Bệnh nhân uống methadone tại Trung tâm Tư vấn và cai nghiện TP.HCM - Ảnh: TIẾN LONG

Hiện nay người nghiện ma túy chủ yếu sử dụng các loại ma túy tổng hợp, phần nhiều là hàng "đá", ít sử dụng heroin, gây khó khăn cho công tác điều trị.

Methadone cai nghiện hiệu quả nếu dùng đúng

Cũng như nhiều nơi trên thế giới, ở nước ta người nghiện ma túy trước đây thường sử dụng heroin (còn gọi là bạch phiến, "hàng trắng"). Heroin là loại ma túy "mạnh", gây nghiện rất nhanh, chỉ dùng thử một lần là có thể bị nghiện và khi đã bị nghiện, nếu ngưng sử dụng sẽ bị "hội chứng cai thuốc" rất nặng nề và gây cơn vật vã trầm trọng hơn so với một số ma túy khác. 

Vì vậy, trong phương cách cai nghiện hiện nay, đặc biệt cai nghiện heroin, người ta phải dùng thuốc gọi là "thuốc điều trị thay thế".

Thực chất, thuốc điều trị thay thế cũng bắt nguồn từ ma túy, được tổng hợp theo phương pháp hóa học làm thay đổi cấu trúc hóa học của opioid (là chữ chỉ các chất được trích từ thuốc phiện, trong đó có heroin) để tạo tác dụng tương tự hoặc đối kháng với ma túy. 

Methadone cũng là ma túy (nếu dùng bất hợp pháp) là thuốc điều trị thay thế cai nghiện ma túy có thể sử dụng bằng đường uống, được hấp thu vào máu cho tác dụng khá nhanh, nhằm cho tác dụng gây nghiện ít hơn, thời gian tác dụng khá dài và gây lờn thuốc thuộc loại chậm.

Methadone dùng liều uống 5-10mg mỗi lần, dùng 2-3 lần một ngày và dùng trong 2-3 ngày, được dùng giải độc cho người nghiện heroin. Sau một thời gian thay thế heroin, người ta sẽ ngưng cho dùng methadone. 

Khi ngưng dùng methadone, sự thiếu thuốc không quá đột ngột, cơ thể thích ứng với sự giảm dần tác dụng và không xảy ra "hội chứng cai thuốc" quá trầm trọng. Và cách ngưng dùng methadone gây "hội chứng cai thuốc" nhẹ nhàng mà người nghiện dễ chấp nhận cai nghiện và hi vọng không bị tái nghiện.

Tóm lại, thuốc cai nghiện ma túy methadone là ma túy loại nhẹ, nhờ tính chất "nhẹ" này mà nó được dùng để thay thế và giảm nhẹ rối loạn gây ra do ngưng loại ma túy mạnh như heroin. 

Uống thuốc cai nghiện "thay thế" là methadone có hai lợi điểm: hạn chế sự lây lan HIV/AIDS nhờ dùng thuốc bằng cách uống thay vì tiêm chích; gây "hội chứng cai thuốc" nhẹ hơn để người nghiện dễ chấp nhận việc cai nghiện hoàn toàn.

Nhiều công trình nghiên cứu cho thấy nếu dùng methadone thay thế cai nghiện heroin đúng cách thì việc cai nghiện thật sự hiệu quả.

Vô hiệu với nghiện ma túy kích thích

Hiện nay tệ nạn nghiện ma túy không chỉ liên quan đến nghiện heroin hay opioid nói chung mà chủ yếu liên quan đến nghiện ma túy kích thích. 

Ma túy kích thích là những chất ngoài đặc tính gây khoái cảm và nghiện còn có một số tính chất dược lý hoàn toàn đối kháng với opioid (như thuốc phiện, heroin...) chủ yếu kích thích hệ thần kinh trung ương gây tác dụng người nghiện gọi là "phê".

Có 2 ma túy kích thích đang bị lạm dụng hiện nay là thuốc lắc và ma túy đá. Số người nghiện ma túy đá ngày càng tăng. Thuốc lắc là hợp chất hóa học có tên 3-4- methylendioxy methamphetamin (viết tắt MDMA). MDMA được đặt tên là ecstasy và ở ta gọi là thuốc lắc (uống xong có thể nhảy múa, lắc điên cuồng). 

Còn ma túy đá thực chất cũng là hóa chất tổng hợp có tên khoa học là methamphetamin (trước đây còn xuất hiện với tên dược phẩm là Methedrine nên còn được gọi tắt là Met). Dân chơi gọi ma túy đá vì tiếng lóng dân chơi Anh Mỹ gọi là ice (nước đá) do có dạng tinh thể trong suốt. Thuốc lắc là dạng thuốc viên nén, ma túy đá được đốt lên để hút.

Tác hại của opioid (thuốc phiện, heroin...) là người nghiện gây tội ác khi đói thuốc, họ làm bất cứ hành động gây hại ghê gớm nào đó chỉ để có tiền mua ma túy. Còn tác hại của ma túy kích thích có thể ghê gớm hơn vì người nghiện gây tội ác khi no say thuốc, chính tác dụng kích thích tăng động, gây ảo giác của thuốc làm họ mất hết lý trí gây tội ác có thể tày trời.

Thực chất methadone là thuốc cai nghiện thay thế nhẹ nhàng, dùng giải độc cho người nghiện heroin. Vì thế, không thể nào dùng methadone thay thế để cai nghiện ma túy kích thích là thuốc lắc hay ma túy đá (là các hóa chất không có cấu trúc opioid).

Dùng methadone cai nghiện thuốc lắc, ma túy đá sẽ bị tác hại sau: methadone hoàn toàn không cai nghiện được ma túy kích thích là thuốc lắc, ma túy đá... mà còn làm cho người nghiện có thể bị nghiện thêm opioid là methadone. 

Và rồi rất có thể sẽ dần đi đến dùng ma túy mạnh hơn là heroin, dùng đường uống, hút rồi sẽ đi đến dùng đường tiêm chích để "phê" nhanh, mạnh hơn. Và khi dùng độc chất ma túy bằng con đường tiêm chích dễ đi vào cửa "tử" vì bị nhiễm HIV/AIDS.

Nếu dùng thuốc cai nghiện thay thế sai sẽ gây hậu quả khôn lường cho người cai nghiện. Do đó, cần chú ý đánh giá, quản lý tốt việc cai nghiện thay thế bằng methadone. Nếu người nghiện ma túy kích thích thì tuyệt đối không cai nghiện bằng methadone.

Cai chất gây nghiện là rất khó. Hiện nay chưa có phác đồ cai nghiện ma túy kích thích nhưng hãy làm tốt việc cắt nguồn ma túy, cách ly người nghiện xa môi trường nghiện ngập, giải độc cơ thể theo phác đồ điều trị chung và nhất là làm tốt công tác tư vấn tâm lý có thể giúp sự cai nghiện. 

Nghiện ma túy kích thích khi cai bị "hội chứng cai thuốc"xem ra không dữ dội như nghiện heroin. Nếu người nghiện được tư vấn tâm lý tốt và có ý chí quyết tâm cai nghiện sẽ dứt bỏ ma túy kích thích dễ dàng hơn so với heroin rất nhiều.