Hai trẻ lang thang kiếm cá ăn trong cánh rừng bị thiêu rụi - Ảnh: T.LỘC

Đói là một ngôi làng điển hình ở khu vực được lập nên bởi di dân tự do.

Ngôi làng biệt lập

Đồng ý với mức thù lao khá cao để chở chúng tôi vào làng nhưng cậu thanh niên người Dao vẫn trù trừ cho biết trận mưa hôm trước có thể làm cho "con đường" trở nên khủng khiếp, không thể đi được. "Sợ vào không đến nơi, nếu không có xe cày hoặc xích quấn bánh xe máy" - cậu ta nói. 

"Con đường" thật ra là một lối mòn nhỏ xíu dài non 20 cây số xuyên qua cánh rừng, đoạn thì sình lầy, đoạn chui qua cây bụi, đoạn lội qua suối sâu, chỗ phải rồ máy vừa đẩy mới vượt được con dốc cao chót vót...

Sau gần hai giờ vật lộn với con đường, chúng tôi cũng thở phào khi nhìn thấy mấy túp lều tạm bợ nhếch nhác cạnh một cánh rừng đã bị phá tan hoang...

Vừa đến đầu "làng", chiếc xe mắc kẹt giữa đám sình lầy. Một người đàn ông người Dao, quần áo đen, đeo bên hông túi vải đựng đủ thứ đồ đạc, nhe hai cái răng bọc vàng nhảy đâu từ trong lùm cây ra, nói vài câu tiếng Dao với cậu thanh niên đi cùng. 

Nói đoạn, người này chuyển qua tiếng Việt lơ lớ và chậm rãi: "Vào đây làm gì thế, có giúp gì cho dân xóm này không?". Đó là Chíu Sáng Sày. 

Biết chúng tôi là nhà báo, Chíu Sáng Sày chỉ ngay cho chúng tôi túp lều của mình nằm giữa con dốc rồi huyên thuyên rằng mình mới 21 tuổi mà lao động khổ quá nên già trước tuổi, rằng quê mình ở tỉnh Quảng Ninh, thiếu đất không có cái ăn nên cha mẹ dắt vào Tây Nguyên cuốc đất, làm rẫy. 

Địa điểm đầu tiên mà cả gia đình đặt chân lên Tây Nguyên là thôn 6, xã Ea Mnang (huyện Cư M’Gar, Đắk Lắk). 

Ở đó một thời gian, phần bị đuổi, phần thì không có tiền mua đất nên chuyển sang một số nơi khác, sau đó thì tìm về khu rừng sâu thuộc xã Cư M’Lan này để tá túc.

Những túp lều của người di cư tự do dựng lên tại tiểu khu 295, xã Cư M’Lan (huyện Ea Súp, Đắk Lắk) - Ảnh: T.B.D.

Tình cảnh khốn khó

Đi qua nhiều ngôi nhà tạm bợ của ngôi làng mà bên trong toàn quần áo luộm thuộm và không vật dụng gì đáng giá, chúng tôi may mắn gặp được ông Bàn Dào Phin, một người Dao khá thân thiện đang ở nhà cùng vợ và một con trai chừng 20 tuổi. 

Ông Phin cho biết sáu năm trước ông còn là phó chủ tịch UBND xã Thái Học, huyện Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng. 

Với trình độ lớp 9, vị đảng viên gần 20 năm tuổi Đảng này sau khi tuân thủ lời vận động về hưu trước tuổi, đã "nhận một cục tiền" hơn 100 triệu đồng rồi bán nhà dẫn vợ con vào Tây Nguyên sinh sống.

 Với tiếng Việt rành rọt hơn hẳn mọi người ở đây, ông Phin kể từng đến nhiều nơi ở các tỉnh Tây Nguyên này, nhưng có nơi đất xấu quá thì không làm ăn được, mà đất tốt quá không đủ tiền mua. 

Đến năm 2013, ông cùng con trai vượt rừng đến giữa tiểu khu 295 này và mua 2ha đất ở đây của một người dân đã "khai phá" từ trước với giá 60 triệu đồng.

Ông Phin kể nhiều về sự khốn khó tột cùng của người dân ở đây: "Tất cả đều là dân... lậu, không hộ khẩu, vô thừa nhận ở địa phương, sống nghèo đói thiếu thốn, không có điện, nước lấy từ suối và không đủ để tưới tiêu, đường đi lại không có và biệt lập hoàn toàn khi trời mưa...". 

Cũng chính vì không có đường mà các loại nông sản của người dân ở đây làm ra bán giá rất thấp. 1 tấn bắp tươi chỉ khoảng 2,4 triệu đồng thay vì gần 3 triệu đồng như những nơi khác. Trong khi một bao phân bón được đưa đến đây mất 100.000 đồng tiền vận chuyển...

Lý Chòi chăm em cho cha mẹ đi làm - Ảnh: T.L.

Những đứa trẻ mù chữ

Trưa tháng 5, người làng lên rẫy, chỉ có trẻ con ở nhà... một mình. Những đứa trẻ ấy có đứa lên 3, có đứa mới tập bò... được cha mẹ bỏ lại lăn lóc trên những tấm gỗ kê cao trên nền đất. 

Bên những túp lều mới được thưng lên nằm giữa trảng đất trống, lũ trẻ con đùa giỡn xong lăn ra ngủ mê mệt. Khuôn mặt lấm lem nhọ nồi, tóc cháy nắng và lỗ tai bám đầy côn trùng.

Một phụ nữ người Mông trong làng lầm tưởng chúng tôi là cán bộ xã vào thăm bà con để ghi danh sách làm thủ tục nhập khẩu nên hớt hải nói: "Mình không phá rừng đâu, cán bộ cứ nhìn quanh đây có chỗ nào còn rừng dày nữa đâu. Mà kể cả mấy cái lô rừng còn cây nhỏ kia cũng của người ta cả rồi. Mình vừa đến đây mua được 4 sào thôi. Cán bộ kê khai luôn cả nhà mình vào để các cháu được đi học".

Băng qua một đám cỏ khô xám xịt vì thuốc diệt cỏ, chúng tôi gặp anh em cậu bé người Dao Hoàng Vần Sơn (12 tuổi) và Hoàng Vần Chiêu (8 tuổi) đang cầm cần câu đi tìm nơi câu cá. Sơn cho biết hai anh em kiếm cá về nấu ăn. 

Hỏi: "Biết chữ không?", cả hai lắc đầu trả lời: "Học đâu mà biết!". Đi hết đám cỏ cháy, chúng tôi đến một xóm lều tạm. Bên trong là bốn đứa trẻ nheo nhóc, lấm lem và hôi hám. Thằng anh lớn cho biết tên là Lý Chòi, 10 tuổi, đang chăm sóc ba đứa em để cha mẹ vào rừng kiếm ăn...

Theo ông Phin, trong "làng nguyên thủy" này có hơn 40 đứa trẻ, phân nửa số đó trong độ tuổi đến trường nhưng hoàn toàn mù chữ. 

"Thấy tụi nó mù chữ, tội nghiệp mà chẳng biết làm gì, chẳng biết kêu đến ai cho được chú ạ!" - ông Phin chặc lưỡi...

*************

Kỳ tới: Ngõ cụt... hồi hương