Tiền thì ảo, lừa đảo là thật

TTCT - Làm sao xác định cho mình một thái độ đúng đắn về tiền mã hóa để khỏi bị chê là lạc hậu, bảo thủ nhưng cũng không để bị cuốn vào cơn lốc làm giàu nhanh chóng?

Minh họa: EVANGELINE GALLAGHER/The New Republic

Đọc tin tức về các loại tiền mã hóa cứ nghĩ nó là chuyện đâu đâu, dân mình không khờ khạo đến nỗi bị cuốn vào cơn lốc này. Không dè báo đưa tin: Một lớp phó học tập ở Sơn La được giao thu hơn 300 triệu đồng tiền học phí của bạn trong lớp nhưng không nộp cho trường mà lại dùng nó đầu tư vào tiền ảo. Không rõ cô này chơi loại tiền gì trên sàn Binance, chỉ biết thua lỗ hết tiền, giờ đối diện với án tù vì tội chiếm đoạt tài sản.

Làm sao để thuyết phục mọi người, nhất là giới trẻ, rằng cái thế giới tiền mã hóa kia hầu hết là lừa đảo, trước sau gì cũng tan biến vào thế giới ảo nơi nó sinh ra? Làm sao nói một lần cho rõ 100% tiền mã hóa là có hại cho nhân loại, ít nhất ở khía cạnh tiêu tốn năng lượng kinh khủng mà không tạo ra lợi ích nào cả? Làm sao xác định cho mình một thái độ đúng đắn về tiền mã hóa để khỏi bị chê là lạc hậu, bảo thủ nhưng cũng không để bị cuốn vào cơn lốc làm giàu nhanh chóng?

Đầu tiên là không thiếu người có thẩm quyền, có uy tín khẳng định tiền mã hóa không có giá trị. Chủ tịch Ngân hàng Trung ương châu Âu, bà Christine Lagarde, mới trả lời phỏng vấn: “Tôi từng nói nhiều lần các loại tiền mã hóa là cực kỳ mang tính đầu cơ, là tài sản rất rủi ro. Đánh giá khiêm tốn của tôi là nó không có giá trị gì hết. Nó không dựa trên bất kỳ cái gì, không hề có tài sản làm nền để đóng vai trò neo giữ an toàn”.

Tiền có ba chức năng: phương tiện trao đổi, đơn vị kế toán, lưu giữ giá trị. Tiền mã hóa hầu như không thể dùng làm phương tiện trao đổi, các câu chuyện dùng Bitcoin để uống cà phê chỉ là biểu diễn mà thôi vì mỗi giao dịch vừa tốn thời gian, tốn tiền điện và tốn phí khá nhiều. Nó ắt hẳn không thể là đơn vị kế toán vì giá cả lên xuống bất thường; chỉ còn lại chức năng lưu giữ giá trị nên giờ đây hầu như mọi người, kể cả phe ủng hộ, đều xem tiền mã hóa là một loại tài sản chứ không phải tiền đúng nghĩa nữa. Bất kỳ tài sản nào cũng phải có một giá trị nội tại nào đó, tờ khăn giấy còn được dùng để lau miệng hay cái lông ngỗng còn được dùng làm đạo cụ trong phim Forrest Gump, nhưng tiền mã hóa không hề mang một giá trị nội tại nào, nó chỉ có giá đó là do thiên hạ nói vậy, bỏ cái niềm tin này đi thì nó là đồ bỏ đi - đó là ý của bà Largarde và nhiều người khác.

Ngược lại, những người chủ xướng cho tiền mã hóa chỉ biết chê bai bất kỳ ai nghi ngờ chứ không đưa ra lý lẽ thuyết phục nào cả. Anh chàng Do Kwon, người sáng lập mới bị thổi bay hết 99% giá trị, từng chế giễu một nhà kinh tế khi bà nêu những lý lẽ cho rằng đồng tiền neo giá của Kwon là vô giá trị bằng một câu: “Tôi không bàn cãi với kẻ nghèo”. Một người khác, từng sáng lập một công ty blockchain tên là Paxos, cho rằng cơ chế giá của Kwon đưa ra là phi lý; Kwon đáp trả: “Paxos là cái quái gì”. Tay này thường quảng bá cho đồng tiền của mình bằng các chiêu trò PR như đặt tên cho con gái mới sinh là Luna: “Sáng tạo yêu dấu nhất của tôi được đặt tên theo phát minh vĩ đại nhất của tôi”. Chỉ toàn những lời đao lo búa lớn, sáo rỗng như thế mà vẫn lôi kéo được nhiều người mà biết đâu trong đó có cả cô lớp phó ở Sơn La!

Thôi cứ cho đó là tranh luận giữa hai bên, làm sao biết ai đúng ai sai. Cứ nghĩ như thế này, mục đích của nhiều người khi chơi tiền ảo là để chờ nó lên giá, bán ra, hưởng lãi. Thế không lẽ nó cứ tăng giá mãi, dựa vào đâu để giá trị nó tăng lên? Có lẽ ai cũng nghĩ mình là người khôn ngoan, sẽ thoát ra đúng lúc. Nhìn ở góc độ này, tiền mã hóa chẳng khác các món hàng đa cấp nổi tiếng như hoa tulip, lan đột biến, chim cút… là bao. Phi lý nhất là đồng tiền neo giá, gọi là stablecoin, do giới điều hành tiền mã hóa nghĩ ra để tạo thuận lợi cho việc mua bán các tài sản mã hóa khác. Mục đích của họ là neo giá chúng cho ổn định theo đôla Mỹ hay euro thì mới dùng làm phương tiện thanh toán trong thế giới tiền mã hóa. Vậy mà cũng có nhiều người lao vào đầu tư, trông mong chúng lên giá!

Nói cho cùng, mâu thuẫn lớn nhất nằm ở bên trong các đồng tiền mã hóa: giá trị của nó nằm ở niềm tin của cộng đồng, mất niềm tin thì đồng tiền sẽ sụp đổ. Cái này chẳng khác gì một lý thuyết hậu hiện đại: không có giá trị thật, chỉ có tự sự về giá trị do con người dựng lên và cùng nhau tin hay không tin - bởi bản chất một đồng tiền mã hóa là các dòng mã code trên máy tính. Thế nhưng công nghệ nền vận hành các đồng tiền mã hóa là blockchain lại loại bỏ niềm tin, chỉ dựa vào công nghệ phân tán sổ cái cho số đông để ghi nhận giao dịch. Hai giá trị đối chọi nhau này trước sau gì cũng dẫn đến thảm họa như cú sụp giá của cặp đồng tiền TerraUSD và Luna vừa qua.

Cảnh báo từ một người “hoài nghi tiền mã hóa”

Dù là người trong ngành nhưng kỹ sư phần mềm Molly White trước đây vẫn khá thờ ơ với blockchain và tiền mã hóa (crypto). Cô cho rằng đây vẫn là công nghệ ngách và có lẽ đa số những người hào hứng tham gia đầu tư đều nhận thức rõ các nguy cơ của nó, nhất là tính bất định và giá trị biến thiên khôn lường, số còn lại nếu không liên quan gì đến tiền mã hóa chỉ việc không ném tiền vào là xong.

Cho đến cuối năm 2021, White nhận thấy một thay đổi lớn trong cách người ta nói về tiền mã hóa. “Từ chỗ chủ yếu được sử dụng như một loại hình đầu cơ bởi những người sẵn sàng chấp nhập rủi ro để đổi lấy lợi nhuận…, tất cả mọi người đều muốn có ví tiền mã hóa và tất cả đều muốn tham gia các dự án dựa trên nền blockchain” - White nói với tờ Harvard Business Review (HBR).

Chuyên gia phần mềm này chính thức không thể ngồi yên khi “tiền mã hóa bắt đầu được quảng bá như thứ mà ai cũng phải dự phần, và khi các dự án bắt đầu cố gắng thu hút nhóm đối tượng rộng hơn mà thường là những người không có vẻ gì là hiểu về công nghệ và các rủi ro tài chính”.

White được xem là một người hoài nghi về công nghệ crypto. Ngoài trang cá nhân mollywhite.net, cô còn lập thêm trang “Web3 is Going Just Great” và ghi chép theo trình tự thời gian các sự cố, vấn đề liên quan đến công nghệ Web3, blockchain và tiền mã hóa như lừa đảo, sự cố kỹ thuật, sập sàn, các thương vụ “có mùi”. “Tôi đã chứng kiến một số lượng khổng lồ các dự án Web3 và crypto tiến triển tệ hại: người ta nảy ra các ý tưởng tồi tệ và các cá nhân lẫn doanh nghiệp mất cả đống tiền vì lừa đảo, tấn công mạng và lỗi người dùng” - White giải thích lý do lập trang web kiểu “chuyện cảnh giác” cho những người khó cưỡng lại những lời quảng bá hào nhoáng về thế giới crypto.

Cũng trong bài phỏng vấn, mà HBR cho đăng với tựa “Những bài học cảnh giác từ vùng đất crypto”, White lý giải vì sao cô hoài nghi trước những lời tô vẽ quen thuộc rằng blockchain sẽ phi tập trung hóa thế giới web và cung cấp các nguồn của cải và cơ hội mới kể cả cho người “unbank” (chưa tiếp cận với dịch vụ ngân hàng). “Thật khó để tôi thấy tương lai mà một công nghệ không được quản lý tốt và đưa ra những động lực tài chính sai lầm lại có thể dẫn đến một hệ thống công bằng và dễ tiếp cận hơn” - cô nói.

Về việc blockchain và crypto sẽ giúp những người “unbank” tiếp cận với dịch vụ ngân hàng, White cho rằng mọi người đang sa vào cái bẫy quen thuộc của giới công nghệ: cố gắng giải quyết vấn đề xã hội bằng công nghệ. “Người ta vốn không thể tiếp cận các dịch vụ ngân hàng không phải vì các yếu tố liên quan kỹ thuật mà vì hàng loạt các nguyên do: không có tiền để mở tài khoản, không có giấy tờ, không thể di chuyển đến ngân hàng hay truy cập trực tuyến vì không có mạng, hoặc cũng có thể họ không tin tưởng ngân hàng vì hệ thống tài chính và tư pháp nơi họ sống có tỉ lệ tham nhũng cao. Đây là những vấn đề không thể đơn phương giải quyết bằng cách mang mọi thứ lên blockchain”.

Ngược lại, các giải pháp crypto sẽ tạo ra thêm nhiều rào cản tài chính thay vì phá bỏ chúng. Cụ thể, người dùng phải có trình độ bảo mật nhất định để bảo vệ ví tiền mã hóa; phải có kiến thức và thời gian để tìm hiểu, nghiên cứu các dự án để biết phân biệt đâu là dự án hợp lệ, đâu là lừa đảo. Ngoài ra, khi có vấn đề xảy ra với các sàn giao dịch crypto, khung pháp lý hiện hành chưa có quy định nào để bảo vệ người dùng cũng như giúp họ khắc phục sự cố nếu bị lừa đảo.

Tóm lại, White không tin rằng các công nghệ dựa trên tiền điện tử và blockchain là giải pháp cho những vấn đề như tạo ra hệ thống tài chính công bằng và dễ tiếp cận, phân bổ tài sản công bằng hơn trong xã hội, đảm bảo quyền riêng tư và quyền kiểm soát đối với dữ liệu cá nhân… “Đây là những vấn đề xã hội, không phải vấn đề công nghệ, và các giải pháp sẽ có được từ thay đổi xã hội và chính trị” - cô kết luận.■

TỊNH ANH