Formaldehyde là hợp chất hữu cơ, thể khí, không màu, mùi hăng, tan trong nước. Ở thể dung dịch, formaldehyde thay danh tính thành formalin hay formol - chuyên sát khuẩn, ướp xác, lâu lâu chuyển ngành…thực phẩm, làm dai bánh phở, một thời gây hoang mang. 

Formaldehyde có mặt rộng khắp trong khói  ô tô, thuốc lá, gỗ cháy không hết, mỹ phẩm, thuốc men, thuốc diệt côn trùng; nhưng thanh thế hơn cả là trong keo dán, sơn, thuốc nhuộm, xốp cách điện... Phạm vi gia đình, formaldehyde phá làng phá xóm trong đồ gỗ gia dụng, sơn, vải, thảm, rèm cửa...

Tàn hại thuộc hàng hổ báo!

Bảng kê tàn hại sức khỏe của “thanh niên” hổ báo này gồm: nhẹ như kích ứng hô hấp, khó thở, tụt thân nhiệt; còn chơi lớn thì thò tận tay ADN mắn mó sinh quái thai, ung thư... Formaldehyde  lẻn qua đường hô hấp, qua da là chính, thi thoảng mới có ca uống nhầm.

Kẻ mạng mộc

Nói về  duyên nợ với đời, rõ là formaldehyde thuộc “mạng mộc”. Đồ gỗ được chế tác từ hai nguồn- gỗ tự nhiên và công nghiệp. Gỗ công nghiệp ăn tiền hơn bởi rẻ, đẹp, dễ tạo tác, gần như vô đối trên thị trường phổ thông- từ bàn, ghế, tủ, giường, góc học tập của con, bàn trang điểm của mẹ. Người ta nghiền gỗ tạp thành bột, trộn keo kết dính vào thành khối, rồi dập thành tấm. Nắm đằng chuôi quá trình này là keo dán, đa số dưới dạng  polymer. Nghiệt ở chỗ, polymer lại là nơi formaldehyde chọn làm chỗ hành tẩu giang hồ hàng đầu!

Thiên diễm tình chết người

Thế là từ ấy, thiên diễm tình xui rủi giữa gỗ công nghiệp và formaldehyde ra đời. Ta từng nghe đến khuyến cáo lạ: bảo gia chủ mới cất nhà, tạm hoãn cái sự sung sướng lại, đừng vội dọn vào ở ngay- nếu không muốn ăn, ngủ, hít, sờ giữa bầu không khí độc hại đầy formaldehyde, phả từ sơn tường, rèm, thảm, sàn gỗ, đồ gia dụng gỗ mới. Đặc biệt, với trẻ nhỏ, hệ hô hấp còn non tơ, càng phải chậm bước vào “lò hơi ngạt” formaldehyde.

Nói rồi cần nói lại kẻo nhầm, gỗ công nghiệp không phải là sào huyệt duy nhất! Formaldehyde còn có hàng chục lối “Lương Sơn Bạc” đi về, trong đó có vải và các sản phẩm từ vải. Nếu đồ gỗ hạ độc qua không khí, thì tấm áo cái quần mang giặc về tận da. Cũng vậy, keo dính, dán có formaldehyde, không chỉ chọn đồ gỗ, mà ở đâu cần dính là có chàng. Có thể nói, từ đầu đến chân, chúng ta mang cả họ keo dính, từ “nồi cơm điện” trên đầu đến đôi giày ăn nói, thậm chí cả trong hàm răng giả rẻ tiền…

Rẻ còn lại khỏe!

Câu hỏi là vì sao một tay hung đồ đến thế lại dọc ngang như chốn không người? Từ hai chữ rẻ và tiện mà ra tất!

Lấy đồ gỗ làm minh họa, chưa nói hết câu “đẹp mà lại rẻ”, là biết tỏng ngay hàng công nghiệp. Từ lâu, người ta cố xếp hàng điểm danh formaldehyde, với không ít điều luật khống chế hàm lượng an toàn trong sản phẩm. Nhưng như thường lệ, cuộc giằng co thiện/ác/tà lại có phần thắng nghiêng về…các nghiệp đoàn nội thất, đồ gia dụng đặt nhà máy tại khu công nghệ cao “Hồng Kông bên hông Chợ Lớn”!

Chú ý tiền pháo hậu xung

Formaldehyde bay hơi dần theo thời gian, giai đoạn phủ đầu hung hiểm nhất của chúng là lúc sản phẩm mới ra lò, mới từ cửa hàng về nhà. Thời điểm được coi “sạch bóng quân thù” thật sự trong đồ gỗ  đến tận đôi ba năm! Ví dụ, nếu ông bố sinh con ngay thời điểm ăn tân gia nhà mới, trang bị full nội thất gỗ công nghiệp, thì cu con phải thở cùng formaldehyde đến hai, ba tuổi mà không sao, mới coi là thoát cơn nguy khốn.

Một số loại gỗ nhà máy thịnh hành là HDF, MDF, MFC. Vô tình mà cố ý có chữ F trong đó, như ngầm tố có ông ở bụi này!

Nhận mặt giặc trong nhà

Gọi là tự cứu mình, người trần mắt thịt gần như chỉ có mỗi cách “đánh hơi” mùi hăng, để phát giác formaldehyde trong đồ gia dụng. Có người còn nhận ra giặc trong nhà kiểu... cảm tử. Cặp vợ chồng son, hễ lên giường là váng vất, cay xè, khó thở, thì chắc mẻm có đứa thứ ba họ HDF, MDF chen vào đôi trẻ!

Năm mới, mùa sắm tết, là dịp trời ban formaldehyde tăng cường nhập nha, đặc biệt khoản tung tăng đồ mới của trẻ con. Ở khâu lau dọn, việc kỳ cọ/lau rửa có thể khiến người nhúng tay oan uổng một  ít formaldehyde. Còn sơn phết, trang hoàng nhà cửa dính tới sơn, thì khỏi nói!

Phòng thân từ thuở ban sơ mới về!

Như đã kể, đồ dùng mới là thời điểm “tiền pháo hậu xung” hung hiểm nhất của formaldehyde. Do vậy, mọi tự vệ cần thực hiện sớm  vào thuở ban sơ mới về. Đồ mới rời khỏi nhà máy “nóng hổi vừa thổi vừa ăn” càng phải khẩn trương.

Formaldehyde có gót asin là rất dễ hòa tan. Dựa vào đây, người dùng có thể phủ đầu đám formaldehyde chân ướt chân ráo bằng cách rửa, giặt đồ dùng trước khi sử dụng. Quần áo, chăn, ga, gối, nệm là số một. Vài hóa chất có khả năng cương tỏa formaldehyde như giấm, trà khô, than hoạt tính.

Mở toàn bộ cửa trong nhà, kể cả cửa tủ mới sắm, để thoát ly khí độc. Đặt túi than hoạt tính, chén giấm vào tủ mới, tương tự súc ruột chống ngộ độc! Nhiều  cây cảnh như lưỡi hổ, trầu bà, lưỡi nhện, là máy hút formaldehyde làm việc 24/7. 

Người cũ là tình trăm năm!

Qua hoạn nạn mới hiểu lòng nhau! Hóa ra, trong việc phòng tránh formaldehyde, thì đồ cũ, đồ lưu kho, lỗi mốt, ế chỏng chơ, mới  là tình trăm năm, bởi chúng có thời gian thở dài trả nợ đời trước khi đến tay chúng ta! Mấy người trước sau như một, chung thủy một bộ xài hoài, coi vậy mà khôn. Trẻ con được cha mẹ sắm sửa quần là áo lượt liên miên cũng không tốt.

Sau cùng, vẫn phải ca lại bài ca không quên chọn mặt gửi vàng. Dù rằng, trên cương vị người tiêu dùng, ta gần như vô phương biết người ta dùng gỗ gì, keo dán gì, vải nhuộm gì; nhưng dù sao, trao niềm tin vào nơi có tên có tuổi, có tiếng có tăm vẫn tốt hơn là tù mù!