Sáng 15-2, tại phiên thảo luận ở tổ về dự thảo nghị quyết của Quốc hội thí điểm một số chính sách để tháo gỡ vướng mắc trong hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh đến việc cần thiết sửa cơ chế, chính sách, chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học công nghệ. 

Có cơ chế quản lý hợp tác công tư

Theo Thủ tướng, cùng với nghị quyết 57 của Bộ Chính trị thì việc Quốc hội có nghị quyết trên để tháo gỡ các khó khăn vướng mắc hiện nay là rất cần thiết, cấp bách để đưa nghị quyết vào cuộc sống. 

Mặc dù các cơ chế đưa ra chưa bao trùm, toàn diện được hết các vấn đề, song tới đây Chính phủ sẽ thảo luận, cho ý kiến để sửa đổi toàn diện các luật liên quan, bổ sung nhiều nội dung cụ thể để tạo sự đổi mới toàn diện. 

Bao gồm như Luật Ngân sách, Luật Thuế, Luật Doanh nghiệp, Luật Khoa học, công nghệ và một số luật khác có liên quan. "Chúng tôi đang tập trung chỉ đạo sửa và chậm nhất ở trong năm nay, một số luật có thể trình tại kỳ họp Quốc hội trong tháng 5 này" - ông nói.

Trong đó, ông cho biết việc nghiên cứu thêm các cơ chế đặc biệt, tập trung cho phát triển kết cấu hạ tầng, khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Từ thực tiễn hạ tầng còn yếu, cần huy động nguồn lực lớn, nên cần huy động nguồn lực hợp tác công tư, từ doanh nghiệp, xã hội và người dân để phát triển hạ tầng.

Thêm nữa là cơ chế đặc biệt cho quản lý. Gồm các cơ chế như lãnh đạo công, quản trị tư; đầu tư công, quản lý tư; đầu tư tư và sử dụng công. Ví dụ, Nhà nước đầu tư công cho hạ tầng khoa học công nghệ nhưng giao cho tư nhân quản lý; hoặc lãnh đạo công là thiết kế chính sách, pháp luật, công cụ giám sát kiểm tra nhưng quản trị sẽ giao cho doanh nghiệp.

Cùng đó là cơ chế đặc biệt cho nhà khoa học, công trình khoa học thương mại hóa. Gồm các thủ tục, phân cấp phân quyền tới các chủ thể liên quan, xóa cơ chế xin cho, giảm thủ tục hành chính, quản lý hiệu quả tổng thể.

Ngoài ra là miễn trừ trách nhiệm với người thực hiện được Thủ tướng đánh giá là vấn đề khó, là khâu yếu. Bởi nếu không có cơ chế bảo vệ người thực hiện lại sợ trách nhiệm, "đẩy chỗ này chuyển chỗ khác", không muốn làm vì không được bảo vệ. 

Vì vậy, ông cho rằng tới đây cần thiết kế thêm cơ chế miễn trừ trách nhiệm khi xảy ra rủi ro cho cả người thực hiện và người thiết kế chính sách.

Đối với cơ chế đặc biệt thu hút nguồn nhân lực, sẽ có cơ chế để thu hút người làm ngoài khu vực nhà nước, doanh nghiệp tư nhân, nguồn nhân lực nước ngoài. Các chính sách sẽ gồm thuế, phí, lệ phí, nhà cửa, đất đai, visa và hợp đồng lao động. 

"Một ông khoa học vào Việt Nam mà chờ visa mãi, có tâm lý vào Việt Nam lúc nào cũng được sẽ khó" - Thủ tướng nói và cho rằng việc này để nhấn mạnh cần thiết phải có cơ chế, song việc thiết kế chính sách cần lưu ý không để xảy ra tham nhũng, tiêu cực, có công cụ đặc biệt để quản lý, công khai minh bạch.

Ngoài ra, ông cũng nêu quan điểm cần chấp nhận rủi ro, có độ trễ trong nghiên cứu khoa học. Bởi có những đột phá có thể tạo thành công, nhưng cũng có những thất bại phải chấp nhận trả giá. 

Vì vậy cần xem đó là học phí, đầu tư đào tạo cho nguồn lực để có chính sách phù hợp. Tuy vậy, ông cũng lưu ý rằng cần loại trừ động cơ cá nhân, không vụ lợi mà phải vô tư, trong sáng, vì lợi ích chung của đất nước. 

Hợp tác khoa học được 60 tỉ đồng, bộ chỉ cấp cho 2 tỉ đồng

Cùng quan điểm trên, Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính Ngân sách của Quốc hội Lê Quang Mạnh chỉ ra thực tế là nhiều cơ quan đang xem nặng về bảo toàn ngân sách, mà không chấp nhận việc thử và sai, có độ trễ trong nghiên cứu khoa học.

Việc quản lý vì thế theo hướng đưa ra nhiều hồ sơ, giấy tờ, tạo nên rào cản, nên cần sửa đổi quy định để không "nặng nề" thủ tục hành chính, chấp nhận nguyên tắc phải có sai, chấp nhận rủi ro, tạo đột phá để phát triển.

Về lâu dài, ông Mạnh cũng kiến nghị cần tháo gỡ vướng mắc cho khu vực tư nhân, doanh nghiệp trong đầu tư khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và nghiên cứu phát triển. Bởi việc nghiên cứu khoa học là của toàn dân, cả xã hội, đặc biệt là khối tư nhân nên có cơ chế thúc đẩy.

Ví nghị quyết 57 và dự thảo nghị quyết này như "mưa rào" đối với các nhà khoa học, đại biểu Nguyễn Thanh Phương (đoàn Cần Thơ) cho rằng việc dành nguồn lực cho khoa học công nghệ, có cơ chế ưu đãi, và thông thoáng thủ tục để thu hút các nhà khoa học, tổ chức nghiên cứu là cần thiết, tạo thêm nguồn lực cho đầu tư nghiên cứu.

Dẫn chứng từ Đại học Cần Thơ, ông nói việc huy động nguồn lực từ quốc tế mỗi năm tới 60 tỉ đồng, trong khi Bộ Giáo dục và Đào tạo cấp được 2 tỉ đồng. Tuy nhiên thủ tục phức tạp và kéo dài hơn 1 năm, khiến cho việc thu hút nguồn lực gặp khó; hoặc thu hút các chuyên gia cũng vướng mắc về giấy phép lao động...

Thủ tướng: Có cơ chế để nhà khoa học được kinh doanh sản phẩm sáng tạo

Việc xây dựng cơ chế, thể chế thực hiện với tinh thần rất khẩn trương, vừa chạy vừa xếp hàng để giải phóng tư duy, huy động mọi nguồn lực phát triển.