Sản xuất chưa đáp ứng đủ và mô hình "mua đứt bán đoạn" khiến ô tô dễ rơi vào cảnh khan hiếm, giá tăng ngoài tầm kiểm soát. Việc hãng xe quản lý đại lý chưa chặt chẽ đã tạo cơ hội cho câu chuyện tiền chênh hàng trăm triệu đồng xuất hiện.

Nút thắt từ nguồn cung

Trao đổi với Tuổi Trẻ, ông T.V.H. - giám đốc một doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp ô tô tại TP.HCM - cho rằng tình trạng khan hiếm và đẩy giá ô tô xuất phát từ nhiều nguyên nhân, trong đó khả năng sản xuất là yếu tố cốt lõi.

Với các thương hiệu toàn cầu, công suất nhà máy, nguồn cung linh kiện, đặc biệt là chip bán dẫn và chiến lược sản xuất quyết định số lượng xe xuất xưởng.

Khi chuỗi cung ứng bị gián đoạn như khủng hoảng thiếu chip hoặc doanh nghiệp ưu tiên sản xuất các dòng xe khác, sản lượng các mẫu xe như Land Cruiser bị hạn chế, dẫn đến khan hiếm tự nhiên. Chưa kể thị trường Việt Nam chưa phải lớn nên các hãng xe ưu tiên phân bổ xe này về các thị trường như Trung Đông, châu Âu…

Ông Trần Tấn Trung - tổng giám đốc nhà phân phối xe Audi tại Việt Nam - từng chia sẻ với Tuổi Trẻ rằng ngành ô tô toàn cầu đang đối mặt với khó khăn về chuỗi sản xuất và nguyên vật liệu. Trong đó, số lượng xe Audi chính hãng phân bổ cho Việt Nam bị giới hạn dù nhu cầu tăng mạnh.

Chẳng hạn, mẫu Audi A8L giá khoảng 6 tỉ đồng vừa ra mắt đã có 75% số lượng xe được đặt cọc nhưng khách phải chờ nhiều tháng để nhận xe. Theo ông Trung, các nhà máy nước ngoài thường ưu tiên đơn hàng cho thị trường lớn như Mỹ hay châu Âu, khiến các dòng xe sang tại Việt Nam càng thêm khan hiếm.

Tuy nhiên, nhiều chuyên gia trong ngành ô tô cho rằng việc chênh lệch giá và hiện tượng "bán bia kèm lạc" diễn ra thường xuyên là do mô hình phân phối "mua đứt bán đoạn" của các doanh nghiệp ô tô và đại lý.

Chẳng hạn doanh nghiệp bán xe cho đại lý với giá cố định và để đại lý tự quyết giá bán lẻ. Một chuyên gia trong ngành phân tích, nhà sản xuất như Toyota không can thiệp vào giá cuối cùng mà chỉ đưa ra giá đề xuất.

Điều này tưởng chừng thúc đẩy cạnh tranh, nhưng thực tế lại mở đường cho đại lý lợi dụng khi nguồn cung hạn chế. Đại lý có thể giữ hàng, ưu tiên bán cho khách trả giá cao, hoặc tạo khan hiếm giả bằng cách trì hoãn giao xe.

"Luật ngầm" mập mờ, hét giá tiền… lót tay

Tại các đại lý Toyota ở TP.HCM mà Tuổi Trẻ ghi nhận, nhiều nhân viên bán hàng thẳng thắn chia sẻ về "luật ngầm". Đó là muốn nhận xe Land Cruiser sớm, phải "lót tay" 650 - 800 triệu đồng bằng tiền mặt, không hóa đơn.

Anh Ninh (đổi tên), có kinh nghiệm bán hàng lâu năm tại đại lý Toyota ở TP.HCM, tiết lộ các dòng xe như Land Cruiser nhập nguyên chiếc từ Nhật Bản thường khan hiếm. Khách không đóng tiền chênh sẽ khó mà mua được, dù có tìm khắp nơi.

Thực tế, nhiều đại lý thông báo hết hàng nhưng chỉ vài ngày sau lại báo có xe nếu khách chấp nhận trả thêm. Anh L.M.Tú ( Q.Phú Nhuận, TP.HCM), chủ sở hữu một chiếc Land Cruiser LC300, nhận định chính sách phân bổ xe không minh bạch từ nhà sản xuất khiến đại lý lợi dụng.

Đại lý nhận ít xe, đẩy giá để tối ưu lợi nhuận. Khách hàng buộc phải đặt cọc, chờ đợi nhiều tháng và trả thêm tiền chênh không hóa đơn khiến nhiều người bức xúc.

Theo bạn đọc Tuấn Trần, không chỉ xe sang, nhiều đại lý ô tô và xe máy cũng đưa khách vào thế khó. Nhân viên báo xe hiếm, vài tháng nữa mới có, rồi gọi lại nói có xe nhưng có khách khác đặt cọc rồi, nếu muốn được "nhường suất" thì phải "lót tay" hoặc mua thêm phụ kiện. Đây là chiêu trò mà khách cảm thấy ức chế.

Theo chuyên gia kinh tế, việc phía đại lý bán chênh so với giá niêm yết thường diễn ra trong trường hợp xe sang và có độ khan hiếm. Khi xảy ra hiện tượng "chợ đen", ai sẵn sàng trả hơn tiền, trả chênh lệch thì sẽ có hàng sớm, chứ không thì chờ rất nhiêu khê.

Song song đó, cũng có tình trạng khách "mua bia" phải "kèm lạc", tức buộc phải đóng thêm tiền mua phụ kiện xe. Dù vậy, khách hàng không biết thực sự đại lý nào có bao nhiêu xe mình cần, dẫn đến mơ hồ về sự khan hiếm, cảm giác bị ép buộc.

Ngăn chặn tình trạng tạo khan hiếm, ép "thượng đế"

Trao đổi với Tuổi Trẻ, luật sư Trần Minh Hùng (Đoàn luật sư TP.HCM) cho biết ô tô được xếp vào nhóm hàng hóa tiêu thụ đặc biệt, chịu ràng buộc chặt chẽ bởi nhiều quy định để tránh thất thu thuế, đảm bảo nguồn ngân sách nhà nước, cũng như đảm bảo tính minh bạch giữa bên mua và bên bán.

Khác với bó rau, con cá, miếng thịt… bán ở chợ hay trên lề đường, đại lý ô tô không được phép tăng giá bán cao hơn mức giá đã kê khai hoặc đăng ký với cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền theo quy định của pháp luật. Kể cả việc giảm giá hàng hóa và dịch vụ bất hợp lý cũng không được.

Theo ông Hùng, việc lợi dụng lý do xe khan hiếm, đẩy khách hàng vào tình thế phải lót tay lên tới 800 triệu đồng mới được nhận xe sớm hơn có thể xem là hành vi có dấu hiệu vi phạm Luật Cạnh tranh. 

"Chẳng khác nào bị ép giá, người tiêu dùng không được bảo vệ. Dù khách hàng chấp nhận "luật ngầm" này, nhưng chưa chắc đã hài lòng với kiểu làm ăn như vậy", ông Hùng nói.

Trong khi đó, luật sư Vũ Quang Đức (Đoàn luật sư TP.HCM) cho rằng nếu là giao dịch giữa các cá nhân, pháp luật không cấm tiền "lót tay" khi mua xe sang, vì đó là "thuận mua, vừa bán", nhưng cá nhân đó phải chứng minh được số tiền "lót tay" đó là tiền túi cá nhân hợp pháp.

"Nhưng nếu là pháp nhân sẽ vi phạm pháp luật vì không thể hạch toán thu chi. Thực tế các doanh nghiệp có thể "lách" bằng cách hợp pháp hóa số tiền "lót tay" thông qua các chứng từ khác. Tuy nhiên, nếu cơ quan điều tra vào cuộc và phát hiện, hành vi vi phạm sẽ là rất nặng và có thể đến mức xử lý hình sự", ông Đức khuyến cáo.

Một số chuyên gia cho rằng để hạn chế tình trạng khan hiếm, doanh nghiệp sản xuất cần dự báo nhu cầu tốt hơn, tối ưu chuỗi cung ứng nhằm đáp ứng nhu cầu khách hàng. Nhà sản xuất cũng cần quản lý đại lý chặt chẽ hơn qua hợp đồng ràng buộc giá bán hoặc chế tài mạnh với hành vi tạo khan hiếm giả.

"Khan hiếm và tiền chênh không chỉ đến từ hạn chế sản xuất mà còn từ sự thiếu minh bạch trong quản lý đại lý. Đây là sự bất thường cần khắc phục để bảo vệ người tiêu dùng và đảm bảo cạnh tranh công bằng" - một chuyên gia ô tô đề xuất.

'Thế giới ngầm' bán xe sang Toyota: Muốn có xe, phải lót tay 800 triệu đồng

Nếu không hiểu 'luật ngầm', cho dù có nhiều tiền, cất công đi hỏi ở nhiều đại lý Toyota, cũng chưa chắc mua được xe Land Cruiser 300, hay còn được mệnh danh là 'xe chủ tịch'.