Sawaco đang cho tháo dỡ thủy đài trên đường Nguyễn Văn Đậu, Q.Bình Thạnh, TP.HCM - Ảnh: HỮU KHOA

Khi chiếm Sài Gòn, năm 1878 người Pháp đã cho xây tháp nước đầu tiên ở vị trí hồ Con Rùa hiện nay để cung cấp nước cho TP. Đến năm 1921, người Pháp cho dỡ thủy đài này và sự ra đi này cũng im ắng, ít sách vở nhắc tới. 

Cho đến những năm 1960, nhiều thủy đài khác lần lượt xây lên ở Sài Gòn và tồn tại đến tận ngày nay.

TP.HCM bắt đầu tháo dỡ thủy đài

Hiện nay tại TP.HCM còn tồn tại tám thủy đài lớn, trong đó có thủy đài bên trong khuôn viên Tổng công ty Cấp nước Sài Gòn TNHH một thành viên (Sawaco) được xây dựng trong giai đoạn 1878-1886 nhằm mục đích điều hòa áp lực nước - giai đoạn này chủ yếu sử dụng nước giếng khoan. 

Đến năm 1966, khi Nhà máy nước Thủ Đức sử dụng nguồn nước sông Đồng Nai được xây dựng xong, thủy đài trên dần ngưng hoạt động. Năm 2014, UBND TP quyết định giữ lại thủy đài này và xếp hạng "di tích kiến trúc - nghệ thuật" cấp thành phố.

Để cân bằng áp lực nước khu vực đầu nguồn Nhà máy nước Thủ Đức với những nơi khác, bảy thủy đài hình nấm cũng được xây dựng trong giai đoạn 1966-1969 có dung tích từ 1.200-8.500m3. 

Tuy nhiên quá trình thử nghiệm một số thủy đài này bị rò rỉ nên chưa được đưa vào sử dụng. Kế hoạch sửa chữa, khắc phục rò rỉ các thủy đài này cũng bị rơi vào quên lãng do chiến tranh ác liệt lúc bấy giờ. Sau 1975, tình trạng hư hỏng tiếp tục nặng thêm và các thủy đài này bị "bỏ hoang" đến nay.

Năm 2009, Sawaco thuê Công ty kiểm định xây dựng Sài Gòn (thuộc Sở Xây dựng TP) kiểm tra kết cấu các thủy đài này. Kết quả cho thấy hầu hết các cấu kiện của thủy đài bị xuống cấp, nếu dùng chứa nước như công suất thiết kế thì không phù hợp. 

Trên cơ sở đó, Sawaco xin ý kiến UBND TP tháo dỡ các thủy đài để đầu tư thành bể chứa nước ngầm, trạm châm clo phục vụ mục đích cấp nước an toàn và được UBND TP chấp thuận năm 2015. 

Hiện nay, Sawaco đang tiến hành tháo dỡ trước một trong bảy thủy đài trên là thủy đài số 175A Nguyễn Văn Đậu, P.5, Q.Bình Thạnh.

Chia tay một ký ức

Thủy đài là những công trình kiến trúc đề cao ở tính công năng (cung cấp nước), không tạo ra những dấu ấn văn hóa, lịch sử đậm nét như tượng đài hay các công trình kiến trúc giàu ý nghĩa khác. 

Có lẽ việc tháo dỡ chúng dành chỗ cho những công trình mới cũng không gây băn khoăn nhiều như tượng đài hay những kiến trúc giàu tính văn hóa, lịch sử, tôn giáo khác. 

Dù vậy, khi nghe tin những thủy đài này đến lúc phải tháo dỡ, nhiều người Sài Gòn vẫn không tránh khỏi những cảm giác lưu luyến.

Dương Ngọc Khoa - một người Sài Gòn nhập cư - chia sẻ: "Mỗi lần đi qua tháp nước nào đó tôi lại nhớ cái cảm giác... ngồ ngộ khi tôi trông thấy "cây nấm khổng lồ" lần đầu. Giờ nghe tin nó bị tháo dỡ tôi cũng có cảm giác như phải chia tay một ký ức".

Còn họa sĩ Uyên Huy - một người Sài Gòn gốc - thổ lộ: "Có chút gì đó hụt hẫng, luyến tiếc. Những thủy đài thời Pháp, Mỹ để lại không xấu, thậm chí nhìn nó cũng thấy lạ, thấy vui mắt. Nhưng nếu để lâu, không bảo dưỡng thì không an toàn, nên nếu buộc tháo dỡ thì theo tôi cũng hợp lẽ thôi. 

Tôi cũng cảm thấy tiếc, giá như có những ý tưởng cải tạo những thủy đài này thành nhà hàng, quán cà phê... hay công trình văn hóa gì đó thì hay, nhưng chúng ta không có những ý tưởng đó".

Đồng quan điểm với họa sĩ Uyên Huy, TS Quách Thu Nguyệt bộc bạch: "Với tôi và thế hệ chúng tôi, những thủy đài ở Sài Gòn là một phần ký ức của đời sống đô thị. 

Mỗi lần đi ngang thủy đài trên đường Hồ Văn Huê, tôi vẫn thấy trong lòng gợn lên những cảm xúc gần gũi và như điều gì đó rất riêng rất thiêng liêng với thành phố này. 

Nó là cái hồn của Sài Gòn xưa. 

Quan điểm của thành phố là dẹp hết các thủy đài, chỉ giữ lại một cái thôi. Nhưng theo tôi, nhìn từ tình cảm của tôi, nếu giữ được thêm thì rất tốt. Thực ra thủy đài cũng là một biểu trưng của thành phố, là hình ảnh có tính công nghiệp, đánh dấu sự trưởng thành của đô thị Sài Gòn trong việc kiến tạo tiện ích sinh hoạt cho người dân".