Thế khó của Ukraine: Chiến sự dài, viện trợ suy giảm

Chủ tịch Hạ viện Kevin McCarthy đã từ chối không cho ông Zelensky phát biểu trước lưỡng viện quốc hội Mỹ. Ông McCarthy thậm chí không để phóng viên ảnh chụp hình hai ông bắt tay nhau. 

Các nghị sĩ Cộng hòa đòi chính quyền Ukraine phải giải thích rõ hơn về diễn tiến sắp tới của cuộc chiến trước khi quyết định chi thêm viện trợ, điều mà nhiều nghị sĩ Cộng hòa đã phản đối.

Ông Zelensky khi gặp khoảng 50 thượng nghị sĩ Mỹ đã cảnh báo: "Nếu không có viện trợ, chúng tôi sẽ thua trận". Ông tới Washington để vận động tiếp theo đề xuất của Tổng thống Joe Biden xin quốc hội thêm 24 tỉ USD viện trợ quân sự và nhân đạo cho Ukraine. 

Chuyến đi diễn ra vào thời điểm quan trọng: Ukraine vẫn đang khó khăn khi tìm cách xuyên thủng tuyến phòng thủ của Nga trong cuộc phản công và mùa đông đã tới gần sẽ khiến cuộc phản công phải dừng lại.

Trong chuyến thăm lần trước tới Washington tháng 12-2022, ông Zelensky được chào đón như người hùng. "Tình cảnh giờ thật sự khác", The New York Times viết.

Những biến chuyển mới

Tại Nhà Trắng, Tổng thống Biden nói Mỹ sẽ bắt đầu chuyển giao xe tăng Abrams cho Ukraine trong tuần này. Ông cũng đặt niềm tin vào sự ủng hộ của lưỡng đảng cho cuộc chiến. "Tôi tin vào nhận định đúng đắn của quốc hội. Không có lựa chọn nào khác", ông nói.

Tuy nhiên, các thăm dò cho thấy công chúng Mỹ đã mệt mỏi với cuộc chiến và nhiều nghị sĩ Cộng hòa phản đối đề xuất mới về viện trợ của ông Biden. Quốc hội Mỹ tới nay đã phê chuẩn 113 tỉ USD viện trợ về quân sự, kinh tế, nhân đạo, và nhiều hỗ trợ khác cho Ukraine. 

Ông Zelensky hy vọng Washington sẽ cung cấp tên lửa chiến lược ATACMS (bắn xa hơn 300km cùng đầu đạn chùm khoảng 170kg thuốc nổ). "Phải có vũ khí này vì chúng tôi không còn đường nào khác", ông Zelensky nói. Ông nói Ukraine sẽ không ngừng cuộc phản công trong mùa đông và hy vọng sẽ tận dụng được những điểm yếu của quân Nga.

Quyết định chưa cung cấp ATACMS cho thấy Washington vẫn lo ngại về khả năng vũ khí này được sử dụng để tấn công sâu vào lãnh thổ Nga, đồng thời Mỹ còn nhiều cân nhắc khác có tính toàn cầu, như để dành vũ khí giữa căng thẳng xung quanh đảo Đài Loan.

Theo The Economist, khi Ukraine bắt đầu phản công hồi tháng 6, từng có kỳ vọng rằng với vũ khí hiện đại từ phương Tây và binh lính được đào tạo ở Đức, họ sẽ chiếm lại đủ đất để có tư thế đủ mạnh cho đàm phán hòa bình.

Kế hoạch này hiện coi như đã thất bại. Dù có những bước tiến nhất định và xuyên thủng một phần tuyến phòng thủ của Nga ở Robotyne, Ukraine chỉ giải phóng được dưới 0,25% lãnh thổ đang bị chiếm đóng. Khu vực tiền tuyến hơn 1.000km hầu như không thay đổi ba tháng vừa rồi, đồng nghĩa rất khó có khả năng quân Ukraine tạo đột phá được trước khi mùa đông tới.

Yêu cầu ngừng bắn hay đàm phán hòa bình lúc này là không khả thi khi cả hai bên đều chưa đạt được mục tiêu. Nga đang chờ phương Tây mệt mỏi và hy vọng Donald Trump sẽ tái đắc cử (ông Trump từng nói sẽ kết thúc chiến tranh "trong một ngày"). Các bên đều đang phải chấp nhận dần thực tế rằng đây sẽ là cuộc chiến tiêu hao kéo dài.

Ủng hộ xuống thang

Giới quan sát cho rằng viện trợ cho Ukraine sẽ giảm đáng kể trong năm tới khi các nước đang rơi vào tình trạng thiếu cả vũ khí, đạn dược, lẫn ý chí chính trị suy giảm.

Ở phía ngược lại, theo chuyên gia kinh tế Richard Connolly, công nghiệp quốc phòng Nga đã đạt trạng thái thời chiến từ quý 4-2022 với sản lượng thép tăng vọt. Tình báo Anh tính toán Nga có thể sản xuất 200 xe tăng/năm, gấp đôi so với trước đó. 

Ông Connolly ước lượng với các xe tăng sửa chữa lại, con số này có thể tăng lên tới 500-800 chiếc. Lệnh cấm của phương Tây ít tác dụng khi các thiết bị quan trọng như chất bán dẫn có thể được đưa qua đường Hong Kong hoặc Trung Á.

Trên lý thuyết, các đồng minh Ukraine không khó để vượt sản lượng của Nga. Tổng GDP của các nước NATO gấp 12 lần Nga. Khác biệt là ở chỗ Matxcơva đang sẵn sàng chi mạnh và tập trung cho chiến tranh: chi phí quân sự giờ chiếm tới gần 40% ngân sách, vượt xa các nước phương Tây.

Các nước NATO đang cố giải quyết chênh lệch về sản xuất quốc phòng này, nhưng vẫn đang gặp nhiều rào cản.

Thứ nhất là về chi phí, Estonia đang tốn 5.000-6.000 USD để sản xuất mỗi viên đạn pháo, theo quan chức Kusti Salm của Bộ Quốc phòng nước này. Mức này đã là tương đối rẻ so với NATO, vậy mà vẫn gấp gần 10 lần chi phí sản xuất của Nga - chỉ khoảng 60.000 rúp (620 USD). Khác biệt giá thành phần lớn là do chi phí nhân công và nguyên liệu.

Thách thức thứ hai là về thời gian. "Sau khi khởi động chậm," ông Connolly nói. "Nga giờ đã tới tốc độ chạy đua và đang chạy êm. Giờ họ bắt đầu sản xuất gần đúng mức họ cần". Các đầu tư của Mỹ và phương Tây vào tăng sản lượng bắt đầu chậm hơn và sẽ không thể tăng được nhiều cho tới nửa cuối của 2024 hoặc đầu 2025.

Khó khăn nữa lúc này của phương Tây là sức ép chính trị. Ở châu Âu, chính trị hiện vẫn có lợi cho Ukraine. Các thăm dò tháng 6 và 7 cho thấy 64% người châu Âu ủng hộ viện trợ quân sự cho Ukraine - một số nước ủng hộ rất cao như Thụy Điển (93%) hay Bồ Đào Nha (90%). Nhưng một số đảng cánh hữu đang chỉ trích cuộc chiến là sự lãng phí nguồn lực của châu Âu.

Ở Mỹ, triển vọng khó khăn hơn khi chính trường nước này chia rẽ hơn nhiều và quốc hội đang đối đầu trong cuộc chiến ngân sách mới. Một nhóm nghị sĩ Cộng hòa tuy ít người nhưng có quan điểm rất quyết liệt chống Ukraine bao gồm ông Matt Gaetz (đề xuất NATO mời Nga gia nhập) hay bà Marjorie Taylor Greene (cho rằng tiền hỗ trợ Ukraine đang bị phe Dân chủ rút ruột).

Và tiền bạc không phải tất cả. Mỹ vẫn là nước lãnh đạo các nỗ lực hỗ trợ Ukraine. Một số nước châu Âu gửi vũ khí tới Ukraine vì sẽ nhận được vũ khí Mỹ để thay thế vũ khí viện trợ. Sự ủng hộ quân sự của Mỹ cũng giúp châu Âu tự tin hơn. Cuối cùng, Mỹ cung cấp thông tin tình báo quan trọng giúp Ukraine tìm và diệt các mục tiêu quan trọng như tàu chiến. Thay thế tất cả những hoạt động này là vô cùng khó.

"Đây chính là bản chất cuộc chiến tiêu hao: chứng minh rằng phương Tây có thể chịu đựng giỏi hơn, chiến đấu giỏi hơn, tồn tại giỏi hơn", ông Kusti Salm kết luận.■