Các cô gái người Hoa trong trang phục dân tộc diễu hành trên phố trong lễ hội Tết Nguyên tiêu - Ảnh tư liệu

Đây là tin vui ngay trước thềm lễ hội Nguyên tiêu (rằm tháng giêng) năm nay cho cộng đồng người Hoa ở Chợ Lớn cũng như cư dân TP.HCM nói chung.

Tuổi Trẻ Online có cuộc trao đổi với TS Đinh Văn Hạnh - phân viện trưởng Phân viện Văn hóa, nghệ thuật quốc gia Việt Nam tại TP.HCM, đơn vị tư vấn xây dựng hồ sơ di sản này - xoay quanh giá trị của một loại hình di sản văn hóa phi vật thể từng hiện diện tại đất Sài Gòn từ những ngày đầu người Hoa đến định cư, buôn bán sinh nhai.

TS Đinh Văn Hạnh

Cái tết của cộng đồng

* Là đơn vị tư vấn xây dựng hồ sơ di sản văn hóa "Tập quán xã hội và tín ngưỡng Tết Nguyên tiêu của người Hoa quận 5", ông có thể cho biết về quy mô và những nội dung độc đáo lễ hội Tết Nguyên tiêu của người Hoa?

- "Nguyên tiêu" (元 宵) được hiểu là đêm vọng đầu tiên của năm mới. Vào dịp Nguyên tiêu, người Hoa thường đi chùa, miếu cầu cho một năm bình an, khỏe mạnh và phát tài phát lộc.

Nếu Tết Nguyên đán là cái tết chủ yếu về gia đình, tổ chức tại nhà, từ đường của dòng họ thì Tết Nguyên tiêu lại là cái tết của cộng đồng, được tổ chức chủ yếu tại các hội quán (chùa Ông, chùa Bà), là cơ sở tín ngưỡng truyền thống của cộng đồng có từ lâu đời.

Tết Nguyên tiêu diễn ra trên toàn địa bàn Q.5 tập trung tại các hội quán, kéo dài từ ngày 10 tháng giêng đến hết tháng giêng, trong đó các hoạt động cộng đồng tập trung chủ yếu từ ngày 12 đến 18 tháng giêng, lễ chính vào ngày rằm.

Dễ dàng nhận thấy người dân tích cực đóng góp nhân lực, tài lực, thực hành, nghi lễ. Các hội đoàn (tổ chức theo nghề nghiệp) đóng góp các chương trình, trò chơi rất đặc trưng: chương trình văn nghệ, ca kịch cổ truyền người Hoa, múa lân sư rồng, võ thuật, đại la, thư pháp, nghệ thuật đường phố…

Hoạt động nổi bật và thể hiện độc đáo Tết Nguyên tiêu của người Hoa Q.5 là diễu hành, trình diễn nghệ thuật đường phố, thu hút đông đảo du khách và cả cư dân thành phố tham dự, đón xem…

Tết Nguyên tiêu đủ điều kiện trở thành sản phẩm du lịch

* Theo ông, lễ hội Tết Nguyên tiêu của người Hoa có giá trị như thế nào trong đời sống hiện nay? 

- Tết Nguyên tiêu là một tập quán xã hội truyền thống, có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học và cả góp phần phát triển kinh tế.

Về giá trị văn hóa, Tết Nguyên tiêu chính là cơ chế bảo tồn thực hành tập quán xã hội và tín ngưỡng một cách tốt nhất của cộng đồng người Hoa. Ngoài giá trị tự thân, nó còn phản ánh tâm lý tình cảm, ước mơ, nguyện vọng của con người đối với thiên nhiên, cuộc sống, quan hệ giao tiếp xã hội, thể hiện tình đoàn kết gắn bó, giữ gìn và giao lưu văn hóa truyền thống giữa các dân tộc anh em…

Giá trị khoa học thể hiện ở chỗ Tết Nguyên tiêu là bằng chứng của quá trình cộng cư và tiếp biến, cho thấy những nét đặc trưng văn hóa tộc người cũng như tổ chức cộng đồng.

Tết Nguyên tiêu còn có giá trị đặc biệt về kinh tế. Ngay từ ban đầu tập quán này phát triển mạnh ở thành thị, là tâm điểm thu hút khách du lịch, đặc biệt nó gắn liền với hệ thống di tích dày đặc của Q.5 và hệ thống ẩm thực vô cùng phong phú, nên có đủ điều kiện trở thành sản phẩm du lịch, là dịp quảng bá sản phẩm văn hóa.

Dù vậy, Tết Nguyên tiêu cũng đang đứng trước các nguy cơ như một số nghi thức cũ mất đi; dung nạp thái quá những yếu tố bên ngoài…

* Vậy sau khi được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể, có thể hình dung cần làm những gì để bảo tồn và nâng tầm di sản này?

- Trước mắt cần xây dựng đề án bảo tồn và phát huy di sản văn hóa này.

Chú ý nghiên cứu, sưu tầm, phục hồi những nghi thức đặc trưng, những hoạt động nghệ thuật có giá trị đã mai một (rước kiệu Bà, phố đèn hoa ở một không gian thích hợp…); xây dựng cơ sở dữ liệu, ấn phẩm và quảng bá di sản; xây dựng và đăng ký Tết Nguyên tiêu là thương hiệu du lịch văn hóa, gắn với các sản phẩm đặc trưng, di tích lịch sử văn hóa và ẩm thực của người Hoa trên địa bàn Q.5 (tổ chức festival ẩm thực người Hoa, tổ chức thi nghệ thuật thư pháp, thư họa, hội thi lân sư rồng quốc tế trong dịp Nguyên tiêu…).

Ngoài ra, cũng cần xây dựng chính sách vinh danh, đãi ngộ cho người có nhiều đóng góp trong quá trình bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể tại địa phương…

Mời bạn đọc xem một số hình ảnh tư liệu về Tết Nguyên tiêu:

Nghi thức chui qua bụng ngựa thần “Mã đầu tướng quân” cầu may mắn trong Tết Nguyên tiêu ở chùa Nghĩa An - Ảnh tư liệu

Dâng hương cầu phúc ở Tuệ Thành hội quán - Ảnh: Tư liệu

Diễu hành trên đường phố trong lễ Nguyên tiêu - Ảnh tư liệu

Biểu diễn lân sư rồng trên phố trong lễ hội Tết Nguyên tiêu - Ảnh tư liệu

Múa rồng ở chùa Nghĩa An trong lễ hội Tết Nguyên tiêu - Ảnh tư liệu

Các diễn viên hóa trang Phúc - Lộc - Thọ rước lễ ở chùa Nghĩa An - Ảnh tư liệu

TP.HCM kiến nghị đưa Lễ hội Nguyên tiêu vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

TTO - Lễ hội Nguyên tiêu của người Hoa ở quận 5 mới đây đã được UBND TP.HCM đề nghị đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia