Các cánh đồng Lung Lớn (xã Kiên Bình, huyện Kiên Lương, Kiên Giang) một thời "khét tiếng" phèn lợ, cây lúa còi cọc, dân cư thưa thớt đìu hiu. Nhiều kẻ phải tha hương, nhưng người trụ lại thành dân cố cựu bám đất cho lúa dần trĩu hạt.

Trong đó có anh Nguyễn Thanh Tuấn - một "Hai Lúa" tỉ phú đang canh tác thành công cánh đồng mẫu lớn rộng đến 500ha và vinh dự trở thành nông dân Việt Nam xuất sắc 2024.

Những ngày gian khó

Nhà anh Nguyễn Thanh Tuấn (49 tuổi) ở ngay đầu kinh 15 giao với kinh T5, xã Kiên Bình - nơi giáp ba huyện Giang Thành - Kiên Lương - Hòn Đất của tỉnh Kiên Giang.

Đất này ban đầu rất phèn lợ, khó canh tác, được Nhà nước giao khoán cho ông Nguyễn Thanh Sơn (cha anh Tuấn) với diện tích khoảng 700ha vào năm 1999.

"Hiện trạng vùng đất lúc ấy um tùm cỏ năn, cỏ lác không khác gì cánh đồng hoang bỏ phế. Nhận đất xong, chúng tôi lao vào mần dữ lắm để cải tạo đất trồng mía, tràm. Đất phèn chỉ có mỗi cây tràm là sống được nhưng cũng không mấy tốt. Mía thì èo uột, chữ đường thấp, nên cuộc sống rất khó khăn", anh Tuấn nhớ lại.

5 năm trồng mía (2000 - 2005), bữa ăn nhà anh Tuấn vẫn phải tính từng ngày. Đất vẫn cứ hoang hóa, bạc màu vì phèn chua nên trồng cây gì thay cây mía là câu hỏi lớn của cha con ông lúc bấy giờ.

Giải quyết bài toán khó này, đầu tiên phải khắc phục phèn trong đất. Thời điểm kinh tế còn khó khăn đó, cha con anh Tuấn ngậm cả nước ruộng vào miệng để thử độ phèn.

"Có người thoái chí bỏ đất mà đi. Ba tôi trằn trọc nhiều khuya, rồi liều mướn máy móc vào làm bằng phẳng 700ha đất này để phân loại đất trồng lúa, trồng cây ăn trái", anh nhớ lại.

Đặc biệt, cha con tính toán đến việc đào hệ thống mương nước dọc ngang như những "mạch máu" để tiện quản lý nước và đưa phù sa vào đồng, tháo chua rửa phèn. Ngoài ra, anh để nước ngâm ruộng và sử dụng thêm vôi bột và phân lân để làm giảm độ phèn mà trồng lúa.

Sau khi cắt lại 200ha đất trả Nhà nước, anh Tuấn còn khoảng 500ha đất và chia thành nhiều ô rộng khoảng 20ha đất để dễ làm lúa.

Phèn trong đất cũng được kiểm soát, năm 2006 anh thử nghiệm trồng nhiều loại giống lúa khác nhau như OM5451, OM18, Đài Thơm 8... thì năng suất nhích lên, đạt 4 - 5 tấn lúa tươi/ha.

Chuyển cách làm lúa hiện đại

Cây lúa đã chịu trĩu bông, nhưng để tối ưu năng suất, anh Tuấn nhiều lần chuyển trồng lúa nếp từ năm 2014 rồi ngậm đắng thất bại vì hồi đó bán giá chỉ 3.000 đồng/kg nếp, "lỗ thấu xương"...

"Tôi tưởng không thể bước tiếp. Bỏ đất hoang thì còn cuộc sống gia đình và nhiều người làm thuê nữa, nên tôi gắng rút kinh nghiệm xương máu, chuyển làm lúa hữu cơ ST24, ST25 để đổi hướng" - mỗi khi nhớ lại, anh Tuấn vẫn còn cảm giác sợ.

Lúa ST24, ST25 bán được giá 7.000 - 8.000 đồng/kg lúa tươi. Nhưng do lúa gạo hữu cơ nên đầu ra lúc đó chưa thuận, anh vẫn lỗ vì chi phí sản xuất lớn gồm trả tiền thuê đất 700 triệu đồng/năm, tiền nhân công 6 - 8 triệu đồng/người và nhiều chi phí sản xuất khác. 3 năm trước dịch COVID-19, anh phải ra ngân hàng vay thế chấp đất khoảng 650 triệu đồng để trang trải...

Sau nhiều đêm suy nghĩ đến mất ngủ, anh quyết định bỏ cách làm truyền thống, chuyển hẳn sang mần lúa công nghiệp hơn bằng cách chi tiền tỉ để mua 2 máy bay không người lái (drone) xịt thuốc, rải phân, sạ lúa; 4 chiếc máy cày, 4 máy cấy và 2 máy gặt đập liên hợp.

Anh làm cuốn chiếu, mỗi khoảnh đất 20ha làm cách nhau nửa tháng để tiện chăm sóc, đảm bảo năng suất, thu hoạch rồi bán cho thương lái và doanh nghiệp có ký hợp đồng liên kết thu mua.

"Tôi ghi rõ lịch gieo sạ, chăm sóc lúa. Tôi quản lý chung, nhưng các khoảnh đất cũng giao cho một người trông coi cụ thể. Máy móc có đủ, tôi tiết kiệm được chi phí nhân công và thời gian nhiều", anh khẳng định.

Để đất nghỉ ngơi, giữ độ dinh dưỡng và ít sâu bệnh, anh chỉ làm hai vụ lúa trong năm và nhờ vậy có lợi nhuận hơn 14 tỉ đồng/năm (tiền làm lúa và dịch vụ làm thuê). Con cái được ăn học đến nơi đến chốn và gia đình anh có cuộc sống đủ đầy trên chính quê hương mình.

Vụ hè thu 2024 này anh mần giống lúa Nhật DS1 và thu hoạch năng suất khoảng 7 - 8,5 tấn/ha. Ngày chúng tôi đến tham quan 500ha của anh, không khí hàng chục công nhân chuẩn bị gieo sạ vụ lúa mới rất tất bật.

Người giặm lúa, người lái drone xịt thuốc xịt phân, người lái máy cày cải tạo đất... Cánh đồng trũng phèn ngày nào bừng hơi thở cuộc sống khi màu xanh mướt của mạ non phủ rộng cả tầm mắt.

Ông Đỗ Trần Thịnh - chủ tịch Hội Nông dân tỉnh Kiên Giang - nhìn nhận qua hơn 20 năm khai khẩn, chuyển hóa vùng đất trũng phèn, anh Tuấn đã phục hóa 500ha đất lúa, tạo việc làm ổn định cho hơn 100 lao động địa phương. Đây là thành quả rất đáng trân trọng.

Hội Nông dân tỉnh Kiên Giang sẽ thực hiện hợp tác xã theo chuỗi ngành hàng lúa gạo và liên kết anh Tuấn với các doanh nghiệp phân bón hữu cơ, cung cấp giống, doanh nghiệp thu mua cùng nhau giảm thiểu chi phí, tạo ra sản phẩm chất lượng cao, tăng lợi nhuận cho người dân địa phương...

Ông Ba Tri mê trồng lúa sạch

Đã 5 năm với 10 vụ lúa trôi qua, ông Ba Tri cho lúa "ăn" vôi, bánh dầu, sữa tươi, trứng gà. Nhiều lần ông đưa gạo đi kiểm tra dư lượng thực vật tại Sở Khoa học và Công nghệ đều cho kết quả không phát hiện bất kỳ dư lượng thuốc bảo vệ thực vật nào.