Phóng to

Nhà văn Dương Hướng

Nhà văn Dương Hướng trò chuyện với Tuổi Trẻ nhân dịp trở lại văn đàn và về cuốn tiểu thuyết mới của mình:

- Thật ra cũng không hẳn là 15 năm qua tôi "buông bút" hoàn toàn. Sau Bến không chồng, tôi còn viết thêm một cuốn nữa đấy chứ: Trần gian đời người (khi tái bản đổi tên là Bóng đêm mặt trời), cùng hai tập truyện ngắn và truyện vừa nữa. Nhưng rồi bị cái bóng của Bến không chồng che lấp (Bến không chồng sau khi được giải đã được đạo diễn Lưu Trọng Ninh dựng thành phim, được dịch sang tiếng Pháp và tiếng Ý). Nói tới Dương Hướng là người ta chỉ nghĩ tới Bến không chồng. Chính vì sức ép đó mà tôi đã phải trăn trở và im lặng suốt 15 năm qua.

15 năm đối với người cầm bút quả không ngắn chút nào. Nhưng ngẫm cho cùng, nếu không có 15 năm ấy thì dễ gì hôm nay tôi có được Dưới chín tầng trời (DCTT).

* Nhưng lần này mảng hiện thực ông đưa ra là gì, sẽ kể chuyện "làng" hay "phố"?

- DCTT là sự tiếp nối về hiện thực xã hội trong Bến không chồng. Điểm xuất phát của các nhân vật trong DCTT cũng vẫn từ cái làng quê quen thuộc của tôi trong Bến không chồng. Từ đó, họ ra đi; người đi chiến trường, kẻ ra thành phố, kẻ ra cửa khẩu biên giới làm ăn buôn bán. Họ thành đạt hay thất bại, hạnh phúc hay khổ đau, được và mất là còn phụ thuộc vào thời vận... Giúp các nhân vật tỏa đi muôn nơi như thế, DCTT cố gắng trải rộng trên nhiều không gian và đi sâu vào các bước ngoặt, sự kiện quan trọng của đất nước trong suốt nửa thế kỷ qua.

Chiến tranh, hòa bình, thời kỳ mở cửa... - những bước ngoặt đó tác động rất mạnh đến từng làng quê, vùng miền, từng gia đình, từng số phận các nhân vật trong tác phẩm. Thông qua họ ta nhận ra vóc dáng làng quê đất nước mình.

* Cách nào để ông có thể "ôm" vào tác phẩm của mình cả một bề dày nửa thế kỷ của đất nước khi ngồi "zoom" hiện thực từ một tỉnh lẻ (nhà văn Dương Hướng hiện sống và làm việc tại Quảng Ninh - CTV)?

- Nói thật, ngồi viết văn ở tỉnh lẻ đôi khi cũng thấy "chồn chân" lắm vì khát khao được giao lưu mà mình thì không đủ xông xênh để đi đây đi đó được nhiều. Nhưng cứ nhìn Nguyễn Ngọc Tư xem, những gì cô ấy viết từ tít tận Cà Mau mà vẫn "bắt" bên Hàn Quốc phải dịch Cánh đồng bất tận được đấy thôi! Sức thuyết phục của một cây bút rõ ràng là phụ thuộc vào tác phẩm họ viết chứ đâu phải nơi tác phẩm ấy ra đời. Cố nhiên ở tỉnh lẻ cũng phải có cách tiếp cận "thế giới văn minh" theo kiểu tỉnh lẻ. Chịu khó đọc và nghe chẳng hạn. Thêm nữa là thái độ viết.

Cũng như khi viết Bến không chồng, tôi luôn cố đặt vấn đề một cách thẳng thắn, trực diện, không né tránh hiện thực, cho dù là một hiện thực nghiệt ngã nhất. Chẳng phải văn học thế giới, văn học Trung Quốc họ đã "thành thật lâu rồi" đấy sao? Quan trọng là tấm lòng người cầm bút gửi vào đâu. Tôi yêu thương những người nông dân quê tôi. Có thể nói, DCTT hoàn thành được chính là nhờ vào sự kiện trọng đại khi làng xã quê tôi đón danh hiệu anh hùng và nhân đó, tôi đã nhận ra rõ ràng nhất, sáng tỏ nhất từng gương mặt nhân vật của tôi. Việc còn lại sau đó giản đơn là bày tỏ tình thương yêu với họ trên trang viết.

* Anh mất bao lâu để hoàn thiện DCTT?

- Viết Bến không chồng chỉ mất nửa năm, DCTT mất những ba năm. Trong đó một năm cuối phải xin nghỉ việc không lương và chấp nhận bị cho là "hâm" để gấp rút "đóng máy" tác phẩm. 15 năm im lặng nhưng vẫn phải lo cho cả thảy bốn đứa con học hết đại học. Nhờ giời đến nay các cháu đều đã trưởng thành, có công ăn việc làm và xây dựng gia đình riêng cả rồi.

* Cảm ơn anh.

(*) Sách do Nhã Nam và NXB Hội Nhà Văn ấn hành.

Phóng to Tựa như một Ai xuôi vạn lý trên giấy, DCTT trải rộng trên nhiều không gian: từ Bắc chí Nam, từ làng ra phố và lên cả vùng biên... Hơn thế, còn là "tham vọng" ôm vào lòng hầu hết biến cố lớn của dân tộc trong hơn 50 năm qua: cải cách ruộng đất, phong trào hợp tác hóa miền Bắc, cuộc kháng chiến chống Mỹ, hòa bình lập lại, chiến tranh biên giới và thời mở cửa... Tất cả được thể hiện qua số phận của hai tuyến nhân vật: gia tộc Hoàng Kỳ và những người dân làng Đoài. Nghe đọc nội dung toàn bài: Vừa nhẫn nại, vừa náo động, DCTT đã kể một câu chuyện xúc động về sự trôi dạt của đời người: kẻ đi chiến trường lên tới cấp tướng, người thất cơ lỡ vận bỏ làng ra đi gặp thời mở cửa làm ăn giàu có thành tỉ phú... nhà văn không chỉ cố gắng gói gọn số phận thăng trầm của dân tộc qua hơn nửa thế kỷ mà còn thẳng thắn bóc trần hiện thực, vạch ra cốt lõi của những trò đầu cơ quyền lực, sự phản bội và những bi hài của mỗi đời người trong dòng xoáy của lịch sử. Một bức tranh hiện thực được vẽ bằng những nét vẽ cương trực, mạnh mẽ - thứ "của hiếm" lâu nay trong tiểu thuyết Việt giờ được hiển thị một cách đáng trân trọng. Trông nghiêng, cuốn sách có những trang viết đẹp ở vẻ mạnh và gắt, đủ sức giục người đọc bức xúc; lại có những trang viết rưng rưng ở một "nhà văn của người nghèo". Song nhìn chính diện, DCTT dường như còn thiếu một bố cục đẹp, một hơi văn có duyên, cách kể chuyện nhiều chỗ còn hơi "quê”, hơi "mộc", mà tiếc lại không phải là cái "mộc", cái "quê” như vốn dễ được yêu trong thơ Nguyễn Bính...