Phóng to

Cảnh đọc sớ tạ ơn trời đất trong ngày Tết Đoan Ngọ 2013 tại cù lao Tân Lộc - Ảnh: Hoài Vũ

Từ xa xưa, các ngày lễ tết ở nước ta thường được phân bố theo thời gian bởi vì chữ “tết” là biến âm từ chữ “tiết” mà ra. Tết Nguyên đán là lễ tết quan trọng nhất mở đầu cho một năm, còn Tết Đoan Ngọ mở đầu một mùa vụ. Có nơi còn gọi là lễ diệt sâu bọ...

Đặc biệt, Tết Đoan Ngọ tuy bắt nguồn từ xa xưa nhưng tới hôm nay ý nghĩa và giá trị nhân văn vẫn còn đọng lại trong nhiều tầng lớp xã hội.

Nguồn gốc và ý nghĩa

Tết Đoan Ngọ hay Tết mùng 5 tháng 5 có nhiều nguồn gốc khác nhau. Đoan là mở đầu, Ngọ là giữa trưa, nắng nhiều. Theo lịch nguyên thủy, tháng Tí là tháng đầu năm, tháng Ngọ là tháng giữa năm, khí dương thịnh như mặt trời giữa trưa nên còn gọi là Tết Đoan dương.

Vào những ngày này tiết trời oi ả nóng nực, nhiều bệnh tật phát sinh, nhất là bệnh thời khí, cảm mạo, thương hàn nên người xưa có tục đeo bùa, tắm nước lá mùi, dùng các loại thảo dược như lá xoài, lá ổi, lá sả, lá tràm… nấu nước xông cho cả nhà. Cũng có gia đình chọn đúng mùng 5 tháng 5 để hái thuốc và nấu thuốc để dành trị bệnh.

Ngoài ra, thời tiết lúc này cũng dễ sinh ra nhiều sâu bọ, côn trùng phá hoại cây cối và làm ảnh hưởng đến sức khỏe con người. Do đó nhiều gia đình có tục đốt sâu bọ ngụ ý bảo vệ mùa màng tốt tươi.

Tuy chịu ảnh hưởng của các truyền thuyết từ phương Bắc nhưng Tết Đoan Ngọ đã được Việt hóa từ rất lâu đời và mang đậm sắc thái, phong tục, tập quán của người Việt. Một số người hành nghề đông y tới nay vẫn còn giữ cổ tục hái thuốc vào mùng 5 tháng 5 đem về phơi khô hoặc bào chế thành cao đơn hoàn tán, đặc biệt nấu dầu phong và thuốc dán. Có nhà còn treo ngải cứu trước cửa để tiêu trừ khí độc.

Phóng to

Hội thi trái ngon, lạ trong ngày Tết Đoan Ngọ tại cù lao Tân Lộc - Ảnh: Hoài Vũ

Từ thuở xa xưa, một vài địa phương ở nước ta cũng có tục nhuộm móng tay móng chân để ngừa sâu bọ, tắm nước lá mùi, uống các loại rượu và ăn các loại trái cây có khả năng giết sâu bọ vào dịp mùng 5 tháng 5. Đó cũng là một việc làm rất có ý nghĩa nhằm bảo đảm an toàn vệ sinh và phòng ngừa bệnh tật trong thời kỳ khoa học chưa phát triển.

“Tháng 4 đong đậu nấu chè. Ăn Tết Đoan Ngọ trở về tháng 5”. Tục cúng mùng 5 tháng 5 ngày nay không còn nghi thức rộn ràng như xưa, chỉ một vài gia đình nhớ cổ lệ ông bà làm mâm cơm canh, trái cây cúng ông bà và thánh thần, nhưng đó là ngày hướng về cội nguồn, ngày tạ ơn tổ tiên và tri ân các bậc tiền hiền khai khẩn, hậu hiền khai cơ. Mọi người đều cầu mong cho cây cối đâm chồi nẩy lộc, mùa màng tươi tốt, gia đình ấm no hạnh phúc.

Ngày hội vườn cây Tân Lộc

Hiện nay, nhiều nơi vẫn tổ chức đón Tết Đoan Ngọ nhưng không còn tái hiện những hoạt động mê tín, lạc hậu, không phù hợp với nhịp sống mới. Trái lại một số nội dung có ý nghĩa nhân bản nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống thì được duy trì và nâng lên thành một giá trị mới như tổ chức tham quan, du lịch về nguồn, hái thuốc, phát thuốc, tết Thầy thuốc, cúng tổ, mừng mùa màng thắng lợi, biểu diễn văn nghệ và tổ chức các trò chơi dân gian...

Tại cồn Mỹ Phước, xã Nhơn Mỹ, huyện Kế Sách (Sóc Trăng) hàng năm đều chọn ngày mùng 5 tháng 5 để tổ chức “Ngày hội sông nước miệt vườn”. Tại huyện Chợ Lách (Bến Tre) năm nào cũng tổ chức “Ngày hội Cây - Trái ngon, an toàn”. Đặc biệt Ngày hội lần thứ 8 năm nay diễn ra từ ngày 9-6 đến 13-6 với nhiều hoạt động sôi nổi như hội thi trái ngon, an toàn; đấu xảo và trưng bày, triển lãm trên 600 mẫu trái ngon.

Đặc biệt lễ hội tại cồn Tân Lộc, nay là phường Tân Lộc, huyện Thốt Nốt, TP Cần Thơ được xem là lễ hội hoành tráng, thu hút đông đảo người tham dự từ trước tới nay.

Phóng to

Gian hàng trái cây ngon, an toàn trong ngày Tết Đoan Ngọ - Ảnh: Hoài Vũ

Đình Tân Lộc Đông là nơi diễn ra lễ hội, tất cả những vị trong ban tế lễ đều mặc áo dài khăn đóng. Trong giờ hành lễ, vị chánh bái đứng ra đọc văn tế, nội dung cầu cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.

Sau phần tế lễ, đại diện chính quyền phát biểu ý kiến, nêu bật thành tích của địa phương, đồng thời kêu gọi toàn dân đoàn kết xây dựng đất nước phồn vinh.

Cũng tại nơi đây sẽ diễn ra hội thi trái cây ngon - lạ, thi mâm ngũ quả, thi tạo hình nghệ thuật bằng hoa quả, thi nấu ăn… Ngoài tham gia các trò chơi dân gian, đờn ca tài tử, khách tham quan còn có dịp thăm viếng đình chùa, nhà cổ, các vườn du lịch, vườn cây ăn trái, tha hồ chọn lựa trái ngon. Tại đây nhiều người có thể tổ chức tiệc tùng, thưởng thức trái ngon, bơi xuồng, câu cá, tắm sông...

Có thể nói tất cả hình thức tổ chức Tết Đoan Ngọ xưa nay, nếu loại trừ các yếu tố mê tín dị đoan, còn lại đều toát lên tinh thần nhân văn cao cả. Có tiết lễ tức có cúng bái, và lễ tết nào cũng nói lên ý nghĩa tạ ơn các bậc tiền hiền và các anh hùng liệt sĩ.

Mùng 5 tháng 5 ở cồn Tân Lộc không những phục vụ nhu cầu thư giãn, nhu cầu ăn uống, vui chơi giải trí và hướng về cội nguồn mà còn tác động đến cách ứng xử giữa con người với môi trường thiên nhiên và xã hội, đặc biệt thắt chặt thêm tình làng nghĩa xóm.