Sắt trong cấu trúc tạo Hemoglobin (Hb) của hồng cầu và làm cho hồng cầu có màu đỏ. Sắt còn có trong Myoglobin ở cơ vân có tác dụng như là nơi dự trữ oxy, chúng kết hợp với các chất dinh dưỡng để giải phóng năng lượng cho hoạt động cơ bắp. Vì vậy, thiếu sắt sẽ dẫn đến giảm phát triển về trí tuệ và khả năng lao động.

Tầm quan trọng của chất sắt

Chất sắt thường được dự trữ trong gan, để khi cơ thể thiếu thì lấy ra sử dụng, nếu kho dự trữ này cũng cạn kiệt thì người ta sẽ bị thiếu máu.

Ảnh hưởng của sắt đến hoạt động trí não không chỉ vì sắt cung cấp oxy cho não mà còn vì sắt cũng tham gia trực tiếp vào phát triển chức năng não bộ. Nếu thiếu sắt xảy ra sớm (từ giai đoạn hình thành và phát triển não) có thể dẫn đến tổn thương tế bào não không hồi phục. Lúc sinh, sắt ở não chỉ có khoảng 10%, đến 10 tuổi não chỉ đạt 50% lượng sắt bình thường và sắt chỉ đạt tối ưu trong não ở độ tuổi 20-30.

Thiếu sắt còn làm giảm sức đề kháng của cơ thể đối với nhiễm trùng. Mặc dù khả năng miễn dịch sẽ hồi phục lại bình thường sau 4-7 ngày cung cấp sắt nhưng vấn đề là phải giải quyết tình trạng và mức độ nghiêm trọng của nhiễm trùng hiện mắc trước rồi sau đó mới bổ sung chất sắt được, vì nếu đang nhiễm trùng mà bổ sung sắt thì có thể nhiễm trùng sẽ nặng hơn, do có một số vi trùng ái sắt có thể dùng sắt để phát triển.

Biểu hiện của thiếu máu, thiếu sắt

Thiếu máu làm trẻ chậm hoặc ngưng phát triển về chiều cao và cân nặng. Trẻ nhỏ thiếu máu sẽ biếng ăn, suy dinh dưỡng, cơ bắp nhão, kém phát triển não bộ, chậm phát triển tâm thần vận động, giảm trí thông minh, dễ mắc những bệnh nhiễm trùng như viêm mũi họng, viêm phổi, tiêu chảy…

Đối với trẻ lớn thì thiếu máu gây ra giảm sự tập trung chú ý nghe bài giảng, hay buồn ngủ làm trẻ không hiểu bài, học bài khó thuộc lại mau quên, hoạt động chạy nhảy vui chơi và thể dục thể thao cũng bị hạn chế.

Người lớn thiếu máu cũng không thể tập trung tốt, không những không minh mẫn, sáng tạo trong công việc mà còn hay bị sai sót khi lao động. Vì vậy khả năng lao động và học tập, vận động thể lực... cũng đều bị giảm sút đáng kể.

Người thiếu máu hay mệt mỏi, chóng mặt, nước da xanh xao, nhợt nhạt, tóc cũng như làn da, móng tay chân đều khô, sần, mất đi độ bóng tự nhiên, sức đề kháng đối với bệnh tật sẽ giảm sút.

Trẻ em đang tăng trưởng, trẻ gái tuổi dậy thì, phụ nữ có thai hoặc đang cho con bú có nhu cầu chất sắt cao để tạo máu, nếu không cung cấp đủ nhu cầu sẽ bị thiếu máu. Phụ nữ trong tuổi sinh đẻ hàng tháng bị mất chất sắt qua kinh nguyệt nên dễ bị thiếu máu hơn nam giới. Tình trạng nhiễm ký sinh trùng đường ruột (giun, sán lãi) cũng góp phần làm cho tình trạng thiếu máu nặng nề hơn.

Phòng ngừa thiếu máu do thiếu sắt

Chất sắt có nhiều trong các loại thịt cá có màu đỏ như là thịt bò, thịt heo, cá ngừ…; thịt “trắng” như thịt gia cầm thì ít sắt hơn. Chất sắt còn có nhiều ở gan, huyết, lòng đỏ trứng hoặc rau xanh như rau dền, bồ ngót, rau muống… và các loại đậu hạt. Sắt từ thức ăn có nguồn gốc động vật sẽ dễ hấp thu hơn nguồn gốc thực vật.

Trong bữa ăn nên có rau xanh hoặc dùng thêm trái cây tươi giàu vitamin C ngay sau bữa ăn chính như cam, chanh, bưởi, táo, sơ-ri, đu đủ, chuối… sẽ giúp hấp thu tốt chất sắt từ bữa ăn. Ngược lại, chất tanin trong trà sẽ hạn chế việc hấp thu chất sắt. Do vậy, không nên uống nước trà đặc quá gần bữa ăn mà nên uống trà cách khoảng 2 giờ sau ăn.

Để không bị thiếu máu thì cần ăn đủ năng lượng với đa dạng các loại thực phẩm. Một chế độ ăn đủ nhu cầu năng lượng sẽ bổ sung các thành phần dinh dưỡng lẫn nhau và cơ thể sẽ không bị thiếu sắt nên sẽ không bị thiếu máu.

Vệ sinh ăn uống (ăn chín, uống sôi, rửa sạch rau trái), vệ sinh cá nhân (rửa tay trước khi ăn và sau khi đi tiêu tiểu, không đi chân đất) và vệ sinh môi trường nhà ở sẽ giúp phòng ngừa nhiễm giun sán. Mọi thành viên trong gia đình (trừ trẻ dưới 2 tuổi) cần xổ giun sán định kỳ mỗi năm 2 lần (mỗi 6 tháng) để tránh việc “nuôi giun sán ” trong bụng gây thiếu máu thiếu sắt.

Đối với các đối tượng có nguy cơ thiếu máu thiếu sắt cao như phụ nữ có thai, cần uống bổ sung thêm chất sắt mỗi ngày một liều với 60mg sắt nguyên tố (và 400mcg axit folic) ngay từ khi biết có thai cho đến sau sinh một tháng. Phụ nữ tuổi từ 15-49 tuổi nên bổ sung một đợt chất sắt với liều khoảng 60mg mỗi tuần một lần và uống 16 tuần mỗi năm.