Stieg Larsson và hiện tượng văn học Cô gái có hình xăm rồng

Cách đây chưa lâu, trẻ em khắp thế giới xếp hàng từ nửa đêm trước nhà sách để mua tập Harry Potter mới nhất. Giờ người lớn ở nhiều nước châu Âu, Mỹ... nóng lòng ngóng chờ The girl who kicked the hornets’ net (Cô gái chọc tổ ong bầu), phần cuối của loạt tiểu thuyết hình sự ba tập Milennium (Thiên niên kỷ) của tác giả Thụy Điển Stieg Larsson.

Nhà văn, nhà báo Stieg Larsson - Ảnh: www.stieglarsson.com

Cuộc đời của nhà văn - nhà báo đã quá cố này cũng ly kỳ, bí ẩn không kém gì kiệt tác của ông. Nhà văn Larsson, tổng biên tập tạp chí nổi tiếng Expo, qua đời tháng 11-2004 mà không biết rằng chỉ một thời gian ngắn sau, tên tuổi ông lừng lẫy khắp thế giới. 

Theo trang web http://www.stieglarsson.com/, sáu tháng trước khi trái tim ngừng đập, ông đến văn phòng của Norstedts - nhà xuất bản (NXB) lâu đời nhất Thụy Điển - với bản thảo hai cuốn tiểu thuyết dày cộp. Cuốn thứ ba sắp sửa hoàn thành. Cuốn thứ tư đang tồn tại trong máy tính xách tay và trong đầu của ông.

Dù bắt đầu viết lách từ năm 12 tuổi, là tác giả hàng trăm bài báo, ông Larsson chưa bao giờ là một nhà văn. Nhưng các biên tập viên tại NXB Norstedts đã bị mê hoặc bởi nội dung ly kỳ, hồi hộp, gay cấn và văn phong độc đáo của bộ truyện.

Do đó, ban giám đốc NXB quyết định ký hợp đồng xuất bản cả ba phần Milennnium ngay lập tức. Phần đầu của Milennium có tên Men who hate women (Những gã đàn ông thù đàn bà) ra mắt độc giả vào năm 2005 và lập tức trở thành một hiện tượng văn học chưa từng có tại Thụy Điển. 

Cơn sốt Milennium lan khắp châu Âu, Mỹ và cả thế giới khi bản dịch tiếng Anh có tựa đề The girl with the dragon tattoo (Cô gái có hình xăm rồng) của dịch giả Reg Keeland xuất hiện từ tháng 1-2008.

Rooney Mara trong vai Lisbeth Salander trong bộ phim chuyển thể từ tiểu thuyết Cô gái có hình xăm rồng. (Ảnh: Vanity Fair) 

“Bom tấn” văn học và điện ảnh châu Âu

Năm 1964, cô gái 14 tuổi Harriet Vanger, người thừa kế của dòng họ Vanger giàu có và đầy thế lực, mất tích một cách bí ẩn. Chú của cô là ông Henrik Vanger, người lãnh đạo Tập đoàn Vanger, cho rằng cô đã bị sát hại, và trong suốt 40 năm ròng rã điều tra trong vô vọng. Ông thuê nhà báo Mikael Blomkvist của tạp chí Milennium, người vừa bị thua trong một vụ kiện tội phỉ báng, nối lại cuộc điều tra.

Với sự giúp đỡ của cô gái trẻ 24 tuổi Lisbeth Salander, một tin tặc siêu hạng, Blomkvist từng bước khám phá những bí mật tăm tối, ghê tởm về gia đình Vanger. Và bản thân cô gái có hình xăm rồng Salander tính cách lạnh lùng cũng đầy bí ẩn, cũng giấu trong lòng một quá khứ khủng khiếp.

Hiếm có một cuốn tiểu thuyết hình sự nào được giới phê bình đánh giá cao đến thế. “Cuốn sách gây nghiện này là tất cả những gì người đọc có thể mong đợi ở một tiểu thuyết hình sự” - tạp chí Glamour đánh giá. “Độc đáo và đầy mê hoặc” - như nhận xét của báo Chicago Tribune. Báo Pittsburg Post-Gazette cho rằng phải là một nhà văn hình sự bậc thầy mới có thể sáng tác nổi một tiểu thuyết như Cô gái có hình xăm rồng.

Sự xuất chúng của Cô gái có hình xăm rồng không xuất phát từ vụ mất tích bí ẩn hay những án mạng đẫm máu được mô tả trong truyện. Trên thực tế, cuốn sách là cái nhìn đầy tính phê phán và cảnh báo của nhà văn - nhà báo Larsson về xã hội đương đại Thụy Điển.

Nhà phê bình Robert Dessaix của báo Sydney Morning Herald nhận xét chủ đề chính của Cô gái có hình xăm rồng là nạn bạo hành phụ nữ, sự hèn nhát và kém cỏi của giới truyền thông, thói vô đạo đức, bất chấp tất cả vì lợi nhuận của các tập đoàn tài chính và cả mối nguy hiểm của nọc độc phát xít vẫn lẩn khuất trong xã hội Thụy Điển.

Nhân vật nữ chính Lisbeth Salander là nạn nhân của sự bạo hành nhưng cũng là người hùng chống lại bất công xã hội. Cô không thể bị mua chuộc, không thể hủ hóa, trái ngược hoàn toàn với ngay cả những người đàn ông tốt đẹp trong thế giới của nhà văn Larsson.

Hai phần sau The girl who played with fire (Cô gái đùa với lửa - 2006) và The girl who kicked the hornets’ net (Cô gái chọc tổ ong bầu - 2007) với nội dung kể về cuộc đời đầy bi kịch của Lisbeth Salander, được dịch sang tiếng Anh năm 2009 cũng thành công không kém...

Nhà phê bình Nick Cohen của báo Observer cho rằng với tư cách một người báo thù, Lisbeth Salander là hậu duệ xứng đáng của nhân vật Edmund Dantes trong tiểu thuyết kinh điển Bá tước Monte Cristo của đại văn hào Pháp Alexandre Dumas. Nhà phê bình Martin Hannan nhận định bộ đôi Mikael Blomkvist và Lisbeth Salander cũng đáng nhớ không kém thám tử Sherlock Holmes và bác sĩ Watson của nhà văn Scotland Arthur Conan Doyle.

“Đáng buồn thay, Blomkvist và Salander sẽ không còn cuộc phiêu lưu nào khác, bởi chắc chắn là không ai có thể mô tả họ như tác giả Stieg Larsson vĩ đại đã quá cố” - ông Hannan viết.

Trang bìa cuốn Cô gái có hình xăm rồng bản dịch tiếng Anh - Ảnh: www.stieglarsson.com

Cuộc đời ly kỳ như tiểu thuyết

Cuộc đời của Stieg Larsson ly kỳ và sóng gió như chính những nhân vật trong kiệt tác của ông. Theo trang web www.stieglarsson.com, Stieg Larsson chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ ông nội, một nhà hoạt động chống chủ nghĩa phát xít thời Thế chiến II. Năm 1972, ông gặp bà Eva Gabrielsson trong một cuộc họp chống chiến tranh Việt Nam. Họ đã trở thành đôi bạn đời gắn bó keo sơn.

Stieg Larsson trở thành một nhà báo, nhà hoạt động chống chủ nghĩa cực đoan, phát xít và đến năm 1995 thành lập tạp chí Expo chống chủ nghĩa cực đoan, phân biệt chủng tộc. Tạp chí này có nhiều điểm tương đồng với tạp chí Milennium trong Cô gái có hình xăm rồng, một tạp chí gặp khó khăn về kinh tế nhưng luôn đi theo con đường vì sự thật, bảo vệ công bằng xã hội. Ông nhiều lần giảng dạy về chủ nghĩa cực đoan ở Pháp, Đức và ở Sở Cảnh sát Anh.

Đi theo con đường chống chủ nghĩa cực đoan, nhà báo Stieg Larsson có rất nhiều kẻ thù. Ông từng nhiều lần bị dọa giết. Có lần, một tạp chí theo đường lối phát xít mô tả ông là “kẻ thù của người da trắng”, và đăng ảnh chân dung, địa chỉ cùng số điện thoại của ông lên báo. Không ít lần những tên đầu trọc mang gậy gộc đứng rình trước cửa nhà ông. Chính vì vậy, vợ chồng ông luôn phải sống trong sự đề phòng tối đa.

Sợ bà Eva bị liên lụy, ông quyết định không kết hôn và họ sở hữu tài khoản ngân hàng riêng. Mỗi khi ra đường, họ đều mang theo súng phóng điện hoặc một cây búa nhỏ để phòng thân. Có lần họ phải nhờ cảnh sát đến bảo vệ.

“Rất nhiều người ở Thụy Điển biết đến sự dũng cảm của ông ấy” - báo Times Online dẫn lời biên tập viên Eva Gedin thuộc NXB Norstedts. Giới phê bình và độc giả cho rằng nhân vật Mikael Blomkvist, một nhà báo luôn hết mình với lý tưởng nghề nghiệp, chính là hiện thân của Stieg Larsson.

Do qua đời đột ngột, Stieg Larsson không để lại di chúc. Theo luật pháp Thụy Điển, bà Eva vợ ông không được quyền thừa kế bất cứ tài sản gì do ông để lại. Toàn bộ tài sản của ông thuộc về cha ông Erland Larsson và em trai Joakim. Bà Eva đã phải tranh đấu kịch liệt trước tòa để giữ lại một nửa căn hộ của hai vợ chồng ở Stockholm. Chính vì vậy, bà Eva và nhà Larsson không còn nhìn mặt nhau nữa.

Tuy nhiên, theo Daily Mail, bà vẫn giữ lại máy tính xách tay của chồng, có chứa khoảng 200 trang phần thứ tư của Cô gái có hình xăm rồng. Có tin đồn trong đó còn chứa bản thảo thô sáu cuốn tiểu thuyết khác của Stieg Larsson. Một mỏ vàng thật sự.

Gia đình Larsson quyết tâm giành lại chiếc máy tính này và đã đề nghị cho bà Eva căn hộ ở Stockholm, cộng thêm 2,6 triệu USD. Tuy nhiên, bà Eva cương quyết từ chối và khẳng định bà chỉ muốn bảo tồn di sản văn học của chồng, và đảm bảo tài sản từ các cuốn sách sẽ được sử dụng theo đúng mục đích mà ông mong muốn.

Cô gái có hình xăm rồng, tập 1 trong loạt tiểu thuyết Milennium, được NXB Phụ Nữ ấn hành vào tháng 3-2010. Đáng tiếc là bản dịch này có một số lỗi dịch thuật.