Diễn đàn “Hình mẫu người thanh niên thời kỳ mới”

Phóng to

Lớp học tình thương do các sinh viên đứng lớp. Trong ảnh: “Thầy giáo” Thạch và những học trò ve chai, vé số ở lớp học tình thương thuộc phường Linh Trung, quận Thủ Đức, TP.HCM - Ảnh: Lê Quang Phương

Chưa có điều tra chính thức, có thể tôi hơi chủ quan khi nhìn nhận thanh niên nước ta hiện nay gồm năm nhóm chính:

- Khoác lác, giấu dốt, lươn lẹo;- Cam chịu, nhút nhát, lười biếng;- Ngỗ nghịch, sống bất cần đời;- Giỏi giang, cầu tiến nhưng vị kỷ;- Chan hòa, nhiệt tình nhưng kém cỏi.

Ngoài ra còn số ít những thanh niên sống có lý tưởng, hoàn toàn trong sáng, vì lợi ích dân tộc, lợi ích quốc gia, hoàn toàn không phải chạy theo phong trào hay mưu đồ nào khác. Đối với nhóm “quý hiếm” này đã tốt sẵn nên việc xây dựng hình mẫu thanh niên chủ yếu cho năm nhóm trên.

Con người vốn dĩ không thể giống nhau tất cả dù là sinh đôi cùng trứng, và có xu hướng ngày càng cá biệt hóa do mỗi người ngày càng muốn tự chủ hơn, họ không thích và cũng không thể/không nên ép họ thành “đồng phục” hàng loạt trong cách nghĩ, cách làm, vì vậy hình mẫu thanh niên “một học, hai làm, ba yêu, bốn nói” (báo Tuổi Trẻ 8-5-2013) dẫu rất súc tích song e vẫn quá lý tưởng, sợ dễ trở thành phong trào và hình thức.

Do đó, tôi chỉ nhấn mạnh hai thuộc tính chính tạo nên mẫu người thanh niên thời kỳ mới: chân thành và cầu thị - điều mà những người trung niên chúng tôi có thể đã đánh rơi đâu đó trong quá trình bôn ba kiếm sống.

Có khiêm nhường chăng khi tôi mong thanh niên hiện đại sống chân thành, chân thật? Chân thành lẽ ra là thuộc tính tự nhiên. Sự thật không như vậy, khi bạn trẻ đang quen dần với sự giả dối và đối phó từ trong nhà, đến trường học và ra xã hội, từ chuyện nhỏ xíu chỉ nhằm xã giao, đến sự thờ ơ, vô cảm, lâu dần ngấm thành thói dối trá ngay cả với chính mình.

Chân thật với bản thân để biết rõ đâu là điểm mạnh nhằm phát huy, đâu là điểm yếu nhằm khắc phục, không tự mãn hoặc tự ti an phận. Chân thành trong nhận xét, góp ý và động viên người khác để giúp họ vươn lên tốt hơn nữa. Cái gì xuất phát từ tấm lòng sẽ dễ đến với tấm lòng hơn. Không nhất thiết phải giống đám đông, đâu cứ phải luôn khen trước chê sau, luôn ẩn ý sau mỗi lời nói sẽ đẩy đối tác vào thế dè chừng, còn đâu tâm trí tập trung công việc và thật tình chia sẻ.

Chân thành trong cư xử sẽ hạn chế chuyện chém giết chỉ vì cái nhìn đểu hoặc va quẹt nhỏ. Chân thành trong tình cảm thì yêu đương sâu nặng mãnh liệt nếu tan vỡ cũng không nỡ làm tổn thương nhau. Thanh niên sống chân thành sẽ làm gương cho em nhỏ và thức tỉnh cả người lớn, nhất là thời buổi công nghệ hiện đại dễ khiến người ta đua chen sống vội và xơ cứng máy móc, thiếu đi tình cảm chân thành. Thanh niên đối xử chân thành sẽ giúp xã hội thêm yên bình và tin cậy biết bao nhiêu.

Tuy nhiên, chân thành thôi chưa đủ, rất cần thêm sự cầu thị để vươn ra biển lớn. Nỗ lực học hỏi và tỉnh táo phân tích những yếu tố mới lạ, khác biệt. Nhìn nhận dòng chảy cuộc sống biến động không ngừng, sẵn sàng học hỏi những khác biệt tốt đẹp, chấp nhận tồn tại song song cùng những khác biệt vô thưởng vô phạt, chỉ loại bỏ/xa lánh/chấn chỉnh những khác biệt xấu xa. Thiếu sự cầu thị khiến lứa tuổi tràn đầy nhiệt huyết và sáng tạo như thanh niên mà không dám dấn thân, ngại nghĩ khác, làm khác, và không ủng hộ, thậm chí kỳ thị và tẩy chay những kẻ dám khác mình, tạo thành nhóm vị kỷ cố hữu, ngăn cản sự phát triển của tổ chức.

Hãy nhìn nhan nhản thanh niên ngồi đồng trong các quán cà phê từ sáng đến khuya, lúc lắc trong các bar thâu đêm suốt sáng chỉ để “chém gió” mới thấy sự lười nhác và lãng phí kinh khủng.

Đó là nguyên nhân cốt lõi khiến ở Việt Nam (báo Tuổi Trẻ 9-5-2013) - lẽ ra đây là lực lượng lao động chính của xã hội. Còn những lý do khác như sự bất cập trong giáo dục, hướng nghiệp và dạy nghề, khủng hoảng kinh tế, nuông chiều của gia đình… nhưng điều chính vẫn là thanh niên phải khát khao học tập và làm việc, bỏ qua sự cầu thị họ chẳng còn ước vọng nâng cao giá trị con người qua tri thức và lao động.

Người lớn có thể có quá khứ oai hùng để tự hào, thanh niên không thể cứ mãi tự hào “ké” chiến tích của cha ông, mà phải có hành động thiết thực phù hợp với thời thế. Chân thành trong tình người và cầu thị trong công việc sẽ đem lại cho họ sự tự tin và vui sống hữu ích mỗi ngày, cũng là bổ trợ cho xã hội hiền hòa và phát triển.

(Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế TP.HCM)