Thông báo kết luận thanh tra việc chấp hành chính sách pháp luật trong quản lý nhà nước về xăng dầu ngày 4-1, Thanh tra Chính phủ chỉ ra hàng loạt bất cập, hạn chế và vi phạm liên quan tới quỹ bình ổn xăng dầu.

Theo đó, vi phạm được xác định rõ là Bộ Công Thương chưa kịp thời xem xét, xử lý đình chỉ hoạt động kinh doanh hoặc thu hồi giấy phép kinh doanh với thương nhân đầu mối theo quy định.

Chi sai mục đích quỹ bình ổn

Đây là những trường hợp đã bị Bộ Tài chính xử phạt song không được xử lý triệt để, dẫn tới quỹ bình ổn giá liên tục bị các thương nhân đầu mối chiếm dụng, sử dụng sai mục đích.

Theo kết luận, Bộ Công Thương chưa có ý kiến kịp thời để sửa đổi, bổ sung về phương pháp xác định mức trích, chi quỹ bình ổn. Vì vậy từ năm 2017 đến 2021, liên bộ đã quyết định mức trích, chi quỹ bình ổn thiếu cơ sở pháp luật.

Trong đó quyết định chi quỹ khi giá chưa tăng với số tiền 1.142 tỉ đồng và chi quỹ bình ổn giá cao hơn mức tăng giá với số tiền hơn 318 tỉ đồng.

Đáng chú ý, tại kỳ điều hành từ ngày 1-1-2017 đến 23-4-2018, việc ban hành văn bản điều hành giá không rõ ràng nên có 19/27 thương nhân trích lập quỹ sai chủng loại xăng RON95 với số tiền hơn 1.013 tỉ đồng, chi sử dụng quỹ với số tiền 679 tỉ đồng.

Việc áp dụng các biện pháp lập quỹ chưa theo luật giá nên cơ quan thanh tra xác định các cơ quan quản lý “đùn đẩy trách nhiệm, thiếu phối hợp”, quản lý quỹ chưa chặt chẽ, Ngân hàng Nhà nước chưa có hướng dẫn về quản lý quỹ phù hợp.

Vì vậy, có 7/15 thương nhân đầu mối sử dụng quỹ sai mục đích bình ổn giá, không kết về chuyển tài khoản quỹ bình ổn mà để lại tài khoản thanh toán của doanh nghiệp thường xuyên, với số tiền gần 8.000 tỉ đồng.

Đáng chú ý, trong số này có 3 thương nhân bị xử phạt vi phạm hành chính từ ba lần trở lên; 3 thương nhân trích lập và chi sử dụng với khối lượng xăng dầu vượt được ghi trong sổ sách nên trích lập sai số tiền hơn 4,7 tỉ đồng…

Trong số này các công ty liên tục bị điểm tên như Công ty vận tải thủy bộ Hải Hà, Công ty Xuyên Việt Oil và Công ty Thiên Minh Đức.

Các thương nhân cũng không gửi sao kê tài khoản về các cơ quan quản lý nên cả hai bộ Công Thương - Tài chính không nắm rõ về số dư đầu kỳ, số trích lập, số sử dụng và phần lãi phát sinh, số dư của quỹ.

Nghìn tỉ vào mục đích cá nhân

Không những vi phạm liên quan tới quỹ bình ổn, thanh tra cũng chỉ ra tồn tại, bất cập trong việc kê khai, nộp thuế bảo vệ môi trường.

Cụ thể, Tổng cục Thuế và nhiều cục thuế chưa thực hiện đầy đủ, đúng quy định, thiếu kiểm tra, giám sát nên nhiều thương nhân đầu mối khi được kiểm tra đã phát hiện nợ thuế lên tới hàng nghìn tỉ đồng.

Điển hình trường hợp của Công ty Thiên Minh Đức, với số tiền thuế kê khai lại từ 2018 đến hết năm 2021 tăng thêm tới hơn 3.287 tỉ đồng; có 6/15 thương nhân đầu mối đang nợ tiền thuế với số tiền 3.219 tỉ đồng…

Mặc dù nợ tiền ngân sách nhưng một số thương nhân đã cho một số cá nhân vay, nợ để sử dụng mục đích cá nhân lên tới hàng nghìn tỉ. Trong đó, Công ty Thiên Minh Đức cho ông Chu Đăng Khoa, bà Chu Thị Thành (chủ tịch Công ty Thiên Minh Đức) mượn 7.485 tỉ đồng (tại thời điểm thanh tra hai cá nhân này vẫn còn nợ 1.396 tỉ đồng).

Công ty Xuyên Việt Oil âm vốn chủ sở hữu 462 tỉ đồng, nợ nhà nước tiền thuế 1.246 tỉ đồng, nợ quỹ bình ổn 212 tỉ đồng nhưng lại đang cho bà Mai Thị Hồng Hạnh nợ 2.978 tỉ đồng.

Theo kiến nghị của cơ quan thanh tra, cả ba doanh nghiệp này đều bị chuyển hồ sơ sang cơ quan điều tra Bộ Công an điều tra hành vi vi phạm pháp luật trong việc kê khai, nộp thuế bảo vệ môi trường đối với xăng dầu, sử dụng quỹ bình ổn.

Sóng ngầm thị trường xăng dầu

Kinh doanh xăng dầu là lĩnh vực đặc thù nên lâu nay ít có ai ngoài ngành có được thông tin tường tận.