Toán học làm gì cho thực tiễn bức xúc?

Đó là những "bài toán" hầu như đều đã xảy ra qua lịch sử của các nước phát triển, đã và đang được giải quyết thành công tại nhiều nước. Vì thế Việt Nam có thể giải quyết chúng, nếu có các bước đi đúng hướng với mô hình chuẩn xác hơn.

Vấn đề “được mùa rớt giá” thực chất do lực lượng sản xuất nông ngư nghiệp của ta không những cung cấp đầy đủ nhu cầu trong nước, mà đã mạnh đến mức có lúc sản xuất dư thừa một khối lượng lớn hàng hóa. Việc này đã xảy ra ở Mỹ trong thập niên 1930 qua chuyện người ta phải đổ sữa dư thừa ra biển với mục đích giữ giá không thấp đến mức làm nông dân phá sản.

Việc sản xuất thừa này đã và vẫn đang được giải quyết ở Mỹ. Bài toán sản xuất và phân phối nông sản của Mỹ và các nước khác thậm chí còn phức tạp hơn ở Việt Nam nhiều lần. Thời gian từ lúc ký đến lúc giao hàng của các hợp đồng lớn xuất khẩu nông ngư nghiệp thường dài hơn chu trình sản xuất sản phẩm nên ta chắc chắn có thể giải quyết vấn đề “được mùa rớt giá”.

Trong khi câu chuyện lực lượng sản xuất phát triển mạnh thiếu kiểm soát (vốn đã gây khủng hoảng kinh tế toàn cầu ở thập niên 1930 thế kỷ trước) đang ngày càng gia tăng tính trầm trọng về khó khăn kinh tế nước ta. Việc giải quyết vấn đề này vô cùng bức thiết.

Các vấn đề giáo dục và y tế cũng vậy. Việc dân ta ý thức việc học và chăm sóc sức khỏe, cũng như có tài lực đầu tư cho con em học hành, hay một số bệnh viện quá tải bệnh nhân không phải là không có lời giải. Việc tìm giải pháp cho các vấn đề này vẫn dễ hơn việc nâng cao mặt bằng dân trí và đời sống.

Thật ra chúng ta đã rất cố gắng giải quyết các vấn đề trên nhưng không thành công. Theo tôi, nguyên nhân không thành công là do:

- Việc điều hành vĩ mô của chúng ta bị ảnh hưởng rất nhiều bởi các mô hình nước ngoài. Thế giới như một con voi to, các vấn đề của mỗi nước như một bộ phận của con voi, có thể có phần nào giống nhau nhưng không hoàn toàn như nhau. Không có nước nào ngoài nước Mỹ áp dụng cách điều hành kinh tế và giáo dục của nước Mỹ. Tương tự, mỗi nước trong cộng đồng kinh tế châu Âu cũng có cách điều hành vĩ mô khác nhau.

- Một số đề án giải quyết các vấn đề nói trên dựa vào sự hợp tác với các chuyên gia của một quốc gia nào đó. Ngoài việc ảnh hưởng từ chuyện “người mù sờ voi” nói trên, các chuyên gia nước ngoài cũng vướng bận các đề tài dang dở và quan trọng ở nước họ trong khi làm việc ở Việt Nam. Ngoài ra không có mối quan hệ hữu cơ nào giữa các chuyên gia này với Việt Nam sau kết thúc dự án. Vì thế, hầu như các vấn đề của nước ta vẫn tồn tại sau khi các đề án hợp tác quốc tế đó hoàn tất.

- Một số chính sách của các nhà làm chính sách (policy maker) ở các bộ, ngành dựa nhiều vào cảm tính hoặc dữ liệu không chính xác, nên đề ra giải pháp không thể làm chuyển biến hiện trạng. Thí dụ việc khuyến khích ĐBSCL trồng lúa chất lượng cao vừa qua, đến cuối mùa không có khách hàng mua. Ngay cả mô hình “cánh đồng mẫu lớn” cũng có thể sẽ làm gia tăng lượng lúa dư thừa của ĐBSCL. Nếu dùng mô hình toán học, chúng ta sẽ thấy việc dự báo sản lượng và giá lúa chính là giải pháp cho việc “được mùa rớt giá”.

Tính chính xác của toán học còn giúp chúng ta tránh việc sai một li đi một dặm. Một chủ trương không chính xác cộng với lực lượng sản xuất khá lớn của ta hiện nay sẽ dẫn đến tổn thất rất to lớn. Mặt khác khi dùng mô hình toán học, chúng ta sẽ thấy vấn đề toàn diện, chính xác các phần có thể dùng kinh nghiệm của các nước khác nhau giải quyết và các phần phải giải quyết theo điều kiện, hoàn cảnh nước ta.