Tình cảnh của sinh viên năm cuối: Lùi thời hạn thực tập, giảm cơ hội việc làm

Sinh viên Trường ĐH KHXN&NV thực tập tại Công ty Elite PR School. Ảnh: Hương Giang

Những trầy trật khởi đầu

PGS.TS Nguyễn Phong Điền, trưởng phòng đào tạo Trường ĐH Bách khoa Hà Nội, cho biết dù trường có uy tín và có mối quan hệ chặt chẽ với nhiều doanh nghiệp (DN) lớn nhưng trong thời gian dịch bệnh, việc đưa sinh viên đến trải nghiệm, thực tập tại các DN đều phải ngừng hoàn toàn.

Trường ĐH Bách khoa Hà Nội có 1.700 sinh viên sẽ tốt nghiệp năm nay. Theo ông Nguyễn Phong Điền, các ngành đào tạo khối kỹ thuật công nghệ sẽ không có cách nào khác thay thế cho thực tập tại cơ sở sản xuất, kinh doanh: “Các xưởng sản xuất, thực hành thí nghiệm của trường chỉ đáp ứng một phần nhỏ yêu cầu. Đây đang là giai đoạn rất căng đối với sinh viên năm cuối khi vừa phải gấp rút hoàn thành nốt chương trình học vừa tham gia các đợt thực tập trong hè”.

Mặc dù Việt Nam đã hết giãn cách xã hội, các DN đang dần quay lại nhịp hoạt động bình thường nhưng việc nhận sinh viên thực tập, nhất là với số lượng lớn, khiến nhiều nơi e ngại. Dẫu vẫn cần lực lượng sinh viên thực tập nhưng nhiều nơi nhận sinh viên chỉ vì trách nhiệm với đào tạo và vì mối quan hệ lâu năm với trường. Một số địa chỉ thực tập mà sinh viên được đón chào đều có cựu sinh viên trường làm chủ.

“Hậu COVID-19, các DN đều đang phải giải quyết khủng hoảng. Để sinh viên có nơi thực tập, nhà trường cũng phải chia sẻ, ví dụ trong các hợp đồng cho sinh viên thực tập, trường phải có các ràng buộc như chi trả tiền tiêu hao vật tư, bố trí nhân lực hướng dẫn sinh viên” - ông Điền cho biết.

Trường ĐH Bách khoa Hà Nội đang phải rút ngắn thời gian làm thủ tục tốt nghiệp cho sinh viên để các bạn không ra trường quá trễ. GS.TS Hoàng Anh Tuấn, phó hiệu trưởng Trường ĐH KHXH&NV (ĐHQG Hà Nội), cho biết cả 25 ngành đào tạo của trường đều bắt buộc phải có các đợt thực tập, đi thực tế, không thay thế được bằng các hình thức học tập khác trong bối cảnh dịch COVID-19.

Đặc biệt là những ngành có tính ứng dụng cao như quản trị lữ hành, quản trị khách sạn, quản trị văn phòng, quản trị thông tin... việc đi thực tế, thực tập còn được thiết kế với thời lượng nhiều hơn một số ngành khác.

“Trong một số ngành khoa học cơ bản, sinh viên có thể khai thác tài liệu qua hệ thống mạng, thư viện số để viết luận văn tốt nghiệp, nhưng những ngành có tính ứng dụng thực tế cao thì sinh viên không chỉ hoàn thành các đợt thực tập để đảm bảo điều kiện tốt nghiệp mà cả việc thực hiện các đề tài luận văn tốt nghiệp cũng cần có các khảo sát, trải nghiệm thực tế từ công việc” - GS Tuấn cho biết.

Ngoài số sinh viên đã tìm được địa chỉ thực tập từ tháng 1-2020, theo GS Tuấn, trường phải tìm kiếm địa chỉ thực tập cho một số sinh viên năm cuối trong nửa đầu tháng 5-2020. Với những ngành đặc thù, hoặc ngành bị ảnh hưởng bởi COVID-19 nặng hơn, việc tìm kiếm nơi nhận thực tập khó khăn hơn. “Chúng tôi đang cố gắng để sinh viên năm cuối hoàn thành cơ bản kế hoạch thực tập vào tháng 6-2020, nhận bằng tốt nghiệp vào tháng 7-2020” - ông Tuấn cho biết.

Khu vực phía Nam, một số trường ĐH cũng nói về khó khăn đang gặp khi tìm nơi thực tập cho sinh viên năm cuối. Trường ĐH Công nghệ TP.HCM đã phải dừng đợt thực tập được thiết kế từ 2,5-4 tháng vì dịch. Tới thời điểm hiện tại, theo lãnh đạo một số khoa của trường này, các DN vẫn dè dặt trong việc nhận sinh viên thực tập, nhất là các ngành dược, du lịch, khách sạn, nhà hàng...

Nhưng mặt khác, theo GS.TS Nguyễn Tiến Thảo - phó trưởng ban đào tạo ĐHQG Hà Nội, khó khăn trong thực tập, kết nối với các đơn vị sản xuất, kinh doanh của sinh viên năm cuối còn tùy thuộc một phần vào năng lực của chính sinh viên. “Các sinh viên gặp khó khăn khi liên hệ thực tập chủ yếu do có kết quả học tập không cao hoặc chưa kịp đăng ký thực tập học kỳ 2-2020.

Tương tự, những sinh viên bị chậm, không tốt nghiệp đúng hạn thường là những em chưa hoàn thành các học phần khác của chương trình đào tạo do học phần đó không kịp tổ chức đào tạo trong học kỳ 2-2020 do dịch Covid-19” - ông nói.

Ở khối CĐ nghề, một số trường linh động cho sinh viên thực hành tại xưởng trường, mời chuyên gia từ các DN đến hướng dẫn. Có trường chuyển một phần thực hành sang chuyên đề trực tuyến và mời chuyên gia trao đổi, thực hiện các thao tác thực hành trên mô hình hoặc tại phân xưởng sản xuất, quay video hoặc phát trực tiếp để sinh viên theo dõi qua mạng.

Theo TS Đồng Văn Ngọc - Trường CĐ Cơ điện Hà Nội, do có mối quan hệ chặt chẽ với các tập đoàn lớn nên việc phối hợp đào tạo và cho sinh viên thực tập không bị ảnh hưởng bởi dịch COVID-19, nhiều tập đoàn tham gia đào tạo sinh viên tại nhà máy, xưởng sản xuất để sử dụng luôn nhân lực từ các trường.

Tuy nhiên, những ngành đào tạo thuộc khối dịch vụ sẽ chịu ảnh hưởng lớn hơn do các DN trong lĩnh vực này phải ngừng hoàn toàn hoạt động trong thời điểm dịch bùng phát, hậu quả vẫn còn kéo dài tới lúc này.

Tương lai việc làm bất định

Theo GS.TS Nguyễn Tiến Thảo, những thay đổi về nhu cầu tuyển dụng trong năm 2020 là tất yếu. Thị trường tuyển dụng hiện tại kém sôi động hơn so với các năm trước. “Sinh viên tốt nghiệp thời điểm tháng 8-2020 nói chung có cơ hội việc làm thấp hơn các sinh viên năm trước và theo thông thường sẽ tìm được việc tốt trong quý 4-2020. Thị trường du học cũng khá ảm đạm do nhiều nước chưa kết thúc dịch Covid-19 nên nhìn chung các em tốt nghiệp năm nay xin việc khó khăn hơn”.

PGS.TS Nguyễn Thanh Chương, phó hiệu trưởng Trường ĐH Giao thông vận tải, cũng cho biết các sinh viên năm cuối của trường ông không bị làm khó về thực tập do các đợt thực tập đều bố trí từ tháng 1-2020, nhưng tiếp cận cơ hội việc làm của sinh viên sau khi tốt nghiệp sẽ gặp nhiều trở ngại.

“Những năm trước, vào khoảng tháng 5-2020, thường trường tôi phối hợp với các đơn vị bên ngoài tổ chức hội chợ việc làm, thu hút được khá nhiều DN tham gia, cung cấp thông tin, kết nối cho khoảng 5.000-6.000 sinh viên của trường và các trường ĐH cùng khối kỹ thuật công nghệ. Năm 2019, khoảng 600-700 sinh viên tìm được việc làm ngay trong hội chợ.

Nhưng năm nay không những không tổ chức được sự kiện này mà cũng rất ít DN đặt vấn đề với trường về tuyển dụng. Chúng tôi rất lo cho đầu ra của sinh viên ra trường trong năm nay. Những ngành như công nghệ thông tin, cơ khí, quản lý vận tải những năm trước thuộc “hàng sáng sủa”, năm nay cũng thưa vắng nhu cầu tuyển dụng.

Các ngành đào tạo thuộc khối công trình gặp khó khăn hơn do các DN cũng đang chật vật vượt khó sau dịch. Nhiều đơn vị không triển khai được tiếp các dự án, không giải ngân được nên sẽ khó khăn trong việc mở rộng quy mô hoạt động và tuyển dụng lao động” - ông Chương nói.

Theo lãnh đạo một số trường ĐH-CĐ khu vực phía Bắc, khối các ngành dịch vụ, DN vừa và nhỏ, đặc biệt là khu vực tư nhân sẽ gặp khó khăn hơn. Cũng từ nhận định này, ông Nguyễn Tuấn Anh, trưởng phòng quản lý đào tạo ĐH và sau ĐH Trường ĐH Thủy lợi, cho biết những sinh viên tốt nghiệp các ngành kế toán, quản trị kinh doanh của trường mà không đủ xuất sắc để tìm kiếm các cơ hội việc làm tốt, trông chờ vào vị trí việc làm ở các DN nhỏ, cơ sở tư nhân thì cũng dễ bị thất nghiệp.

Theo TS Đồng Văn Ngọc, trong bối cảnh khó khăn chung này, cách tìm đầu ra cho sinh viên của các trường, cũng để duy trì sự ổn định trong đào tạo, là tiếp cận, hợp tác sâu với các tập đoàn lớn để cùng xây dựng chương trình đào tạo, trong đó có thời gian làm tại DN.

Sinh viên vừa được học, thực tập, cũng chính là lực lượng tương lai được DN bảo đảm sau khi tốt nghiệp. Nhưng đây là “cửa hẹp”, không phải trường nào cũng vươn tới được.

Tình trạng sinh viên thất nghiệp do ảnh hưởng của dịch COVID-19 sẽ mở ra một giai đoạn xáo trộn về cơ cấu ngành đào tạo của các trường khi phải chuyển dịch theo nhu cầu nhân lực của các lĩnh vực ngành nghề. Trước mắt là nguy cơ sinh viên làm trái nghề, chấp nhận công việc phổ thông khi không xin được việc làm đúng ngành đào tạo.■