Thuốc đỏ, thuốc xanh và Elon Musk

Trước hết, có lẽ phải cần nhắc lại một chi tiết trong phim The Matrix công chiếu cách đây 21 năm. Trong phim, nhân vật Morpheus chìa ra cho Neo (Keanu Reeves) hai viên thuốc, một viên màu xanh, một viên màu đỏ và bảo Neo chọn. Chọn viên màu xanh uống vào sẽ quên hết mọi chuyện, tỉnh ra sẽ sống cuộc đời một lập trình viên bình thường, lấy vợ, đẻ con, mua nhà, mua xe...

Còn uống viên màu đỏ sẽ bừng tỉnh mà thấy rằng thế giới anh đang sống là thế giới giả lập, là một chương trình máy tính, còn anh và toàn bộ nhân loại đang bị giam cầm trong những cái kén làm pin sinh học tạo năng lượng cho bọn người máy đang làm bá chủ thế giới - một thế giới hoang tàn đổ nát.

Cảnh trong phim The Matrix.

Phim The Matrix gây xao động một thời, nhất là trong giới công nghệ. Cái giả thuyết con người đang sống trong thế giới giả lập không có thật được nhiều người nhắc đến và viên thuốc màu đỏ trở thành một biểu tượng của giới cấp tiến: con người phải bừng tỉnh để nhận thức rằng họ đang hủy diệt trái đất này vì lòng tham, sự hãnh tiến.

Viên thuốc nhiều biểu tượng

Thế nhưng rất bất ngờ, bỗng nhiên viên thuốc màu đỏ lại biến hóa trở thành một biểu tượng khác. Nay nó là sự bừng tỉnh của giới cực hữu, chợt nhận ra họ bị lừa dối lâu nay về nhiều chuyện và tùy tình huống mà cụm từ “uống viên màu đỏ” được gán các ý nghĩa khác nhau, chủ yếu là sự phát hiện nam giới đang bị đàn áp bởi các quan niệm nam nữ bình đẳng.

Đáng buồn là “viên thuốc màu đỏ” được giới theo chủ thuyết da trắng thượng đẳng dùng để phản kháng mọi chuyện liên quan đến giới cấp tiến, từ phân biệt chủng tộc đến dân nhập cư, từ phân biệt giới tính đến các chính sách bình đẳng xã hội.

Lấy ví dụ khi tranh cãi về chuyện có nên giãn cách xã hội hay cứ mở cửa cho mọi hoạt động bất kể dịch bệnh, giới cực hữu sẽ nói họ đã “uống viên thuốc màu đỏ” để hàm ý họ biết dịch bệnh chỉ là một trò lừa đảo để kiểm soát xã hội, rằng bắt họ ở yên trong nhà chỉ nhằm tước bỏ quyền dân sự của họ. Nói chung, “uống viên màu đỏ” nay được hiểu chung là hoài nghi giới chuyên gia, không tin vào báo chí dòng chính và thấy được tính đạo đức giả của chủ nghĩa tân tự do.

Phải nói dài dòng như thế để quay trở lại nhân vật Elon Musk, tổng giám đốc điều hành hãng xe điện Telsa nổi tiếng. Một ngày đẹp trời (17-5), anh này viết trên Twitter: “Hãy uống viên màu đỏ” và thế là sinh chuyện. Dưới dòng tweet của Musk là những lời nhận xét hùa vào tán thưởng, theo kiểu “Hãy giải phóng Michigan”, “Hãy giải phóng Minnesota”, “Hãy giải phóng Virginia”... để chống lại lệnh giãn cách của các tiểu bang.

Đại khái nhiều người hiểu câu “hãy uống viên màu đỏ” của Elon Musk như một lời kêu gọi có lập trường ngược hẳn các nhà khoa học như bác sĩ Anthony Fauci - chuyên gia dịch tễ hàng đầu của Mỹ. Càng sinh chuyện nữa là ngay sau đó cô Ivanka, trưởng nữ của Tổng thống Donald Trump, chia sẻ lời Elon Musk rồi chêm thêm: “Uống rồi”.

Elon Musk, dòng tweet tranh cãi và hai viên thuốc xanh, đỏ trong The Matrix. Ảnh: Independent

Chủ xe Tesla thích thuốc màu gì?

Xe điện Telsa cũng là một biểu tượng. Sang trọng thì hẳn rồi vì giá xe đắt hơn xe chạy xăng nhưng còn thêm các ý nghĩa khác, như yêu thích công nghệ, ý thức bảo vệ môi trường, chọn năng lượng xanh thay vì dùng năng lượng hóa thạch. Vì thế chạy xe Tesla chủ yếu là dân công nghệ giàu, có quan điểm cấp tiến.

Những người như thế là đối nghịch với các quan điểm mà giới da trắng cực hữu chủ xướng - thế nên khi CEO của Tesla lại lên tiếng như một anh chàng theo thuyết da trắng thượng đẳng, những ai đang chạy xe Tesla phải giật mình, không lẽ mình gián tiếp cổ xúy cho quan điểm như thế.

Nỗi lo này được tờ New York Times ghi nhận từ các chủ nhân xe Tesla. Một người nói: “Musk đã trở thành cục nợ, hội đồng quản trị Tesla nên nghiêm túc cân nhắc cho anh ta về vườn”. Ông này còn nói thêm: “Và tôi nói thế trong tư cách tự hào là người sở hữu chiếc Tesla và là người say mê SpaceX, thật sự đánh giá cao những gì Musk xây dựng nên”. SpaceX là một công ty khác của Musk, lo chuyện thám hiểm không gian.

Elon Musk lâu nay đã nổi tiếng là nhân vật gây tranh cãi. Tài khoản Twitter của anh có 34 triệu người theo dõi. Mỗi dòng tweet của anh có thể gây sóng gió trên thị trường chứng khoán. Như có lần anh viết đã tìm đủ vốn để đưa Tesla từ công ty niêm yết thành công ty tư nhân.

Elon Musk liên tục gây bão trên Twitter trong mùa dịch. Ảnh: WSJ

Ủy ban Chứng khoán Mỹ kiện anh ra tòa vì cho rằng anh tung tin sai lệch có hại cho cổ đông. Chỉ một dòng tweet như thế cuối cùng anh phải dàn xếp, chịu mức phạt 20 triệu đôla, tạm thời từ bỏ vị trí chủ tịch hội đồng quản trị.

Khi đại dịch COVID-19 bùng phát, Musk là người hoài nghi, cho rằng mọi người hoảng hốt một cách phi lý rồi tiên đoán (mà giờ ai cũng biết là sai rành rành) rằng sẽ không còn ca bệnh nào vào cuối tháng 4. Musk là người chống đối chủ trương cách ly, đòi “trả tự do cho nước Mỹ”. 

Khi chính quyền địa phương cấm chưa cho Tesla hoạt động, Musk đe dọa sẽ dời trụ sở Tesla ra khỏi California. Anh còn tweet rằng giá cổ phiếu Tesla hiện quá cao, rồi nói sẽ bán hết tài sản để sẽ không còn làm chủ bất động sản nào nữa. Hiện nay Musk là tỉ phú với chừng 36,5 tỉ đôla trong tay.

Chiếm dụng văn hóa

Câu chuyện này thật ra chỉ có ý nghĩa về khía cạnh “chiếm dụng văn hóa” - như kiểu bắt chước trang phục truyền thống của người da đỏ vào thiết kế thời trang, mặc áo dài truyền thống của Việt Nam nhưng không mặc quần...

Đạo diễn kiêm viết kịch bản phim The Matrix, Lilly Wachowski, giận quá buột miệng chửi thề, cũng trên Twitter. Không giận sao được khi ý nghĩa của “viên thuốc màu đỏ” hay ho thế lại bị bóp méo thành chuyện khác.

Thật ra, “viên thuốc màu đỏ” đã được sử dụng trong phim ảnh từ khá lâu, trước cả The Matrix. Nguyên thủy, uống “viên thuốc màu đỏ” là làm hé lộ một sự thật bất ngờ, không mong đợi; còn uống “viên thuốc màu xanh” là giữ nguyên trạng thái vô minh để hưởng an lạc trong mê muội. Phim Total Recall năm 1990 với diễn viên Arnold Schwarzenegger thủ vai chính đã có chọn lựa uống hay không uống viên thuốc màu đỏ để biết mình đang nằm mơ hay đang ở trong một thực tại.

Còn chiếm dụng nó trắng trợn hơn Elon Musk nhiều là bộ phim tài liệu mang tên The Red Pill năm 2016 về... phong trào đòi quyền cho nam giới! Bị phản đối dữ quá, phim phải ngưng chiếu ở một số địa điểm dự kiến trước đó.

“Viên thuốc màu đỏ” bị gán ý nghĩa lệch như thế phần nào là do nhiều người cho rằng The Matrix thực chất là nói lên mong ước của người chuyển giới muốn sống thật với giới tính mình chọn lựa. Cả hai anh em đạo diễn nhà Wachowskis sau này đều chuyển giới thành phụ nữ, trước mang tên Larry và Andy, sau thành Lana và Lilly.

Có lẽ báo chí Mỹ khi đưa tin về chuyện Elon Musk khuyên “uống viên thuốc màu đỏ” là do thị trường e ngại người tiêu dùng tẩy chay xe Tesla. Chỉ có điều dịch COVID-19 rõ ràng không phải là chuyện đùa, “uống viên thuốc màu đỏ” để “bừng tỉnh” rồi tin theo các thuyết âm mưu về con virus corona như kiểu sóng 5G làm dịch bệnh lây lan là đại nguy, nguy hiểm hơn chuyện lên xuống giá xe Tesla nhiều lần.■