Tác giả đoạt Booker Quốc tế 2020: 'Để trí tưởng tượng đưa tôi đến đó'

Từ trái sang: dịch giả Michele Hutchison, bìa cuốn sách ”Sự khó chịu của buổi tối”, và tác giả Marieke Lucas Rijneveld. Ảnh: letterenfonds.nl

TTCT giới thiệu cuộc trò chuyện của Marieke Lucas Rijneveld và dịch giả Michele Hutchison trên London Review Bookshop.

Cuốn tiểu thuyết kể về cô bé Jas, sắp bước vào tuổi dậy thì, với cuộc thương lượng kỳ lạ của cô trước Chúa: sợ ông bố sẽ lấy con thỏ cưng của mình phục vụ bữa ăn Giáng sinh, Jas xin Chúa hãy thay thế con thỏ bằng anh trai mình - Matthies. Không bao lâu sau, Matthies qua đời trong một vụ tai nạn kinh hoàng, và ý thức về quyền năng của Jas đồng thời bị nghiêng lệch.

Sống ở một trang trại nông thôn Hà Lan, trong một gia đình tuân thủ những giáo pháp khắc nghiệt của Tân giáo, phần lớn nội dung cuốn sách nói về tác động của nỗi khóc thương khi nó gây khó chịu cho quá trình khám phá bản thân nghiệt ngã (về thể chất, tâm lý) của Jas. Nhưng câu chuyện trưởng thành của Jas không điển hình, dẫm lên một ranh giới thường là không rõ ràng giữa hiện thực khắc nghiệt của đời sống với những khám phá của trí tưởng tượng trẻ trung và ẩn giấu. Cái kết của cuốn sách bất ngờ, gây sốc.

VIẾT CHO TÔI LÝ DO TỒN TẠI

Sự suy đồi ngập tràn cuốn sách. Jas trải qua vô số trải nghiệm khó chịu và thấp kém, và tất nhiên những đứa trẻ nhà Mulders được khuyến khích - theo đúng nghĩa đen - thể hiện sự suy đồi đó, vứt bỏ lòng kiêu hãnh vì Chúa. Một số cảnh đáng sợ hơn trong sách liên quan đến sự phát triển giới tính của Jas và các anh chị em của Jas. Bạn thấy gì trong vai trò của sự suy đồi, của tâm lý kinh dị, trong tiểu thuyết của mình?

Marieke Lucas Rijneveld (ML) : Nếu trong một gia đình có ai đó chết, điều đó có thể đưa mọi người đến với nhau hoặc chia cắt họ. Gia đình của Jas ngày càng xa cách và trang trại ngập đầy nỗi đau buồn cùng với cách thức mà mỗi nhân vật đối phó với nó. Trẻ em có xu hướng thử nghiệm trong giai đoạn dậy thì, giai đoạn phát triển này lại trùng khớp với các sự kiện trong sách. Tôi muốn xem chúng sẽ đi xa đến đâu và để trí tưởng tượng đưa tôi đến đó.

- Michele Hutchison (MH): Cuốn tiểu thuyết kể về một gia đình chìm vào bóng tối của buồn đau và rơi vào vòng xoáy mất kiểm soát khi những cách thức đối phó khác nhau của họ thực sự càng khiến họ suy sụp. Với câu hỏi của bà về sự suy đồi - trong tư cách là một độc giả, ta dõi theo cuộc tìm kiếm căn tính của Jas, và dĩ nhiên nó bị lệch lạc cả bởi đau buồn lẫn cách thức tôn giáo (“một vị Chúa tàn nhẫn, không khoan nhượng” như Marieke Lucas mô tả) tác động đến tâm lý của gia đình. Sự suy đồi gắn với sự tự quyết theo một cách tệ hại.

Jas liên tục đề cập đến những người Do Thái sống trong tầng hầm của trang trại nhà Mulders, mặc dù không có bất kỳ bằng chứng thực tế nào về chuyện này - nó trở thành một sản phẩm tưởng tượng mà qua đó Jas có thể giải thích vài hành vi trầm cảm của mẹ cô. Jas cũng vẽ ra những dòng so sánh giữa cô và Adolf Hitler, bắt đầu bằng sự kiện họ có cùng ngày sinh. Sự liên quan của chủ nghĩa phát xít với Sự khó chịu của buổi tối là gì?

- MH: Jas học về Hitler ở trường, và cô xuất thân từ một cộng đồng nông dân. Nhiều người Do Thái đã trốn trong các trang trại của người Hà Lan, nên trong logic tưởng tượng điển hình của cô, Jas liên kết sự biến mất của thực phẩm trong tầng hầm với khả năng này. Tôi không nghĩ Marieke Lucas có ý định khiến chủ nghĩa phát xít liên quan đặc biệt đến câu chuyện, mặc dù tất nhiên có lẽ có một so sánh vô thức dưới dạng sự độc đoán của Chúa hay nhân vật người cha. Đau buồn đúng là quá lớn nhưng phải được giấu đi. Tôi tin rằng phần lớn tính biểu tượng trong cuốn sách xuất hiện trong hoạt động sáng tạo khi viết, điều này thường mở ra vai trò cho tiềm thức của người viết.

Cuốn sách bắt đầu với một vụ đặt cược dở khóc dở cười - tôi đã bị ấn tượng bởi cuộc thương lượng diễn ra trong cuốn sách - giữa các thành viên trong gia đình và trong khuôn khổ nội tâm của Jas. Cách nhìn nhận thế giới thế này có liên quan đến tôn giáo của nhà Mulders và khái niệm về sự hi sinh không?

- MH: Jas đã đánh cược một cách trẻ con - để Chúa lấy đi anh trai thay vì con thỏ cưng của mình - nhưng tôi thấy nó như một hành động trong trí tưởng tượng của cô, tách biệt với trải nghiệm tôn giáo của nhân vật. Kinh thánh có ảnh hưởng rất lớn đến trẻ em trong cuốn sách - hãy nhớ rằng chúng được nhiều lần khuyên đọc - vì vậy hoàn toàn tự nhiên rằng lối suy nghĩ theo kiểu Cựu ước nên được chấp nhận một cách vô thức và những hi sinh cần được thực hiện như nỗ lực chuộc tội.

Trái ngược với sự hiện diện toàn cầu của các tên tuổi Hà Lan trong nghệ thuật thị giác, không có nhiều thông tin về văn học Hà Lan ở Anh - ngay cả với những tác giả Hà Lan nổi tiếng hơn (như Harry Mulisch, Jan Wolkers, Gerard Reve), tôi chắc chắn hầu hết người đọc nói tiếng Anh sẽ nhún vai. Những tác giả Hà Lan nào - còn sống hoặc đã mất - ảnh hưởng đến thói quen đọc và viết của bạn?

- ML: Tôi bị Jan Wolkers ảnh hưởng rất nhiều; ông là một trong những nhà văn Hà Lan yêu thích của tôi, rất quan trọng đối với tôi. Tôi được truyền cảm hứng viết sau khi đọc một trong những tiểu thuyết của ông, Terug naar Oegstgeest (1965), kể về tuổi thơ của chính ông. Tôi bị cuốn hút bởi hình ảnh mà ông sử dụng, tình yêu thiên nhiên, bối cảnh nhà thờ Tân giáo của ông và tình dục trong các cuốn sách của ông. Đó là cuốn sách đầu tiên của ông mà tôi đọc. Lúc đó tôi mười chín tuổi.

Marieke Lucas Rijneveld

Theo tôi, phong cách văn xuôi của Sự khó chịu của buổi tối kiên nhẫn đến đáng kinh ngạc, đều đặn trong nhịp độ. Nhưng nó cũng rất phức tạp, rối rắm, theo bản năng, đối phó với những chi tiết vụn vặt của cuộc sống ở một trang trại gia súc. Nền tảng của bạn về thơ ca có chuẩn bị cho bạn, bằng cách nào đó, để viết tiểu thuyết không?

- ML: Cuốn sách bắt đầu giống một loại thơ văn xuôi trải qua nhiều bản thảo khác nhau. Cũng có sự trùng lặp đề tài giữa nó và tập thơ đầu tiên của tôi là Calf’s Caul. Chúng nói về những trải nghiệm sầu muộn của trẻ thơ. Với văn xuôi, bạn phải để mắt đến người đọc nhiều hơn - tôi đã học được điều đó khi viết tác phẩm đầu tay - trong khi với thơ, bạn có nhiều tự do hơn.

Hiện tại bạn đang sáng tác gì? Thơ? Thêm (tác phẩm) hư cấu? Phi hư cấu?

- ML: Hiện tại tôi hoàn toàn tập trung vào cuốn tiểu thuyết mới của mình. Hay đúng hơn là hai cuốn tiểu thuyết mới. Tuần trước tôi đã bắt đầu viết một câu chuyện mới. Tôi cảm thấy rất gấp gáp, mặc dù tôi đang viết một cuốn sách khác trong năm rưỡi qua. Bây giờ tôi không biết cuốn nào sẽ ra mắt trước, nhưng điều đó không quan trọng. Điều quan trọng nhất là tôi đang viết và điều đó đem lại sự thỏa mãn, đặc biệt khi bây giờ đang là thời corona. Viết là một cái gì đó để bám vào, làm việc này mỗi ngày tạo ra một cấu trúc. Viết cũng cho tôi một kiểu lý do để tồn tại.

Trong bất cứ trường hợp nào thì đầu tiên một tiểu thuyết mới sẽ xuất hiện và tiếp đó là một tuyển tập thơ. Thỉnh thoảng tôi viết một bài thơ, nhưng tốt hơn tôi nên tập trung vào cuốn tiểu thuyết thứ hai của mình. Thơ sẽ đến sau.

DỊCH THUẬT MỞ RA CUỘC CHUYỆN TRÒ THÚ VỊ

Michele, đây có phải là lần đầu tiên bà dịch tác phẩm của Marieke không? Tôi biết đây là cuốn sách trọn vẹn đầu tiên của tác giả được chuyển sang tiếng Anh. Làm thế nào bà tìm được cách nhập vào giọng của cuốn tiểu thuyết của Marieke và chuyển tải nó bằng tiếng Anh? Từ ngữ xuyên suốt rất trữ tình, văn xuôi bắt nguồn từ hình ảnh, và tôi thấy rõ ràng, cuộc sống như một bài thơ văn xuôi được bắt đầu như thế nào…

- MH: Vâng, đây là bản dịch tác phẩm của Marieke Lucas đầu tiên của tôi, mặc dù trong tuần này lần đầu tiên tôi đã dịch một trong những bài thơ của tác giả. Nền tảng của tôi như một dịch giả thơ ca lẫn văn xuôi chắc chắn đã giúp tôi với việc dịch Sự khó chịu của buổi tối. Có một con mắt của nhà thơ trong suốt cuốn tiểu thuyết và chính những hình ảnh thơ ca và ẩn dụ nổi bật đã làm cho tác phẩm trở nên độc đáo.

Tôi quan tâm đến nhận xét của Gayatri Chakravorty Spivak, người cho rằng dịch thuật là “hành động đọc thân mật nhất”. Là một dịch giả, bà có đồng cảm với mô tả đó về quá trình dịch thuật?

- MH: Một người dịch đặt mình vào vị trí của nhà văn, đó là một hành động rất thân mật. Thậm chí còn có gì đó khó tin về cách bạn cố gắng chuyển hướng tác giả, phản ánh phong cách của họ tốt nhất có thể và tiếp thu tiếng nói của họ. Ngoài ra còn có một cấp độ khác, đó là các nhân vật trong một câu chuyện - rõ ràng là bạn cũng cần đi guốc trong bụng họ nữa. Tôi cảm thấy có mối đồng cảm nào đó với Jas nên có lẽ có chút gì đó của tôi trong phiên bản tiếng Anh của cô ấy.

Bà cảm thấy thế nào trước việc giải Man Booker quốc tế đang khiến các dịch giả ngày càng nổi bật? Đây quả là thời kỳ thú vị cho việc dịch văn học.

- MH: Thật không thể tin được. Cuối cùng mọi người đã hình dung được những gì liên quan đến công việc của chúng tôi từ góc nhìn kỹ năng và sự thiện nghệ. Sách đâu thể thần kỳ tự dịch chính mình và không có hai bản dịch giống nhau của cùng một văn bản, luôn có một mức độ diễn giải chủ quan. Dịch thuật đã mở ra một cuộc chuyện trò thú vị.■

Phan Xuân Loan (trích dịch)