Thế chân vạc kiểu mới?

Việc Tổng thống Mỹ Donald Trump quyết tâm kết thúc chiến tranh sớm ở Ukraine, có thể bằng những nhượng bộ với Nga, đang khiến cả Kiev và châu Âu đau đầu. Nhưng không chỉ có họ chịu ảnh hưởng khi ông Trump chuyển hướng trong quan hệ với Nga, đảo lộn chính sách hàng thập kỷ nay của Mỹ.

Với giới lãnh đạo Trung Quốc, kết thúc cuộc chiến ở Ukraine có thể đem lại nhiều cơ hội, nhưng cũng kèm theo mối nguy lớn: họ sẽ trở thành tâm điểm của chính sách đối ngoại diều hâu nơi chính quyền Mỹ hiện tại.

Tiến thoái lưỡng nan

Giới chức Nga và Mỹ đã bắt đầu đàm phán tuần trước ở Saudi Arabia nhằm kết thúc cuộc chiến đã kéo dài hơn ba năm ở Ukraine. Trung Quốc công khai hoan nghênh đàm phán và nói họ sẽ có lợi từ các nỗ lực tái thiết Ukraine. 

Nhưng vấn đề lớn của Bắc Kinh là câu hỏi ông Trump sau đó sẽ làm gì. Thông điệp từ phe Cộng hòa, Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth và con trai của tổng thống Donald Trump Jr., cho thấy Mỹ muốn tập trung phần lớn nguồn lực, không chỉ ngoại giao, mà có thể cả kinh tế và quân sự, nhằm đối phó Trung Quốc.

"Bắc Kinh trong tình huống tiến thoái lưỡng nan - ông John Gong, giáo sư về kinh doanh và kinh tế quốc tế ở Bắc Kinh, và đang làm tư vấn cho Bộ Thương mại Trung Quốc, nói với Bloomberg - Họ muốn chiến tranh kết thúc nhưng không muốn trở thành tâm điểm số 1 của Washington".

Trung Quốc tới giờ vẫn tránh các hành động có thể khiêu khích ông Trump. Họ đáp trả mức thuế 10% bằng các biện pháp tương đối nhẹ nhàng, tránh xa các thông điệp gay gắt như nhiệm kỳ đầu. 

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình có vẻ đang tập trung nhiều hơn vào kinh tế - bao gồm cuộc khủng hoảng thị trường bất động sản, giảm phát kéo dài, và tổng cầu yếu. Tuần trước, ông Tập đã gặp gỡ các lãnh đạo tập đoàn công nghệ lớn trong nước.

Ông Trump hiện vẫn chưa tỏ ra quá căng thẳng với Trung Quốc. Tuần trước, ông nói một thỏa thuận với Trung Quốc là "khả dĩ" và ca ngợi "quan hệ rất tốt" với ông Tập. Nhưng chính quyền của ông gồm nhiều nhân vật vốn nổi tiếng diều hâu với Trung Quốc, như Đại diện thương mại Jamieson Greer và Ngoại trưởng Marco Rubio.

Ông Rubio đã nói sẽ có biện pháp với "hành vi gây bất ổn" của Bắc Kinh ở Biển Đông. Trong tháng này, Bộ Ngoại giao của ông cũng đã cắt cụm từ Mỹ "không ủng hộ độc lập của Đài Loan" trên trang web chính thức - Bắc Kinh gần như luôn yêu cầu các nước nêu rõ lập trường này nếu muốn duy trì quan hệ ngoại giao với họ. Hiện chưa rõ thay đổi này có phải là cố ý không, do chính thức thì Mỹ vẫn nói họ ủng hộ chính sách "một Trung Quốc".

Điều khó với cả Đài Bắc lẫn Bắc Kinh là chính sách của ông Trump đôi khi trái ngược với quan điểm của các thành viên nội các dưới quyền ông. 

Khi tranh cử, ông từng yêu cầu Đài Loan phải trả phí an ninh cho Mỹ và để ngỏ khả năng bảo vệ hòn đảo giống như cam kết của người tiền nhiệm Joe Biden. Chỉ cần một thông điệp mềm yếu hơn từ Mỹ, hòn đảo này ắt sẽ phải đối mặt nhiều áp lực hơn từ Bắc Kinh.

Hiện ông Tập vẫn có kế hoạch thăm Matxcơva vào tháng 5. Nếu không có vấn đề sức khỏe, ông Putin sẽ ở lại Điện Kremlin ít nhất là tới 2036, lâu hơn ông Trump nhiều. 

"Tại sao lại hy sinh mối quan hệ với một đối tác chiến lược, người sẽ ở lại rất lâu so với một người có thể luôn luôn thay đổi và không đáng tin cậy" - ông Alexander Gabuev, giám đốc Trung tâm Carnegie Nga Á - Âu, bình luận.

Những động thái của Trung Quốc tỏ ra rất thận trọng khi xảy ra cuộc chiến Nga - Ukraine hơn ba năm trước. Bắc Kinh khi đó không lên án Matxcơva, tăng cường mua dầu thô từ Nga, và vẫn tiếp tục duy trì hoạt động thương mại bình thường, bao gồm bán hàng hóa thiết yếu, cho nước này. 

Hiện giờ, công khai thì Trung Quốc lên tiếng ủng hộ chuyện bắt đầu đàm phán hòa bình. "Trung Quốc ủng hộ mọi nỗ lực có lợi cho đàm phán hòa bình", Ngoại trưởng Vương Nghị phát biểu tại Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc tuần trước, cùng thời điểm các nhà ngoại giao Mỹ và Nga gặp nhau ở Saudi Arabia.

Nhưng thông điệp từ các quan chức Mỹ sau đó có thể khiến Bắc Kinh dè chừng hơn về mục tiêu của Mỹ khi đàm phán với Nga. Ngoại trưởng Mỹ Rubio thậm chí đã nói về khả năng hợp tác "địa chính trị và kinh tế" giữa Washington và Matxcơva trong tương lai.

Bài học từ cú ngoặt của Nixon

Trước đó, đặc phái viên Keith Kellog của Mỹ, phát biểu tại Diễn đàn an ninh Munich, nói rằng Washington hy vọng "gây sức ép" để ông Putin đưa ra những quyết định khó như thay đổi liên minh với Iran, Triều Tiên và Trung Quốc. 

Nhưng giới chuyên gia nghi ngờ khả năng Washington có thể tác động lên mối quan hệ giữa Nga - Trung, khi cả hai hiện đang gắn kết chặt chẽ, còn Matxcơva phụ thuộc khá sâu về kinh tế với Bắc Kinh.

Nhưng Trung Quốc có lý do để lo lắng khi quan hệ giữa họ với Nga (và Liên Xô trong quá khứ) vốn không thiếu những nghi kỵ và mâu thuẫn. Căng thẳng về đường biên giới dài từng dẫn tới đụng độ vũ trang năm 1969 và chỉ được giải quyết trong những năm 1990.

Cũng phải nhắc lại cú ngoặt ngoại giao chiến lược thời tổng thống Mỹ Richard Nixon và cố vấn an ninh Henry Kissinger hồi năm 1972 nhằm khoét sâu chia rẽ giữa hai nước lớn nhất trong khối xã hội chủ nghĩa. Sau chuyến đi của ông Kissinger và Nixon năm đó, Mỹ và Trung Quốc thiết lập quan hệ ngoại giao chính thức, làm thay đổi căn bản cán cân lực lượng trong chiến tranh lạnh nghiêng về Washington.

Dù lịch sử khó thể lặp lại nguyên xi, giới quan sát cho rằng chỉ một chút tín hiệu thay đổi hiện cũng có lợi cho Washington. "Dù chỉ là 30% của một cú "Nixon ngược" (quan hệ tốt với Nga)…, cũng đủ để gây ra mầm mống nghi kỵ" - Yun Sun, giám đốc chương trình Trung Quốc tại Viện Stimson ở Washington, bình luận. Tuy nhiên, nhiều học giả Trung Quốc cho rằng Bắc Kinh vẫn có thể hoàn toàn tin tưởng Matxcơva.

"Quan hệ Nga - Trung đang ở một tầng nấc riêng (về độ tin cậy), có nền tảng mạnh và kết nối về thể chế nhiều thập kỷ", theo Yu Bin, chuyên gia ở Viện nghiên cứu Nga, Đại học Sư phạm Hoa Đông. 

Ông chỉ ra hai nước đã thúc đẩy các cơ chế đa phương và xây dựng các tổ chức quốc tế riêng như BRICS hay Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO), và đều cần ổn định biên giới. "Tôi không nghĩ bên nào muốn những điều này đổ vỡ vì ông Trump cũng chỉ có bốn năm nữa".

Theo ông, nếu Trung Quốc có gì lo lắng thì đó là "vì khi Nga và Mỹ gác được bất đồng và đạt được thỏa thuận ở Ukraine, thì điều đó có thể khiến chính quyền Trump có không gian để tập trung vào Trung Quốc". 

Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Hegseth từng ám chỉ vậy khi phát biểu tại Munich. Ông nói Mỹ không thể tập trung an ninh vào mỗi châu Âu khi họ đang ưu tiên "răn đe với Trung Quốc". ■