Thương bầy Cun cút nhỏ…

1. Gần 2 năm trước, Nguyễn Phố, một ông thầy dạy vật lý cấp III, người đã từ giã nghiệp giáo để đi theo tiếng gọi chim hoang dã và trở thành một nhân vật nổi tiếng trong làng nhiếp ảnh, kể chuyện anh đã vô cùng vất vả để đi tìm chụp con Cun cút nhỏ này ở Bà Rịa năm 2021.

Cun cút nhỏ là loài có kích thước nhỏ nhất trong nhóm cút, con trưởng thành chỉ dài chừng 13cm (từ mỏ đến đuôi), chỉ nhỉnh hơn gà con mới nở chút xíu. Đây là loài mà chim mái đẻ trứng xong là… rong chơi, việc ấp trứng, chăm sóc con do chim trống đảm nhận hoàn toàn. Và khác với đa số các loài chim khác, con Cun cút nhỏ mái đẹp hơn, to hơn con trống.

Cun cút nhỏ không liên quan gì đến chim cút vốn được nuôi công nghiệp, cung cấp trứng và thịt cho con người (thường được gọi là cút Nhật, hay chim Cay thuộc họ Phasianidae). Cun cút nhỏ thuộc họ Turnicidae.

Nghe Nguyễn Phố báo về sự xuất hiện của Cun cút nhỏ, tôi nhờ anh sắp xếp để cùng đi chụp ảnh nó. Mỗi chuyến đi như thế này chỉ tối đa 3 người, bắt đầu từ lúc 15h, để có thể chụp được ảnh nó vào tầm 16h30, giờ nó thường ra khỏi nơi ẩn nấp - một cánh đồng cỏ úa rộng mênh mông để đi kiếm ăn.

Phố dựng lều ngụy trang để chúng tôi vào đó ngồi yên "phục kích" Cun cút nhỏ. Phố kể anh đã mất chục ngày đi tìm Cun cút nhỏ hồi năm 2021, khi nơi đây vẫn là một cánh đồng cỏ vô cùng lớn. 

Cánh đồng cỏ lớn này thuộc dự án Khu công nghiệp Sonadezi Châu Đức-Bà Rịa. Dự án này có từ lâu, nhưng vài năm gần đây được xây dựng cấp tập. Anh nghĩ sang năm 2026 cánh đồng cỏ này sẽ không còn, vì thế năm nay sẽ là cơ hội cuối để các nhiếp ảnh gia chim hoang dã có thể chụp được ảnh Cun cút nhỏ ở Bà Rịa.

Mùng 4 Tết, Nguyễn Phố bắt đầu đi tìm lại con chim nhút nhát này. Anh lần mò đi tìm lại con đường mòn mà con chim hay đi, săm soi tìm vết chân nó, dựa vào sinh cảnh quen thuộc mà nó sinh sống. Sau 10 ngày dò dẫm, cuối cùng anh đã tìm ra. 

Tìm thấy rồi, anh phải mai phục thêm cả tuần nữa để nắm bắt thói quen của bầy Cun cút nhỏ. So với nơi mà anh đã chụp hồi 2021, nơi sống của bầy cun cút nhỏ cách nơi cũ vài trăm mét. Phía bên phải của bãi cỏ mà Cun cút nhỏ ra kiếm ăn, cách chừng 300m, một dãy nhà máy đang được xây dựng rầm rập.

Thì thào nói chuyện với Nguyễn Phố, tôi vẫn lan man nghĩ đến ngày khu công nghiệp này hoàn thành, và tự hỏi bầy cun cút nhỏ sẽ đi đâu, liệu nó có bị nghiền nát dưới bánh xe lu, hay trở thành một miếng mồi bé tẹo tèo teo?

Gần 5h chiều, Phố thì thào: "Nó ra nghe anh, bên tay trái!". Dõi mắt theo hướng Phố chỉ, tôi thấy một con Cun cút nhỏ thập thò trong cỏ. Dò dẫm từng bước một, con chim bé xíu quay ngang quay dọc liên tục để nghe ngóng. 

Khi đã ra khỏi hẳn trảng cỏ, thân hình bé xíu của nó nằm bẹp xuống, như lết đi, như để cố thu mình lại cho nhỏ hơn nữa. Chỉ đến khi phát hiện đám sâu, cái bụng đói mới làm nó bạo dạn hơn, chạy tới chạy lui liên tục, đào bới tìm thức ăn.

Trong vòng một giờ đồng hồ, có ba con Cun cút nhỏ xuất hiện, ra vào kiếm ăn được ba lần. Tôi bấm máy chụp hơn 3.000 tấm. 18h, mặt trời đã lặn, bóng tối âm u bao trùm trảng cỏ, nơi bầy Cun cút nhỏ trú ngụ.

2. Trên đường về, suốt 90km, đầu tôi cứ vấn vương mãi với bầy Cun cút nhỏ. Đương nhiên, vì cuộc sống con người, những khu công nghiệp vẫn cứ phải mọc lên. Nhưng có cách nào dung hòa được lợi ích của con người với muôn loài trong thiên nhiên? 

Tôi không khỏi nhớ về một câu chuyện nổi tiếng ở New Zealand năm 2016, về một cặp chim bắt sò đến đẻ trứng ngay trên bãi tắm của bãi biển Maungamu. Chính quyền địa phương đã quyết định làm một hàng rào tôn rộng lớn, cao 3m, che chắn cho đôi vợ chồng chim bắt sò, giúp nó yên tâm ấp trứng cho đến khi nở con.

Câu chuyện này đã lan truyền, thu hút du khách đến với bãi biển này ngày càng đông hơn. Đơn giản bởi người ta đến cũng vì mối thiện cảm với địa phương này - nơi đã ngay lập tức hành động để bảo vệ một đôi chim bắt sò.

Ông Trần Thế Dũng, một nhà tổ chức du lịch có tiếng ở Việt Nam, khi qua Canada đã rất ấn tượng với việc một đôi ngỗng trời làm tổ ngay bồn hoa giữa phố. Chính quyền đã bao khu này lại cho vợ chồng ngỗng trời yên tâm ấp trứng, nuôi con. Rất nhiều người dân và du khách biết tới điều đó và tán thưởng.

Cách đây hơn tháng, khi nghe tin có một đàn sếu đầu đỏ 7 con bay về Tràm Chim, GS Trần Triết cùng chuyên gia điểu học Nguyễn Hoài Bảo đã rủ tôi về đó để tìm xem sếu chỉ bay ngang hay đã thật sự trở về. GS Trần Triết, thành viên Hội sếu thế giới, đảm trách chương trình Sếu đầu đỏ ở Đông Nam Á, kể chuyện ở Tràm Chim hồi thập niên 1980. 

Hồi ấy, sếu về nhiều và bị con người bắt cũng nhiều vô kể. Những năm sau đó, sự phát triển nông nghiệp bằng mọi giá, bất chấp tác hại của thuốc diệt cỏ, trừ sâu… đã đẩy đàn sếu rời Việt Nam, để rồi bây giờ phải xây dựng hẳn một chương trình tốn hàng trăm tỉ đồng để gầy dựng lại đàn sếu - bởi sự xuất hiện của nó chính là chỉ dấu về một nền nông nghiệp sạch.

3. Năm 2021, Diễn đàn kinh tế thế giới (World Economic Forum) đã giới thiệu những thành phố mẫu mực trong nỗ lực "hoang dã hóa" nhằm khôi phục đa dạng sinh học (Urban Rewilding) - một xu hướng văn minh, cần thiết và phù hợp với tương lai bền vững của con người. 

Những TP đó là Singapore, Nottingham (Anh), Haerbin (Trung Quốc), Dublin (Ireland), Sydney, Melbourne (Úc), Hanover, Frankfurt, Dessau (Đức), New York City (Mỹ), Barcelona (Tây Ban Nha)… đều đã rất chủ động và nỗ lực trong việc tạo ra những khu vực dành riêng cho các loài thực - động vật bản địa sinh sống và phát triển.

"Ở nhiều nước, khi xây dựng một khu công nghiệp, người ta luôn có khảo sát về các giống loài hiện hữu để tính toán biện pháp bảo vệ, di dời… đối với những loài quý hiếm, hoặc phải chi trả một khoản tiền cho các tổ chức bảo vệ thiên nhiên hoang dã như một sự đền bù. Ở VN, chuyện này xem ra là điều xa xỉ!" - chuyên gia điểu học Nguyễn Hoài Bảo nhận xét. 

Tôi chỉ biết ước, giá mà các nhà quản lý Khu công nghiệp Sonadezi Châu Đức-Bà Rịa mời các nhà khoa học tới, khảo sát di dời bầy Cun cút nhỏ đi nơi khác sinh sống, câu chuyện đó sẽ giúp họ xây dựng một hình ảnh tích cực, rất có thể còn hiệu quả hơn nhiều so với việc chi tiền quảng cáo để thu hút nhà đầu tư.