Tản mạn bầu cử Mỹ

Hoa Kỳ là một nước mới, vào dạng trẻ nhất thế giới, nhưng lại sử dụng hiến pháp vào dạng lâu đời nhất, là hiến pháp 1789, nay đã 235 tuổi. Để so sánh, hiến pháp Pháp hiện hành là 1958 (66 tuổi), Tây Ban Nha là 1978 (46), Đức là 1949 (75)...

Lá phiếu không đều

Việc một quốc gia càng trẻ lại càng trọng giá trị của thời gian là điều dễ hiểu, người ta trọng những gì người ta không có. Tới nước uống Coke chẳng hạn, năm 1985 toan đổi gu đã thất bại về mặt thương mại, công ty sản xuất phải trở về công thức cũ và gọi nó là Coke "cổ điển". 

Tại Mỹ, người ta thờ "cổ điển", và về mặt chính trị, không có gì được tôn kính hơn hiến pháp và các "cha già lập quốc". Từ "vi hiến" trong lãnh vực chính trị là một từ sỉ nhục và là tội nặng nhất, ta làm gì cũng được, miễn sao đừng "vi hiến" là còn có thể tha thứ.

Vì thế nên về mặt bầu cử, Hoa Kỳ có những tập tục khác mọi nơi. Ngày bầu cử ở mọi nước thường vào chủ nhật. Tại nước Mỹ ngoan đạo của thế kỷ 18, nó phải tránh ngày đi nhà thờ. 

Nó diễn ra vào đầu tháng 11 vì lúc đó đã gặt xong mà chưa cấy nên nông dân gác cày gác liềm và có thì giờ để làm chính trị. Tại sao nó lại vào thứ ba trong tuần? Vì thứ tư thường là ngày họp chợ và còn phải đi shopping. 

Thí dụ này không phải chỉ để cười. Hiến pháp Mỹ khiến số cử tri đầu phiếu thấp vì vậy. Năm 1996, bầu tổng thống, số cử tri (người trên 18 tuổi) tham gia chỉ là 51,7%. Kỷ lục đi bầu là năm 2020 cũng chỉ 65,9%.

Bầu cử còn đòi hỏi thủ tục đăng ký, và công dân thiểu số đi bầu thì gốc Á Đông là 32,1% (2008), chỉ bằng 1/2 cử tri da trắng (64,8%). Số học lực lớp 9 đi bầu là 23,4%, bằng 1/3 số có bằng cấp cao hơn cử nhân (76,2%). 

Số thu nhập thấp nhất, dưới 15.000 USD/năm, là 41,2% so với số thu nhập cao nhất, trên 150.000 USD là 76,1%. Số 18-24 tuổi đi bầu cũng thế, ở mức 41%, trong khi trên 65 tuổi là 70%.

Đây để nói người Mỹ đi bỏ phiếu đông là người lớn tuổi, có học vị, da trắng và thu nhập cao. Tuy phụ nữ đi bỏ phiếu cao hơn đàn ông, nhưng đây có lẽ cũng phản ánh thực tế là ngày thứ ba trong tuần, phụ nữ tham gia lao động ít hơn, nên có thì giờ đến phòng phiếu.

Lá phiếu của người da trắng lớn tuổi, bằng cấp và thu nhập cao nặng hơn của người trẻ da màu ít học và nghèo đã đành, bầu bán kiểu "những ngày xưa thân ái" còn gây ra kết quả trái khoáy. 

Một thí dụ là năm 2016 trong đại hội sơ cử Đảng Dân chủ tại bang Nevada, bầu bằng cách hô lên ủng hộ chứ không phải lá phiếu! Chủ tịch đại hội tuyên bố bà Clinton thắng ông Sanders vì nghe tiếng hô ủng hộ Clinton lớn hơn. 

Phe Sanders phản đối thì nói hết giờ rồi nên giải tán. Trước đó, nghiệp đoàn khách sạn đã phải xin cho nhân viên nghỉ 4 tiếng để đi bầu! Giờ xong 4 tiếng rồi thì đi làm trở lại thôi và đừng nói năng gì nữa. Ai bảo lúc nãy phổi yếu không hô lớn. Đây là chuyện thật về bầu cử ở Mỹ, không phải chuyện đùa.

Bàn cờ trước bầu cử

Theo hiến pháp Mỹ, tập tục mỗi bang bầu đại biểu và các đại biểu này bầu tổng thống. Đây là từ năm 1789, khi mỗi bang bầu xong thì gửi đại biểu cỡi ngựa hay đánh xe bò về kinh mang theo tiếng nói của bang mình. 

Cũng theo tập tục này, ai thắng bang nào thì gom hết toàn thể đại biểu bang ấy (trừ hai bang có thể lệ chia đại biểu là Maine và Nebraska). Điều này khiến trúng cử tổng thống có thể lại ít phiếu đại chúng hơn người thất cử. 

Năm 2000, ứng cử viên Al Gore chiếm 48,4% số phiếu và George W. Bush chiếm 47,9%. Ông Bush thắng vì có 271 đại biểu, trong khi ông Gore chỉ có 266. Năm 2016 thì ông Trump với 46,1% phiếu và 304 đại biểu đánh bại bà Clinton với 48,2% phiếu nhưng chỉ có 227 đại biểu. 

Bà Clinton hơn ông Trump 3 triệu phiếu, nếu ở nước khác thì bà đã thắng, nhưng theo hiến pháp Hoa Kỳ thì bà thua đậm, kém tới 77 đại biểu!

Tua nhanh đến 2024, ai có đủ 270 đại biểu sẽ làm tổng thống. Bàn cờ hiện nay và thể thức bầu cử khiến kỳ này chỉ có 7 tiểu bang quyết định. 43 bang còn lại đã cầm chắc kết quả và không thể thay đổi. 

Thí dụ California theo thăm dò chót thì bà Harris sẽ có 59% phiếu và ông Trump 34%. Như vậy 54 đại biểu bang này sẽ về đứt tay bà và nếu là cử tri Việt kiều ở đó, thứ ba này ta vẫn cứ đi ăn mì gõ, bún bò hay cơm tấm cho rồi, vì đi bỏ phiếu cũng không thay đổi được gì. 

Ngược lại, tại bang Texas, thăm dò cho biết ông Trump 52% và bà Harris 45%, và ông nắm chắc toàn thể 40 đại biểu ở đây.

7 bang quyết định là Nevada, North Carolina, Wisconsin, Georgia, Pennsylvania, Michigan và Arizona. Tại sao các bang này với 93 đại biểu (trên tổng số 538) và 45 triệu cử tri sẽ quyết định cho cả nước? 

Tại vì ở đó, hai ứng viên suýt soát nhau. Tại Michigan chẳng hạn, có 15 đại biểu và có thể là nơi quyết định cục diện. Thăm dò chót tại bang này là 49%-49% trên tổng số cử tri 7,6 triệu. (Dự kiến khoảng 5 triệu sẽ đi bầu). Như vậy có khi chỉ 1%, tức 50.000 cử tri thôi, có thể quyết định ai làm tổng thống Mỹ.

Bang Michigan có đặc điểm là có 500.000 người Mỹ gốc Ả Rập, tức gấp 10 lần số 1% nói trên. Thành phố Dearborn 110.000 dân ở ngoại ô Detroit là "thủ đô" Ả Rập của nước Mỹ với 55.000 người Ả Rập.

Bình thường và trước đây, đa số cử tri Ả Rập vẫn bỏ cho phe Dân chủ, nhưng năm nay có khác. Năm vừa qua, chính quyền Dân chủ của ông Biden triệt để ủng hộ Israel ở Gaza. Phần ông Trump cũng là fan cứng của Zion chủ nghĩa và từng ra lệnh cấm công dân 7 nước Hồi giáo nhập cảnh vào Mỹ. 

Lựa chọn giữa ông Trump và bà Harris với cử tri Ả Rập do đó được coi là nan giải. Một cử tri Mỹ gốc Ả Rập ở Michigan bảo một bên cấm gia đình tôi vào Mỹ, nhưng bên kia thì đưa bom cho Israel ném họ chết, kể ra cũng khó chọn.

Các vấn đề chính sách

Về chính sách đối nội, kinh tế và xã hội, phụ nữ, lao động…, chính quyền tới của Dân chủ không có gì khác mấy. Tuy nhiên nước Mỹ đang đứng trước thay đổi toàn cầu và bị đe dọa vị thế làm trùm thế giới. 

Điều này ảnh hưởng đến cuộc sống và tâm lý của một số cử tri Mỹ và họ tin vào giải pháp phục hồi "những ngày xưa xa xôi" màu tím. 

Nói chung, đây là phản ứng của quần chúng Tây phương khi đi vào con đường sa sút trong thập niên này và hiện tượng Trump dưới hình thức này hay hình thức khác, tức là quốc gia chủ nghĩa cực hữu.

Về chánh sách đối ngoại, thế giới đang đứng trước đe dọa tập thể là thế chiến III. Đây không nói quá và ai học sử đều nhớ vấn đề Sudetenland năm 1938. Đó là lãnh thổ thuộc Czech có vài triệu dân gốc Đức bị chính quyền quốc xã chiếm. 

Anh và Pháp chấp nhận sự việc này và có hòa ước Munich 1938, nhưng không tránh được Thế chiến II. Dĩ nhiên, thế chiến là do mâu thuẫn lớn hơn giữa các đế quốc và thế lực thời đó, chứ nhằm nhò gì một ngòi nổ 40.000 km2 và 4-5 triệu dân. 

Nhưng nó dẫn đến thế chiến với kết cục là 80 triệu người thiệt mạng! Hiện nay, ta có hai nguy cơ dẫn đến khủng hoảng toàn cầu là Tây - Mỹ - Israel với Iran và Tây - Mỹ - Ukraine với Nga. Gaza hay Donbass cũng như Sudetenland 86 năm trước vậy, có thể là ngòi nổ của thay đổi lớn về cấu trúc thế giới.

Bà Harris là người may mắn. Từ một ứng viên tổng thống bỏ cuộc sớm (tháng 12-2019), bà được ông Biden nhận vào liên danh vì là phụ nữ trẻ da màu, trong khi ông là đàn ông cao niên da trắng. 

4 năm qua, bà đứng sau ông Biden, tạc dạ từng lời ông nói và nhất động nhất cử của ông, bổn phận của bà là vỗ tay hưởng ứng. Sau khi ông Biden bị bộ máy đảng bắt ra đi thì ta tưởng phía Dân chủ phải có một đại hội mở, tức là chọn ứng viên mới. 

Đằng này việc ông Biden chỉ định bà Harris được coi là sự trả thù guồng máy. Họ bắt ông đi thì ông bắt họ phải nhận bà cho biết tay!

Trở lại vấn đề Palestine, bà Harris có thể cho thấy bà "đã lớn", tự lập được và cắt đứt với đường lối của ông Biden. Rành mạch về việc này, bà có thể được 100.000-200.000 phiếu Ả Rập ở bang Michigan, đủ để cuỗm của ông Trump 15 đại biểu và trở thành tổng thống. 

Nhưng giờ thì đã trễ, và số phiếu đó có thể quyết định tương lai không chỉ của nước Mỹ! Nói thế có thể là cường điệu, nhưng với khả năng chiến tranh hạt nhân đe dọa bùng nổ ở Tây Á hay Đông Âu thì lá phiếu của 45 triệu cử tri thuộc 7 bang đang nghiêng ngả ở Mỹ quả thật sẽ quyết định thay cho cả 8 tỉ người chúng ta. ■