Học sinh Trường THCS Võ Thị Sáu, TP Sa Đéc (Đồng Tháp) cùng dọn rác với các cô chú làm tạp vụ của trường - Ảnh: H.NH.

Rác trong trường là giấy loại, viết, sách báo cũ, tranh ảnh, túi, hộp đựng thức ăn thức uống bằng nhựa… Mặc dù trường đã nhắc nhở thường xuyên đây đó ở các hộc bàn, góc tường, chân cầu thang và cả ở nhà vệ sinh vẫn đầy rác. 

Học sinh hai buổi sáng - chiều học chung một phòng thay nhau phản ảnh việc lớp bạn xả rác quá nhiều, khiến nhà trường rất đau đầu trong phân xử.

Dọn rác là việc của cô lao công?

Khi đến nhà học sinh, thầy cô chủ nhiệm ngạc nhiên khi thấy dù gia cảnh một số em còn khó khăn nhưng gia đình có sự ngăn nắp, vệ sinh sạch sẽ. Nhà em nào cũng có dụng cụ làm vệ sinh, có xô, chậu đựng rác sinh hoạt. Nhà vệ sinh của gia đình cũng khá sạch sẽ với nước, xà phòng đầy đủ. Nhiều em biết giúp cha mẹ lau dọn nhà cửa và biết bỏ rác đúng nơi.

Khi thầy cô làm những cuộc phỏng vấn nhỏ về hành vi giữ vệ sinh tại nhà thì tất cả các em đều thể hiện hiểu biết tốt về giữ vệ sinh cá nhân và môi trường. Tất cả đều chung nhận thức phải giữ nhà cửa sạch sẽ để giữ gìn sức khỏe cả nhà. Bên cạnh đó là để không bị cha mẹ la mắng, trách phạt vì đã xả rác bừa bãi, không giữ vệ sinh chung. 

Nhưng vì sao ở nhà thì sạch còn vào trường lại làm mất vệ sinh, làm cảnh quan lớp, trường xấu đi? Các em đều có chung câu trả lời: gần nghìn học sinh mỗi buổi học, nếu có vi phạm, khó mà bị phát hiện. Rồi bạn bè xung quanh vô tư xả rác, bản thân có làm tốt cũng chẳng ai khen.

Nhiều em còn cho rằng dọn dẹp vệ sinh trong trường là trách nhiệm của các cô lao công. Trong khi đó, các nhân viên tạp vụ không ít lần phàn nàn về thái độ, hành vi của học sinh như: xả rác tùy tiện, ra về nhưng bỏ mặc thùng rác của lớp đầy tràn cả ra ngoài, từ lớp học quăng rác qua cửa sổ ra hành lang… Có học sinh còn thản nhiên bỏ rác ngay trên lối đi chung trong trường.

Trường học - ngôi nhà thứ hai

Rồi nhà trường đặt mục tiêu giáo dục vệ sinh môi trường cho các em. Thầy cô chủ nhiệm các lớp đưa nội dung này vào các buổi sinh hoạt lớp, cho học sinh nêu ý kiến, trao đổi, đánh giá về môi trường giáo dục, vấn đề bỏ rác đúng nơi quy định. Khi học sinh hiểu giữ lớp sạch đẹp là "danh dự" của lớp mình thì mọi chuyện khác hẳn.

Sáng kiến có tên là "Tiếng kẻng nhặt rác" ra đời. Theo đó, ngoài việc các tổ trực nhật làm vệ sinh lớp vào đầu và cuối mỗi buổi học, học sinh có 5 phút để thu dọn rác ngay tại lớp mình, đổ vào thùng rác chung ở các dãy lớp. Tuyệt đối không để rác trong hộc bàn. 

Thầy cô dạy tiết 1 và tiết 5 mỗi buổi có nhiệm vụ nhắc nhở và kiểm tra việc làm này của học sinh. Khi cần thiết, thầy cô ghi nhận vào sổ hoạt động của lớp. Nhà trường biểu dương các cá nhân, tập thể lớp giữ vệ sinh tốt. Các cá nhân vi phạm được nhắc nhở sửa đổi.

Nhà trường mua các thùng rác có hình dạng các con vật, đẹp, có màu sắc kèm dòng chữ "Hãy cho tôi rác" thay vì "Bỏ rác vào đây". Trước đây tất cả bỏ chung một thùng, nay cứ mỗi dãy lớp được đặt hai thùng rác. Một thùng bỏ rác là giấy và chế phẩm từ giấy, thùng thứ hai để chứa rác là túi nhựa, hộp có vỏ kim loại… 

Nhờ vậy, việc thu dọn của nhân viên tạp vụ nhanh hơn, sạch sẽ, an toàn hơn. Các buổi nói chuyện, các cuộc thi vẽ tranh tìm hiểu môi trường… được tổ chức. Các lớp trao đổi về gợi ý: nếu tình trạng xả rác tràn lan xảy ra, trường lớp ta sẽ như thế nào?

Trước đây, nếu thấy rác, có thầy cô ngó lơ hay chỉ yêu cầu tổ trực nhật dọn dẹp lại cho sạch thì nay các thầy cô chủ động nhặt lấy cho vào thùng rác rồi mới nhắc nhở các em sau. Vì vậy khi tan buổi sinh hoạt dưới cờ, trước khi vào lớp, các em nhặt hết giấy, chai nước bỏ vào thùng rác, sân trường sạch sẽ vô cùng.

Từ đó mỗi thầy cô đều hiểu rằng giáo dục nâng cao ý thức học sinh trong việc bỏ rác đúng nơi quy định để đạt hiệu quả cao nhất chính là sự nêu gương của thầy cô. Không dừng lại ở việc hô hào chung chung, thầy cô trường tôi bằng việc làm cụ thể đã làm thay đổi môi trường giáo dục của mình. 

Các em biết tiết kiệm điện, nước, hạn chế sử dụng túi nhựa, biết phân loại rác và bỏ rác đúng nơi quy định. Các học sinh vi phạm nội quy sẽ tham gia chăm sóc cây xanh, cùng nhân viên tạp vụ nhặt rác trong sân trường.

Ý thức trường lớp là ngôi nhà thứ hai của mình, các em từ thay đổi nhận thức đến thay đổi trong hành vi. Giờ đây học sinh trường tôi đã có sáng kiến làm xe thu gom rác có hai ngăn để các bạn phân loại khi bỏ rác vào. Nhiều trường bạn đến học cách làm của trường chúng tôi…

TTO - Rác rến từ thành thị đến nông thôn, miền cao về đồng bằng, ra tận miền biển. Các điểm du lịch mới, những cung đường trekking dù xa xôi cách trở cũng nhanh chóng bị ô nhiễm bởi rác thải theo chân du khách. Rác đáng sợ nhất là rác từ ý thức.