Thuốc giảm cân: tốt hơn, rẻ hơn, nhiều hơn

Các dự báo đầu năm mới cho rằng 2024 sẽ là năm "năng suất" của thuốc trị tiểu đường và béo phì. Quả đúng như vậy, đang có sự cạnh tranh mạnh mẽ trong thị trường thuốc giảm cân đường tiêm, dự báo sẽ giúp loại thuốc này tốt hơn, rẻ hơn và ứng dụng rộng rãi hơn.

Không chỉ giảm cân nặng, thuốc giảm cân đường tiêm còn chứng minh được hiệu quả trong một loạt các bệnh lý mãn tính đi kèm. Người bệnh sẽ được hưởng lợi từ cuộc cạnh tranh khốc liệt của các ông lớn ngành dược phẩm, song thuốc giảm cân cũng có những "gánh nặng" của nó.

Thêm kết quả tích cực

Mấy năm nay, thuốc semaglutide, với tên thương mại là Ozempic để trị béo phì và Wegovy để giảm cân, đã giúp tên tuổi Hãng dược Novo Nordisk (Đan Mạch) gây bão trên toàn thế giới. 

Thuốc có tác dụng giảm cân thông qua việc làm chậm quá trình rỗng dạ dày, giảm cảm giác thèm ăn và tăng cường giải phóng insulin, do đó được dùng trong điều trị béo phì, kể cả cho người không mắc tiểu đường.

Giờ thì semaglutide lại được chứng minh có thêm công dụng làm dịu đáng kể cơn đau đầu gối ở những người béo phì và bị viêm xương khớp từ trung bình đến nặng, theo nghiên cứu mới công bố trên tập san uy tín New England Journal of Medicine cuối tháng 10 vừa qua.

Nghiên cứu do Novo Nordisk thực hiện kéo dài 68 tuần ở 11 quốc gia với 407 người bị béo phì và thoái hóa khớp gối được chỉ định ngẫu nhiên dùng semaglutide dưới dạng Wegovy hoặc giả dược. 

Tất cả bệnh nhân được tư vấn tập thể dục và chế độ ăn ít calo. Kết quả, người dùng semaglutide có cân nặng giảm trung bình 13,7% và thang điểm WOMAC có mức giảm 41,7 điểm, so với 3,2% và 27,5 điểm ở những người dùng giả dược.

Người thừa cân, béo phì thường xuyên chịu đựng các cơn đau do thoái hóa xương khớp. Thang điểm WOMAC đánh giá cơn đau, chức năng thể chất và độ cứng khớp trên thang điểm 100. Do vậy, với hiệu quả trên họ đã giảm gần 50% cơn đau đầu gối. 

Nói với The New York Times, tiến sĩ Bob Carter, phó giám đốc Viện Quốc gia về viêm khớp, cơ xương và bệnh ngoài da (Mỹ), đánh giá đây là mức cải thiện "lớn chưa từng thấy trước đây với một loại thuốc".

Điều này lý giải một phần "cơn cuồng" hiện có với loại thuốc giảm cân này, bên cạnh việc giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch, bệnh thận, bệnh thoái hóa thần kinh, thậm chí là ung thư.

Những cái tên nổi bật

GLP-1 là viết tắt của glucagon-like peptide 1, là một loại hormone do ruột non tiết ra. Khi lượng đường máu tăng lên, GLP-1 sẽ liên kết với các thụ thể nhằm kích hoạt một loạt cơ chế hạ đường máu như tăng tiết insulin, chậm rỗng dạ dày và tác động lên các tế bào thần kinh trong não, mang lại cảm giác no lâu, giúp ăn ít hơn và giảm cân. GLP-1 tự nhiên phân hủy nhanh. Do vậy, các nhà khoa học đã tạo ra chất chủ vận thụ thể GLP-1, có tác dụng giống như GLP-1 của cơ thể và nhiều phiên bản hiệu quả hơn.

Trên thị trường, semaglutide được biết đến dưới dạng thuốc Ozempic dạng tiêm để điều trị bệnh tiểu đường loại 2 và Wegovy được phê duyệt để điều trị bệnh béo phì, ở những người có BMI ≥ 27 kg/m2, mắc ít nhất một bệnh liên quan đến cân nặng hoặc người có BMI ≥ 30 kg/m2. Ozempic giúp giảm trung bình 15-20% trọng lượng cơ thể. Semaglutide được chứng minh có tác dụng làm giảm nguy cơ đau tim và đột quỵ ở những người không mắc bệnh tiểu đường.

Ngoài semaglutide còn có tirzepatide, được chấp thuận để điều trị bệnh tiểu đường loại 2 dưới tên Mounjaro, và cuối năm ngoái đã được chấp thuận để giảm cân với tên Zepbound. Cả Mounjaro và Ozempic hoạt động theo cách tương tự nhau. 

Tuy nhiên, Mounjaro tác động kép là chất chủ vận thụ thể GLP-1 và GIP, hiệu quả giảm hơn 20% khối lượng cơ thể. Tirzepatide vẫn chưa được chứng minh là có thể làm giảm nguy cơ đau tim hoặc đột quỵ và các nghiên cứu về vấn đề này đang được tiến hành.

Việc sử dụng thuốc giảm cân đã bùng nổ chỉ trong vòng ba năm từ khi được Cục Quản lý thực phẩm và dược phẩm Mỹ (FDA) phê duyệt. Novo Nordisk đã trở thành công ty giá trị nhất châu Âu, Eli Lilly, nhà sản xuất Mounjaro, trong khi Eli Lilly, nhà sản xuất Mounjaro, là một trong những công ty có kết quả kinh doanh tốt nhất của Mỹ vào năm ngoái, theo The Economist. Thị trường thuốc giảm cân được dự báo sẽ tăng vọt từ 15 tỉ USD trong năm 2024 lên 94 tỉ USD vào năm 2030.

Hưởng lợi từ cạnh tranh

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra mối liên quan mạnh mẽ giữa béo phì và nghèo đói, vì thực phẩm lành mạnh như nông sản tươi và protein nạc thường đắt hơn đáng kể so với thức ăn chế biến sẵn hoặc thức ăn nhanh - nguồn thực phẩm làm gia tăng kháng insulin và cholesterol cao. Tình trạng này cần được điều trị bằng GLP-1, nhưng lại nằm ngoài khả năng của nhóm người nghèo.

Tại Mỹ, chi phí cho một tháng thuốc có thể lên tới khoảng 936 USD nếu không có bảo hiểm, và ngay cả những người có bảo hiểm, phạm vi bảo hiểm thường bị hạn chế vì hầu hết các công ty bảo hiểm chỉ chấp thuận những loại thuốc này cho bệnh tiểu đường. Điều này khiến những người được kê đơn thuốc GLP-1 để giảm cân phải tự chi trả toàn bộ chi phí.

Tuy nhiên, theo tạp chí The Economist, cạnh tranh khốc liệt cuối cùng sẽ khiến dòng thuốc này hiệu quả hơn và rẻ hơn. Mặc dù Novo Nordisk và Eli Lilly nhiều khả năng sẽ thống lĩnh thị trường hiện tại, các hãng dược khác đang tăng tốc sản xuất các phiên bản thay thế, và bộ đôi dẫn đầu kia sẽ chịu áp lực liên tục cải tiến sản phẩm. 

Công ty nghiên cứu Citeline ước tính có tới hơn 300 loại thuốc ứng viên đang được nghiên cứu và nhiều trong số đó có thể ra mắt ngay trong vài năm tới. Patrik Jonsson, trưởng bộ phận phụ trách thuốc giảm cân của Eli Lilly, đánh giá "chưa từng thấy" mức độ cạnh tranh cao như hiện nay.

Ví dụ, Amgen, một công ty công nghệ sinh học lớn của Mỹ, đang phát triển một loại thuốc yêu cầu người bệnh tự tiêm một lần một tháng, thay vì một lần một tuần như hiện nay. Hay việc chuyển thuốc từ dạng tiêm sang dạng uống, vừa dễ sản xuất, dễ sử dụng và bảo quản. Cả Eli Lilly và Novo Nordisk đều dự kiến sẽ ra mắt thuốc GLP-1 dạng uống vào năm 2026.

Ngoài ra, các nhà sản xuất cũng đang chạy đua tìm ra thành phần hoạt tính giúp giảm cân nặng nhiều hơn hoặc giảm tác dụng phụ của thuốc hiện nay. Điển hình, Zealand Pharma, một công ty công nghệ sinh học Đan Mạch, đang phát triển một loại thuốc giảm cân nhắm vào Amylin - một loại hormone khác, có thể mang lại lợi ích giảm cân tương tự GLP-1 nhưng ít gặp tác dụng phụ hơn.

Cuối cùng, giá chắc chắn sẽ giảm xuống. Eli Lilly đã giảm một nửa giá các loại sản phẩm. Tại thị trường Trung Quốc và Ấn Độ, việc hết hạn bằng sáng chế vào năm 2026 sẽ tạo ra một làn sóng thuốc sinh học tương tự và tất yếu sẽ giúp sản phẩm đến được với người béo phì tại các nước đang phát triển với giá thành hợp lý. Một thị trường thuốc giảm cân sôi động được kỳ vọng sau năm 2026.

Không phải thuốc hoàn hảo

Với những người dùng đúng chỉ định, thuốc giảm cân cũng gây ra nhiều tác dụng phụ như buồn nôn, nôn, tiêu chảy và táo bón, nghiêm trọng đến mức phải ngừng thuốc hay hiệu quả giảm cân không như kỳ vọng. Gần 75% người tham gia dùng semaglutide trong thử nghiệm lâm sàng đã bị đau dạ dày - ruột từ nhẹ đến trung bình. Khoảng 7% người tham gia đã ngừng thử nghiệm.

Ngoài ra, để duy trì hiệu quả, thuốc giảm cân phải được dùng lâu dài, thậm chí suốt đời. Câu hỏi đặt ra liệu việc sau một thời gian sử dụng mà người bệnh đạt được mục tiêu hoặc do nguyên nhân khách quan khiến họ ngừng thuốc thì cơ thể sẽ xảy ra điều gì?

Một thử nghiệm đăng trên Journal of Diabetes, Obesity and Metabolism hồi tháng 4-2022 đã nghiên cứu tác động của việc ngừng thuốc semaglutide với khoảng 800 người tham gia. Họ được tiêm semaglutide hằng tuần kèm thay đổi chế độ ăn uống, tập thể dục và được tư vấn. Hiệu quả giảm cân trung bình 10,6% trong khoảng 4 tháng. 

Sau đó, 1/3 số người tham gia được chuyển sang tiêm giả dược trong gần một năm. Sau một năm, những người dùng giả dược đã tăng lại gần 7% trọng lượng cơ thể, trong khi những người tham gia dùng semaglutide vẫn tiếp tục giảm cân.

Không chỉ cân nặng mà các nguy cơ rủi ro sức khỏe cũng có thể quay lại. Cũng trong thử nghiệm trên, những người ngừng dùng semaglutide thấy huyết áp, mức đường huyết và cholesterol vốn đã được cải thiện trong khi dùng thuốc, đã tăng trở lại.

Một số người đã giảm cân bằng thuốc có thể duy trì vóc dáng bằng chế độ ăn kiêng và tập thể dục. Tuy nhiên, họ có nguy cơ tăng cân cao nếu quay lại thói quen cũ. Một số người khác gặp phải tình trạng mức độ đói cao hơn trước khi bắt đầu điều trị. 

Do vậy, cần giảm thuốc từ từ thay vì dừng đột ngột, theo dõi sự thèm ăn và tăng cân trở lại. Việc bắt đầu dùng thuốc lại sau thời gian ngừng cũng phải tăng dần liều lượng từ nhỏ nhất và theo chỉ dẫn của bác sĩ.

Thuốc giảm cân đã làm thay đổi cuộc chiến chống béo phì và mang lại nhiều lợi ích sức khỏe cho người bệnh. Tuy nhiên, không có loại thuốc nào hoàn hảo. Điều quan trọng là người bệnh dùng thuốc đúng chỉ định. 

Duy trì chế độ ăn uống hợp lý và tập luyện thể thao đều đặn, mặc dù không mang lại tác dụng giảm cân nhanh chóng như thuốc song là biện pháp an toàn, lâu dài và rẻ tiền hơn, trong khi chờ đợi thuốc giảm cân được sản xuất rộng rãi cũng như đánh giá đầy đủ trong thời gian dài.