướm và tô son, áo ngực dưới áo phông. 

Tôi hỏi: "Ông sao vậy Jeff, té từ cây sồi xuống hả?". Và ông ta đáp: "Đừng gọi tôi là Jeff, giờ tôi là Jessica. Lúc đầu tôi cứ ngỡ trò đùa"… Viktor Bout nói cả những lính canh cũng cảm thấy bối rối. Nhưng tại sao điều này có thể xảy ra? "Bởi vì dù ở tù nhưng ngay sau khi bạn đăng ký (muốn chuyển giới) thì lập tức sẽ có một nhóm hỗ trợ bắt đầu gửi tiền, gọi điện hỏi han và đến thăm…" - ông ta nói.

Để đảm bảo tính đúng đắn chính trị, từ giờ trở đi, phải gọi mọi chàng người tuyết là “người tuyết” thôi, các chú tuần lộc sẽ được gọi là “chuyên gia vận tải đường không”, còn các bạn yêu tinh là “trợ lý kích thước khác của ông già Noel”.

"Hãy để con chúng ta yên"?

Nhưng những câu chuyện thức tỉnh như của Chris Beck có vẻ chìm khuất trong làn sóng phổ cập sự đa dạng giới cũng như việc tuyên truyền chuyển giới. 

Năm 2022, không ít nước trên thế giới đã có những hiệu chỉnh luật cho phù hợp tình hình mới. Scotland hồi tháng 3-2022 đã giới thiệu dự thảo luật đơn giản hóa cách thay đổi giới tính hợp pháp, đề xuất bỏ yêu cầu báo cáo y tế và tâm thần, giảm thời gian chờ đợi từ 2 năm xuống còn 3 tháng và cho phép những người từ 16 tuổi áp dụng. 

Mặc dù dự thảo luật đã gặp nhiều chỉ trích trong Quốc hội Scotland, nhưng Bộ trưởng Công bằng xã hội Shona Robinson nói những cải cách này sẽ "giúp xác định chúng ta là ai như một đất nước, đồng thời hòa nhịp với hệ thống đã được thiết lập tốt ở Na Uy, Đan Mạch và Ireland, cũng như… ở Thụy Sĩ và New Zealand".

EU cùng hòa trong làn sóng này, ngoại trừ Hungary. Thủ tướng Viktor Orban, trong một phát biểu tại Dallas hồi tháng 8-2022, đã công khai chống việc mở rộng giới tính: "Hungary… bảo vệ thể chế hôn nhân như sự kết hợp giữa một nam và một nữ… Tóm lại, mẹ là đàn bà, bố là đàn ông, và hãy để con chúng ta yên".

Trong chừng mực nào đó, quan điểm của ông Viktor Orban khá gần với một số nước vùng Vịnh. Sự "va chạm" trong vấn đề LGBT+ đã bộc lộ nhân mùa World Cup 2022 ở Qatar, với việc các cầu thủ bị cấm mang các "thông điệp cầu vồng" ra sân.

Ở châu Á, Thái Lan nổi tiếng với hoạt động phẫu thuật chuyển đổi giới tính, một phân khúc nhỏ nhưng đang phát triển của du lịch nước này, thu hút hơn 2 triệu du khách mỗi năm. Thế nhưng, một nghiên cứu công bố ngày 17-11-2022 về ảnh hưởng của phẫu thuật chuyển giới đối với chất lượng cuộc sống của những người chuyển giới nữ (TGW) ở Chiang Mai cho biết hơn một nửa số người trải qua phẫu thuật chuyển giới hối hận vì không được xã hội chấp nhận sau phẫu thuật. Với sự hài lòng cuộc sống (sức khỏe tâm lý, các quan hệ xã hội…), các "TGW có số điểm hài lòng cao hơn một chút so với những người chưa phẫu thuật chuyển giới, ngoại trừ sức khỏe thể chất".

Rõ ràng thế giới đang đứng trước một lựa chọn nữa trên đường đi của mình. Muốn hay không, các xã hội vẫn phải lướt con sóng đó. Triệt để như Scotland? Truyền thống như Hungary? Hay một giải pháp dung hòa hơn, khoan nhượng và không quá cực đoan…?