Tóc Vệ nữ hữu xạ tự nhiên hương

TTCT - Bản dịch tiếng Đức cuốn tiểu thuyết Tóc Vệ nữ của nhà văn Nga Mikhail Shishkin vừa giành được giải thưởng văn học quốc tế của Nhà văn hóa các dân tộc thế giới (Berlin, CHLB Đức).

Phần thưởng 25.000 euro cho tác giả và 10.000 euro cho dịch giả Andreas Tretner đã được trao ngày 29-6-2011.

Phóng to

M. Shishkin về nước giao lưu với bạn đọc ở Matxcơva năm 2010 - Ảnh: soyuzpisateley.ru

Những kiếp người tị nạn

Trong Tóc Vệ nữ có ba tuyến truyện: tự sự của một người Nga làm phiên dịch tiếng Đức cho cơ quan nhập cư của Thụy Sĩ. Anh giúp nhà chức trách xác định thật - giả từ chuyện kể của hàng trăm con người xin tị nạn chính trị. Những câu chuyện này là tuyến truyện thứ hai. Và tuyến thứ ba là nhật ký của nữ ca sĩ Isabella Yurieva (1900-2000) - một số phận bao trùm suốt thế kỷ 20.

Nữ danh ca này rất nhiều lần được mời lưu diễn và đóng phim ở Tây Âu, suốt đời sống tại Liên Xô và chung thủy với một người chồng, song tiểu sử chưa được nghiên cứu thỏa đáng. Cuốn sách như một tập biên bản dày dạn ghi các cuộc hỏi đáp, với tiết tấu khi chậm rãi khi dồn dập như một dàn hợp xướng nhưng thay vì hát chung một ca khúc, mỗi người lại lên tiếng kể về số phận của mình bằng những chất giọng hết sức khác nhau.

Trong bối cảnh đó, chuyện đời danh ca Isabella Yurieva, người cũng như tác giả - từng trải qua thời thơ ấu ở Rostov trên sông Đông, trở nên cấu thành tự nhiên của cuốn sách, đồng thời cũng là cách M. Shishkin gửi gắm những chất liệu tự truyện.

Phóng to

Bìa sách Tóc Vệ nữ - Ảnh: kmrz.ru

Cây bút đa ngôn ngữ

Mikhail Shishkin chào đời ngày 18-1-1961 tại Matxcơva, bố là thủy thủ tàu ngầm, mẹ là cô giáo, ngay từ thời học trò đã dám sao chép nhiều cuốn sách “lậu” (của tác giả trong nước tuồn ra hải ngoại in ấn và phát hành). Học xong bậc phổ thông, phải làm lao công dọn sân một thời gian, năm 1982 M. Shishkin tốt nghiệp khoa Đức - Roman học của Đại học Sư phạm Matxcơva.

Có ba năm biên tập tạp chí Cùng Độ Tuổi (Rovesnik) rồi dạy ngoại ngữ Anh - Đức trong trường chuyên toán - lý, ông in truyện ngắn đầu tay năm 1993 và đã cho ra đời bốn tiểu thuyết Một đêm đón chờ tất cả (1993 - giải Tác phẩm đầu tay xuất sắc của tạp chí Ngọn Cờ), Chiếm lĩnh Ismail (2000 - giải Booker Nga), Tóc Vệ nữ (2005 - giải Sách bán chạy toàn Nga và giải Cuốn sách lớn), gần đây nhất, năm 2010 - cuốn Người thảo thư. Tính bình quân cứ năm năm M. Shishkin cho ra đời một cuốn sách mới.

Các cuốn sách của M. Shishkin - đặc biệt là Tóc Vệ nữ và Chiếm lĩnh Ismail - đều chứa đựng khá nhiều chi tiết cuộc đời tác giả, một người đàn ông lấy vợ hai lần, có với mỗi người vợ một con trai rồi chia tay sau đúng bảy năm chung sống. Năm 1995, khi bà vợ thứ hai - một góa phụ người Thụy Sĩ là chuyên gia Slave học - sinh con, ông chuyển sang sống tại Zurich, làm phiên dịch cho cơ quan tị nạn chính trị của Thụy Sĩ, dạy học và viết văn...

Nhan đề tiểu thuyết Tóc Vệ nữ là cách gọi một loại cây thuốc thường được trồng làm cảnh có tên khoa học Adiantum capillus - veneris đồng thời gợi lên ý nghĩa tượng trưng - tình yêu thấm nhuần vào mọi sự vật. Đó là loại thảo dược mọc đầy rẫy như cỏ dại ở vệ đường thành Rome, còn ở Nga nó được trồng trong nhà, thiếu hơi người thì không sống nổi.

Ở trong nước, ngoài hai giải thưởng danh giá, Tóc Vệ nữ còn được hai lần vào chung kết giải Ivan Bunin và giải Andrei Belyi trong cùng năm 2006. Ở ngoài nước, tác phẩm đã được dịch và xuất bản tại 15 quốc gia, mang lại nhiều giải thưởng quốc tế như Grinzane Cavour Prize (2007, cho bản dịch tiếng Ý), Halpérine - Kaminski (2007 cho bản dịch tiếng Pháp của Laure Troubeckoy), Iovan Maksimovich (2007, cho dịch giả tiếng Serbia Liubinka Milinchich), giải Cuốn truyện nước ngoài hay nhất năm 2006 ở Trung Quốc...

Bản thân M. Shishkin cũng viết trực tiếp bằng ngoại ngữ cuốn Montreux - Missolunghi - Astapowo: lần theo dấu vết của Byron và Tolstoj (2002 được viết bằng tiếng Đức Montreux - Missolunghi - Astapowo, Auf den Spuren von Byron und Tolstoj); năm 2005 được xuất bản bằng tiếng Pháp, giành giải Cuốn tiểu luận, bút ký nước ngoài hay nhất trong năm.

Chọn Tóc Vệ nữ để trao giải thưởng, ban giám khảo Berlin muốn tôn vinh “sự đa dạng trong phong cách ngôn ngữ của M. Shishkin”.

M. Shishkin nói: “Tóc Vệ nữ là cuốn sách về những sự vật đơn giản nhất mà thiếu chúng sẽ không còn cuộc sống. Cuốn tiểu thuyết này tôi viết ở Thụy Sĩ, ở Pháp và ở Rome. Nhưng nó đậm đặc chất Nga, đồng thời cũng không bó hẹp bên trong mà vượt ra ngoài biên giới của thế giới Nga. Nước Nga chỉ là một mẩu nhỏ bé của thế giới lớn lao do tạo hóa bày ra”.

Hình như M. Shishkin thuộc số nhà văn cũng giống như Gogol - chỉ có thể viết về nước Nga khi đã ở ngoài biên giới của nó. Ông cũng giống như một người tình, do yêu quá đắm say nên không thể sống chung.