Thị trường chứng khoán: Hướng tới một sân chơi lành mạnh

Không còn là những lời đồn đoán, cơ quan chức năng đã chính thức điều tra ông chủ tịch Tập đoàn FLC Trịnh Văn Quyết về hành vi thao túng thị trường chứng khoán. 

Đây là một trong số ít các vụ nghi ngờ vi phạm giao dịch chứng khoán bị xử lý hình sự bởi trước giờ các vụ việc chỉ dừng lại ở phạt tiền hay khóa tài khoản. 

 

Sông bẩn thì cá chết

Theo thông tin từ cơ quan điều tra, chỉ trong thời gian ngắn đầu năm, ông Quyết đã chỉ đạo nhiều người cùng tham gia “thổi giá” cổ phiếu của chính tập đoàn mình lên mức cao bất thường để thu hút nhà đầu tư rồi bất ngờ “đánh úp” họ bằng hành vi bán chui số cổ phiếu đã được mua rẻ từ trước để hưởng lợi bất chính hàng trăm tỉ đồng.

Đây không phải lần đầu tiên ông Quyết và các công ty chân rết của FLC có hành vi thao túng giá cổ phiếu và bị xử phạt. 

Năm 2017, Ủy ban Chứng khoán nhà nước đã xử phạt Công ty xây dựng FLC Faros do bán chui gần 14 triệu cổ phần AMD (công ty con của Tập đoàn FLC) nhưng không công bố. Cũng năm đó, ông Quyết bán chui 57 triệu cổ phần FLC. 

Có thể thấy đó là những hoạt động kéo dài, có tính hệ thống, gây bức xúc dư luận và để lại thiệt hại rất lớn cho giới đầu tư, ảnh hưởng xấu đến hình ảnh chứng khoán Việt Nam trên thị trường tài chính quốc tế.

Sự kiện FLC, tuy vậy, có thể chỉ là phần nổi của tảng băng chìm. Hiện trạng thị trường vẫn tràn ngập các vi phạm về công bố thông tin, giao dịch nội gián, sai lệch báo cáo tài chính hay bán chui, thao túng giá cổ phiếu. 

Sự lên xuống của thị trường chủ yếu nằm trong tay số ít các “cá mập” chứng khoán, các “đội lái” hay cổ đông nội bộ vốn có ưu thế về sở hữu thông tin.

Một câu chuyện được ngầm hiểu là phổ biến trên thị trường là đội ngũ phân tích của các công ty chứng khoán hàng đầu, giám đốc đầu tư của các quỹ lớn thường có mối quan hệ mật thiết với trưởng bộ phận quan hệ nhà đầu tư (IR) của các doanh nghiệp niêm yết. 

Thông qua đó, trong không ít trường hợp, các nhà phân tích này sớm biết được thông tin trọng yếu của doanh nghiệp trước khi công bố rộng rãi.

Theo Hiệp hội Các nhà đầu tư tài chính Việt Nam (VAFI), vi phạm có hệ thống của FLC là điển hình cho một thực trạng đáng quan ngại. 

Thực tế thì các năm gần đây, cùng với sự phát triển của thị trường chứng khoán, tình trạng bán chui cổ phiếu của thành viên hội đồng quản trị, ban điều hành, cổ đông lớn ngày càng phát triển công khai tới mức trắng trợn, đe dọa sự ổn định của thị trường tài chính.

Đã có một số trường hợp bán chui cổ phiếu xảy ra ở những người liên quan đến nội bộ với số lượng cổ phiếu nhỏ, chỉ vài lệnh là xong. Những trường hợp này có thể do sơ suất vì chưa am hiểu pháp luật. 

“Tuy nhiên trong nhiều trường hợp khác, bán chui cổ phiếu dễn ra với cả những người am hiểu luật lệ, với số lượng lớn, giá trị hàng trăm tỉ, hàng nghìn lệnh, thì không thể nói là do vô tình hay sơ suất mà phải là cố tình bán chui để trục lợi trên lưng hàng trăm nghìn nhà đầu tư khác”, VAFI nhận định.

Hỗ trợ cho hành vi thao túng giá cổ phiếu, bán chui, sai lệch báo cáo tài chính… còn có sự giúp sức của các công ty chứng khoán, các đơn vị kế toán - kiểm toán, ngân hàng… do áp lực về doanh số hay các mối quan hệ. 

Ở đó cũng có phần trách nhiệm của Ủy ban Chứng khoán và các sở giao dịch khi không có biện pháp hữu hiệu để ngăn chặn.

Còn nhiều việc phải làm

Biến cố FLC là cần thiết để giới đầu tư và các cơ quan điều hành đánh giá lại mức độ phát triển của thị trường trong hơn 20 năm qua. 

Hy vọng từ sự kiện này, dòng vốn chảy trên thị trường sẽ được nắn lại phần nào. Nhóm cổ phiếu có câu chuyện kinh doanh minh bạch, quy mô lớn, uy tín thực sự sẽ lấy lại được ưu thế trên thị trường.

Thực tế thì hành vi thao túng giá cổ phiếu được xem là một phần của trò chơi chứng khoán ngay từ thuở sơ khai. 

Chứng khoán là nơi tụ họp ưa thích của thông tin giả (fake news), hành vi bơm giá và bán tháo (pump and dump), hay hành vi bầy đàn (herd trading) khiến nhiều người dễ bị cuốn vào trò tạo xu thế hay làm giá cổ phiếu của một nhóm các nhà đầu cơ.

Không chỉ Việt Nam đau đầu với các giao dịch nội gián, thao túng cổ phiếu, mọi thị trường chứng khoán đều gặp phải những trở ngại này. 

Vấn đề là các thị trường lớn thường có hệ thống giám sát chặt chẽ và nhanh nhạy với diễn biến khi có nghi vấn. Đồng thời, họ có chế tài xử lý trừng phạt một cách nghiêm khắc hành vi vi phạm ngay cả với những tỉ phú hay doanh nghiệp lớn nhất.

Năm 2018, Ủy ban Chứng khoán và sàn giao dịch Mỹ (SEC) từng xử phạt Elon Musk tội làm sai lệch và gây nhầm lẫn thông báo qua Twitter khi ông nói sẽ đưa Hãng xe điện Tesla về làm doanh nghiệp tư nhân ở mức giá cổ phiếu 420 USD. Kết quả là Musk phải đóng phạt 20 triệu USD và từ chức chủ tịch Tesla.

Chứng khoán Việt Nam, vì vậy, cần phải có nhiều biện pháp răn đe quyết liệt hơn để làm trong sạch thị trường, nhất là khi chúng ta đang cần xây dựng hình ảnh của một thị trường chứng khoán minh bạch, công bằng và chuyên nghiệp. 

Điều này càng có ý nghĩa quan trọng khi Việt Nam đang vươn lên top 2 tại thị trường Đông Nam Á về khối lượng giao dịch và kỳ vọng sẽ được nâng hạng từ thị trường biên lên mới nổi (emerging market) trong thời gian tới.

Trước mắt, cơ quan quản lý cần cải tổ lại toàn bộ các khâu liên quan, từ kiểm tra đánh giá cho phép các doanh nghiệp niêm yết đến giám sát các công ty đại chúng. 

Tiếp theo vụ FLC, Bộ trưởng Tài chính Hồ Đức Phớc, vốn từng giữ chức tổng Kiểm toán Nhà nước, mới đây đã yêu cầu siết chặt hoạt động kiểm toán khi thời gian qua có tình trạng báo cáo tài chính của một số doanh nghiệp niêm yết, công ty đại chúng còn nhiều sai sót. 

Thậm chí, một số trường hợp dù đã có ý kiến chấp nhận toàn phần của doanh nghiệp kiểm toán nhưng vẫn xuất hiện sai sót.

Đối với các nhà phân tích, chuyên viên môi giới trong lĩnh vực chứng khoán, ngân hàng, họ cần đề cao đạo đức nghề nghiệp, không vì lợi ích trước mắt mà ảnh hưởng đến tính ổn định của toàn thị trường. 

Theo ông Nguyễn Duy Hưng của Chứng khoán SSI, ngành tài chính là lĩnh vực nhiều cám dỗ, nhiều cơ hội để trục lợi, nhưng cũng chính vì vậy nên nhiều rủi ro. Các sản phẩm tài chính trá hình, tình trạng “tổ lái”, sự vi phạm quy định về giao dịch, tín dụng, thế chấp… hiện vẫn ở tình trạng chỉ là một cái tặc lưỡi nếu lợi ích đủ lớn. 

“Nếu tất cả chúng ta, những người làm trong ngành này, nói không với vượt rào, tuân thủ các quy định thì mới có được sự cạnh tranh lành mạnh. Người lao động hãy vì an toàn cho chính mình thì ngay cả các ông chủ muốn làm sai cũng chẳng làm được”, ông Hưng chia sẻ.

Từ sự cố FLC, các nhà đầu tư cũng có thêm kinh nghiệm, góc nhìn và kiến thức đầu tư để lựa chọn nhóm mã đáng tin tưởng. 

Thực tế, cách tốt nhất để bảo vệ mình khỏi sự thao túng thị trường là tập trung phân tích triển vọng của doanh nghiệp trong dài hạn, đồng thời hiểu được bản chất của các kiểu thao túng cổ phiếu, sẽ cho phép nhà đầu tư cá nhân đưa ra quyết định tốt hơn.■