Dạy nghề cho các đối tượng cai nghiện tại Trung tâm Giáo dục dạy nghề và giải quyết việc làm Nhị Xuân (H.Hóc Môn, TP.HCM) - Ảnh: Tiến Long

Tọa đàm về cai nghiện ma túy tại báo Tuổi Trẻ sáng 31-10-2014 - Ảnh: Tiến Long

Làm sao giảm thiểu vấn nạn này? Đó là nội dung xuyên suốt cuộc tọa đàm được Tuổi Trẻ tổ chức sáng 31-10.

Cai nghiện tập trung, cai nghiện tại gia đình, tại cộng đồng, trong đó có biện pháp mạnh như cách ly, biện pháp nhẹ như dùng thuốc hỗ trợ, tư vấn tâm lý... đều đã được áp dụng ở TP.HCM nhưng vẫn không làm giảm được người nghiện ma túy.

Làm thế nào để tìm ra một giải pháp khả thi cho cai nghiện ma túy? Câu hỏi này được những người làm công tác phòng chống ma túy lẫn những người nghiện thảo luận sôi nổi với những đề xuất cụ thể, xuất phát từ tình hình thực tiễn.

Người nghiện cần gia đình, xã hội giúp đỡ

- Ông Bùi Quang Thủy (Q.Phú Nhuận, nghiện ma túy 40 năm): Người nghiện nào cũng mong muốn cai nghiện thành công, nhưng rồi sau khi cắt cơn, sau khi cơ thể đã không còn đòi hỏi ma túy nữa thì trong óc não chúng tôi lại vẫn nhớ. Không vượt qua nổi chính mình thì tái nghiện.

Theo trải nghiệm của tôi, quan trọng nhất để cai nghiện là giải quyết vấn đề tâm lý. Người nghiện rất cần được sự hỗ trợ của gia đình, cộng đồng để tự kéo mình ra xa ma túy, tăng sức đề kháng tâm lý.

Các buổi sinh hoạt, tư vấn ở địa phương cũng rất có hiệu quả, khuyến khích người cai nghiện tiến bộ và giúp cộng đồng giảm kỳ thị.

- Anh Chu Thái Bảo (Q.Gò Vấp, nghiện ma túy tám năm): Tôi đang được cai nghiện bằng liệu pháp uống methadone, đồng thời được mẹ giúp đỡ, bạn bè khuyên nhủ, nên tôi tin rằng mình sẽ bỏ được ma túy. Lần cai nghiện này với tôi là lần thứ 10.

Tôi nghiện ma túy từ năm 15 tuổi. Ngày biết mình bị nghiện, tôi đã khóc và quyết tâm sẽ bỏ. Nhưng rồi không bỏ được, dù ở nhà, đến trung tâm cai nghiện dịch vụ hay lên trường cai nghiện tận trong rừng...

Hiện giờ, sáng tôi ra khỏi nhà, gặp người nghiện hút chích ngay cửa, trưa đi về gặp người bán ma túy giữa đường. Môi trường như vậy, nếu không được uống methadone, tôi chỉ có cách chích heroin.

Bằng kinh nghiệm của mình, tôi có thể nói rằng thuốc và các biện pháp hỗ trợ cắt cơn chỉ chiếm 30% trong cai nghiện thôi, phần còn lại là do tâm lý. Nhưng tâm lý cũng cần được giúp đỡ.

- Ông Trần Văn Thông (cán bộ phụ trách cai nghiện ma túy, Phòng LĐ-TB&XH Q.4): Nghiện ma túy vừa là bệnh, vừa là tệ nạn, hai mặt của vấn đề đòi hỏi phải có những giải pháp mang tính tổng thể và song hành.

Ở Q.4, chúng tôi đang tăng cường các biện pháp cai nghiện tại gia đình, cộng đồng; khuyến khích người nghiện tự đăng ký để nâng cao ý thức, đề nghị cơ sở y tế xác định mức độ nghiện để tư vấn cụ thể, kỹ lưỡng.

Chúng tôi cũng duy trì các hoạt động câu lạc bộ, nhóm để giúp người nghiện tái hòa nhập cộng đồng, tạo sân chơi lành mạnh; thường xuyên đến thăm, tư vấn, hỗ trợ lẫn nhau.

Tôi cho rằng những hoạt động nhằm vào việc xây dựng lại cách sống cho người nghiện, ngăn chặn tái nghiện còn quan trọng hơn việc cắt cơn tập trung.

Ông Lê Văn Tám - Ảnh: Tiến Long

Nên mở rộng sử dụng methadone

- Anh Chu Thái Bảo: Tôi xin hiến kế: công an phường, dân phòng chia nhau đến túc trực ở những địa điểm người bán ma túy và người nghiện hay tập trung. Đây là biện pháp cần thiết để hạn chế buôn bán, giảm kích thích người vừa cai nghiện.

Tôi mới được nghe về các hình thức sinh hoạt nhóm đồng đẳng ở cộng đồng. Nếu địa phương tôi ở có thành lập, tôi sẵn sàng tham gia.

Chúng tôi rất khao khát bỏ được ma túy để trở lại làm một con người đúng nghĩa, làm lại cuộc đời mình. Mọi người hãy giúp chúng tôi.

- Ông Bùi Quang Thủy: 40 năm nghiện hút, cai nghiện nhiều lần không hiệu quả nhưng nay được uống methadone, tôi rất tin tưởng. Tuy nhiên, methadone đang được tài trợ cho người cai nghiện nên phạm vi áp dụng còn hẹp.

Tôi đề nghị hãy mở rộng việc sử dụng methadone và các loại thuốc thay thế khác để nhiều người nghiện có thể tiếp cận và có thêm cơ hội cai nghiện.

- Ông Lê Văn Tám (phó trưởng phòng quản lý cai nghiện phục hồi - Chi cục Phòng chống tệ nạn xã hội): Việc cai nghiện được hay không chính do ở bản thân mình. Tự bản thân anh em không quyết tâm thì không ai giúp được.

Còn nói về phía các cơ quan chức năng, tôi xin khẳng định rằng việc hỗ trợ cai nghiện ma túy là một quá trình dài cần nhiều biện pháp phối hợp. Chủ trương mới, luật mới của chúng ta quy định lần lượt ba biện pháp cai nghiện: 

1 - Cai nghiện tự nguyện tại nhà hay cơ sở y tế từ 3-6 tháng. 2 - Giáo dục tại địa phương từ 3-6 tháng. 3 - Đưa người nghiện vào cơ sở chữa bệnh tập trung.

Còn rất nhiều bất cập trong việc áp dụng ba biện pháp này: các điều kiện cơ sở về nhân viên, dịch vụ y tế, tổ tư vấn, tham vấn tâm lý chưa đủ để thực hiện có hiệu quả cai nghiện tại cộng đồng.

Còn nhiều bất cập khi thực hiện luật mới

- Ông Nguyễn Văn Chung (viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân Q.3): Chúng ta từng coi ma túy là tệ nạn xã hội nên giao cho ngành LĐ-TB&XH quản lý, nhưng luật mới thì coi người nghiện là người bệnh cần phải được điều trị.

Như vậy, đúng luật là phải giao ngành y tế chăm sóc họ, nhưng luật vẫn quy định bên tổ chức cai nghiện, lập hồ sơ trình ra tòa để đưa đi cai nghiện (theo bước ba) vẫn là ngành LĐ-TB&XH.

Điều này cho thấy ngành LĐ-TB&XH đang vừa đá bóng vừa thổi còi, vừa làm hồ sơ cai nghiện, vừa quản lý các trại cai nghiện.

Tôi cho rằng các nhà làm luật đã hết sức vội vàng khi xây dựng quy trình xử lý cai nghiện. Chúng ta chưa chuẩn bị được hạ tầng: ngay từ đầu để xác định người nghiện cần phải có bác sĩ chuyên môn.

Bác sĩ chuyên môn là những ai? Ai được cấp giấy chứng nhận? Rõ ràng là chưa có ai. Vấn đề người nghiện của TP đang dừng lại ở đây và đang bế tắc.

Việc lập hồ sơ đưa đi cai nghiện cũng quá nhiêu khê với 29 biểu mẫu do Bộ Tư pháp triển khai. Giấy tờ nhiều quá, ai sẽ làm? Công an hay ngành LĐ-TB&XH? Hiện vẫn chưa tập huấn, chưa vận hành.

Luật xác định với những người lang thang, không nơi cư trú hợp pháp, sẽ giao cho tổ chức xã hội trong thời hạn 30 ngày trước khi trả về địa phương để thực hiện cai nghiện tại cộng đồng.

Vấn đề ở đây là tổ chức xã hội nào? Ở TP.HCM có 12.000 người nghiện không có hộ khẩu. 12.000 người này sẽ giao cho tổ chức nào, kinh phí ở đâu? Đó là chưa kể quy định đưa họ về địa phương là vi phạm Luật cư trú.

Chúng ta coi người nghiện là người bệnh để tăng nhân quyền, nhưng lại xảy ra việc phân biệt đối xử khi người nghiện có hộ khẩu hay KT3 ở TP.HCM thì được uống methadone, người khác thì không được. Như vậy là không thể xử lý được cái gốc.

Trước đây, một buổi ngành LĐ-TB&XH xét được 20 hồ sơ đưa người đi cai nghiện nhưng nếu đưa qua tòa thì ông thẩm phán nào xét được 20 hồ sơ một buổi? Có thể nói từ luật, quy định tới thực hiện còn rất “vênh”.

Tại sao lại có tình trạng người nghiện ma túy tràn lan? Ví dụ ở Q.3 có khoảng 500 người sử dụng ma túy thì chưa đầy 20 công an trong đội phòng chống ma túy. Mà họ còn phải đi làm án chứ không phải chỉ lập hồ sơ cai nghiện.