Thanh minh trong tiết AI...

Ngành "công nghệ đau buồn" hiện được định giá hơn 100 tỉ bảng Anh trên toàn cầu, theo trang web tin tức công nghệ TechRound. Nhu cầu đặc biệt tăng cao ở một số quốc gia châu Á, nơi có truyền thống coi trọng thời điểm con người qua đời hơn là khi được sinh ra như ở phương Tây.

Như vẫn còn đây

HereafterAI, chatbot ra mắt năm 2019 ở Mỹ, vẫn được nhắc như nhà tiên phong trong việc dùng AI giữ mãi hình bóng người đã khuất. Tất cả xuất phát từ nhu cầu cá nhân của người sáng lập, James Vlahos.

Vlahos bắt đầu nghiên cứu AI từ 2016, và cũng năm đó, anh biết tin cha mình bị ung thư giai đoạn cuối. Anh quyết sử dụng tối đa thời gian còn lại bên cha - dành nhiều giờ mỗi ngày cần mẫn ghi âm những câu chuyện cuộc đời từ lời kể của ông. Ông cụ qua đời năm 2017, và Vlahos kịp hoàn tất Dadbot, mô hình AI giúp anh hằng ngày nói chuyện và tâm sự với cha như chưa hề có cuộc chia ly.

Năm 2019, Vlahos lập HereafterAI, để ai cũng có thể làm điều tương tự cho những người thân yêu đã khuất của họ. Với Vlahos, mặc dù chatbot không thể xóa đi nỗi đau mất cha của ông, nó mang lại cho anh rất nhiều cảm xúc về cha (và tất nhiên là cả rất nhiều tiền nữa).

Ở Trung Quốc, năm 2023, một thanh niên đã tạo nên sự chú ý lớn khi tải lên mạng xã hội một video clip hồi sinh người bà của anh trong dịp lễ Thanh minh. Năm 2024, một thanh niên khác, trong khi chăm sóc người mẹ bị ung thư giai đoạn cuối rất nặng, đã thuyết phục bà về việc sẽ tạo ra một phiên bản kỹ thuật số AI của bà sau khi bà qua đời. 

Dù không hiểu mấy về công nghệ, người mẹ đã đồng ý. Người con trai đã thu thập dữ liệu, quay phim và chụp ảnh mẹ mình càng nhiều càng tốt để có thể tạo ra một phiên bản số chân thực nhất về sau.

Chỉ trong 20 ngày, với nhiều mô hình AI khác nhau và sự giúp đỡ của những người bạn trong ngành AI, anh đã tạo thành công phiên bản sơ bộ của "người mẹ kỹ thuật số". Dù mẹ cuối cùng cũng xuất hiện và mỉm cười với anh, thanh niên này thừa nhận vẫn có thể làm tốt hơn và chân thực hơn nếu có thêm thời gian và năng lực.

Từ năm 2022, Super Brain, một start-up AI ở Nam Kinh (Giang Tô, Trung Quốc) đã thành công với hơn 1.000 đơn đặt hàng "hồi sinh" và "đoàn tụ", giúp hàng trăm gia đình vượt qua nỗi đau mất người thân. Trước lễ Thanh minh 2024, công ty "nhận được bốn đến năm chục yêu cầu liên quan mỗi ngày", nhà sáng lập Zhang Zewei nói với tờ Shanghai Observer.

Điều gì sẽ biến mất?

Nếu công nghệ này tiếp tục phát triển, có thể lễ Thanh minh truyền thống sẽ biến mất. Một người cháu đang ở rất xa nhà không thể về tảo mộ và thắp hương cho ông bà trong tiết Thanh minh, sẽ bật máy tính lên và nói chuyện với ông bà của mình trong vòng 1 tiếng, 2 tiếng hoặc lâu hơn nữa. Và cũng đâu cần phải đợi đúng dịp - "ông bà AI" sẵn sàng "hiện ra" trò chuyện cùng anh mọi lúc mọi nơi.

Phiên bản kỹ thuật số của các cụ sẽ mở ra viễn cảnh con cháu nấu một mâm cơm theo ý của ông bà đã mất và vừa ngồi thưởng thức vừa nói chuyện và mời ông bà mình ăn cơm, như thể chưa có gì mất đi. Tương lai này ấm áp hay đáng sợ, còn tùy mỗi nhà mỗi cảnh.

Người viết bài này nghĩ tới tương lai đó, rồi lại giật mình băn khoăn. Giả sử một gia đình có mấy chục người cháu, ai cũng yêu thương ông nội mình và muốn tạo phiên bản AI của ông cho riêng nhà mình. Mọi thứ ban đầu sẽ rất ổn, các cháu dễ dàng gặp lại, trò chuyện cùng ông nội.

Nhưng chuyện gì sẽ xảy ra, khi dàn cháu gặp nhau và mỗi người lại có một chuyện "ông nội bảo thế" khác nhau? Kể cả có đưa các "ông nội AI" đến thảo luận với nhau thì kết quả cũng sẽ chẳng tới đâu. Nghĩ xa xôi, khi có biến cố mà "tham vấn" ông nội AI, gia đình có thể sẽ tan tác, đổ vỡ chỉ bởi vì ai cũng quá yêu ông nội AI của mình. Lúc đó có lẽ ai cũng sẽ về nhà, lặng lẽ ấn nút tắt nguồn, vĩnh biệt ông nội AI.

Con người ta sinh ra và mất đi về mặt thể xác, và sống mãi trong tâm tưởng người ở lại, đều là lẽ tự nhiên. Một nhà văn, một nhạc sĩ sẽ sống mãi khi những tác phẩm xuất sắc của họ luôn được đọc, được trình diễn. 

Một người ông, người cha sẽ sống mãi nếu như con cháu của ông tiếp tục làm những điều tốt đẹp, cống hiến và để lại tiếng thơm cho cuộc đời. Chẳng cần hồi sinh số thì con người vẫn "tái sinh" trong lòng các thế hệ sau đúng như những giá trị họ đã cống hiến khi còn sống.

Con người trải qua hàng ngàn năm yêu thương nhau và luôn hoàn thiện mình mới có thể tạo ra được AI. Cái gì từ tốn, chậm rãi sẽ chắc chắn, bền lâu. AI chỉ trong một vài khoảnh khắc ngắn ngủi đã có thể nạp dữ liệu để trở thành ông nội của một con người, tích lũy được những tình yêu, những cảm xúc bền lâu mà cả nhân loại đã mất hàng ngàn năm để đạt được. Nhưng những giá trị đạo đức, văn hóa mới là những giá trị trường tồn.

Nếu dùng AI để vượt qua các giá trị đạo đức và văn hóa, chính AI sẽ bị hủy diệt và bị bỏ rơi bởi con người, bởi nó sẽ gây cho con người những tổn thương không thể bù đắp lại được. 

Trong lễ Thanh minh, hãy thắp cho người thân của mình một nén tâm hương hoặc nếu ở xa không thể về được, hãy hồi tưởng lại những ký ức tốt đẹp về người thân, để chúng ta cùng "đoàn tụ" trong trái tim và khối óc mà không cần bất kỳ cuộc "đoàn tụ" hay "tái sinh" số nào cả.