Khi TS Saul Justin Newman, người Úc, bước lên bục nhận giải thưởng Ig Nobel cho nghiên cứu bác bỏ dữ liệu về các "vùng xanh" vào trung tuần tháng 9-2024 tại Viện Công nghệ Massachusetts ở Boston (Mỹ), ông mặc bộ quần áo có họa tiết trò chơi xếp gạch Tetris, đội mũ dự tiệc và cầm theo ba quả bóng bay.

Ông đã đọc một bài thơ phản bác những người bày đủ chiêu trò để sống thọ đến 110 tuổi. Tất nhiên đó cũng chỉ là góc nhìn của ông ta và vẫn đang bị tranh luận.

82% không có giấy tờ chứng minh tuổi

TS Saul Newman bắt đầu quan tâm đến chủ đề tuổi thọ khi ông phản bác một số bài viết trên tạp chí Nature (Anh) về các cụ già sống cực thọ trong những năm 2010. Năm 2019, ông thực hiện dự án khảo sát các "vùng xanh" trong lúc làm việc tại Viện khoa học dữ liệu sinh học thuộc Đại học Quốc gia Úc (ANU).

Vào trung tuần tháng 3-2024, với danh nghĩa nhà nghiên cứu thuộc Đại học Oxford và Trường University College London (Anh), TS Newman đã công bố bản thảo nghiên cứu gây chấn động thế giới trên trang bioRxiv (chuyên đăng các bản thảo khoa học chưa qua bình duyệt). Nghiên cứu với đầu đề "Những người sống cực thọ và sổ sách đăng ký tuổi đáng chú ý cho thấy các xu hướng chỉ ra sai sót hành chính và gian lận lương hưu".

Nghiên cứu của ông khẳng định hầu hết các cụ già trong "vùng xanh" khai họ đã 100 tuổi hoặc 110 tuổi nhưng không có bằng chứng chứng minh tuổi. Nghiên cứu cho thấy chỉ 18% số cụ già sống cực thọ trên thế giới có giấy khai sinh, nghĩa là 82% còn lại không có giấy tờ chứng minh tuổi.

Trên trang của Trường Đại học Khoa học và Y khoa (Đại học Quốc gia Úc), ông cho biết: "Tôi đã truy dấu 80% số cụ trên 110 tuổi trên thế giới (20% còn lại ở các quốc gia không thể có kết quả đáng tin cậy). Trong số đó hầu như không ai có giấy khai sinh. Ở Mỹ, trong hơn 500 cụ chỉ có bảy người có giấy khai sinh. Tệ hơn nữa, chỉ khoảng 10% có giấy chứng tử".

Các "vùng xanh" không phải là nơi có tuổi thọ bình quân cao. TS Newman đưa ra ví dụ: "Tại Costa Rica, 42% số người sống lâu trăm tuổi hóa ra đã nói dối về tuổi sau khi nghiên cứu được tiến hành. Và một khi các sai sót đã được điều chỉnh, họ từ vị trí dẫn đầu thế giới rớt xuống gần cuối bảng về tuổi thọ bình quân".

Hồ sơ của Cơ quan Thống kê châu Âu (Eurostat) từ năm 1990 đã xếp "vùng xanh" đảo Ikaria ở Hy Lạp vị trí thứ 109 trong 128 khu vực ở châu Âu về tuổi thọ bình quân. "Vùng xanh" đảo Sardinia ở Ý đứng ở vị trí thứ 51.

Điều quan trọng là ông đã thiết lập được mối tương quan chặt chẽ giữa tỉ lệ nghèo đói và số người sống thọ trên trăm tuổi. Ba "vùng xanh" gồm đảo Sardinia, đảo Okinawa và đảo Ikaria có thu nhập thấp, tỉ lệ biết chữ thấp, tỉ lệ tội phạm cao và tuổi thọ bình quân thấp hơn mức bình quân cả nước.

TS Newman ghi nhận không phải ngẫu nhiên mà các "vùng xanh" đều là các địa phương xa xôi, nghèo nàn, nơi có thể không lưu trữ hồ sơ hộ tịch đầy đủ. Tại "vùng xanh" đảo Okinawa, sổ sách lưu trữ đã bị máy bay Mỹ ném bom trong chiến tranh. Các cụ sống trăm tuổi qua đời không được khai tử đúng cách. Lúc họ còn sống, có thể chính quyền chiếm đóng sau chiến tranh đã ghi sai tuổi của họ vì không rành tiếng Nhật hay sử dụng niên lịch khác với lịch Nhật.

Ăn uống theo "vùng xanh" có thọ trăm năm?

Cuối tháng 7-2010, cảnh sát Nhật tìm thấy xác ướp của cụ ông Sogen Kato nằm trên giường trong khi ông đã chết 30 năm về trước. Con gái ông 81 tuổi đã che giấu cái chết của cha để bỏ túi hơn 9 triệu yen (106.000 USD) lương hưu. Ai cũng tưởng ông còn sống nên ông được coi là người đàn ông lớn tuổi nhất nước Nhật (111 tuổi). Cùng năm đó, Chính phủ Nhật đã tiến hành khảo sát và phát hiện 82% số người trên 100 tuổi qua đời nhưng không khai tử.

Chuyện gian lận tuổi để hưởng lương hưu cũng xảy ra ở các quốc gia khác có "vùng xanh". Năm 2015, Đức đã yêu cầu Hy Lạp kiểm toán chi tiêu để được cứu trợ trong khủng hoảng tài chính. Sau kiểm toán, con số khoảng 9.000 cụ sống trăm tuổi hưởng lương hưu đã giảm 72%. Tại Ý, theo thống kê năm 1997, khoảng 30.000 người hưởng lương hưu còn sống nhưng thật ra đã từ trần.

TS Newman nhận xét: "Đôi khi mafia có liên quan, đôi khi là những người chăm sóc. Rất nhiều trường hợp ở Ý mặc dù ông nội đã nằm ngoài vườn ô liu nhưng người bà con trẻ tuổi vẫn hưởng lương hưu của người chết đều đều".

Ông khẳng định không phải lúc nào lối sống lành mạnh của các cụ trăm tuổi trong các "vùng xanh" cũng có dữ liệu thực tế chứng minh. Năm 1975, Chính phủ Nhật đã tiến hành khảo sát dinh dưỡng liên quan đến 96% dân số. Kết quả cho thấy "vùng xanh" đảo Okinawa có tình trạng sức khỏe tệ nhất nước. Trong 47 tỉnh, Okinawa đứng đầu về chỉ số khối cơ thể (BMI) và thứ hai về mức tiêu thụ bia.

Cư dân Okinawa ăn ít rau và khoai lang nhất ở Nhật trong khi hai món này lại được quảng bá là thành phần chính trong chế độ ăn uống của đảo Okinawa. Công ty Blue Zones ghi nhận dân Okinawa có "Ikigai" (mục đích sống) tốt hơn hẳn. Song Okinawa đứng thứ tư về tỉ lệ tự tử nơi người trên 65 tuổi. Ai nói dân Okinawa sùng đạo cũng sai tuốt vì 93% là người vô thần.

Công ty Blue Zones cho rằng các cụ trăm tuổi ở "vùng xanh" mỗi ngày uống một ly rượu vang và khuyên mọi người nên làm như vậy. Trên trang The Conversation (Mỹ), TS Newman nhấn mạnh: "Mỗi ngày ư! Đó là công thức hoàn hảo dẫn tới chứng nghiện rượu". Riêng tại "vùng xanh" thị trấn Loma Linda ở bang California, cộng đồng các tín hữu theo giáo hội Cơ Đốc Phục Lâm lại không uống rượu.

Ông nhận xét điều quan trọng không phải là đánh giá chế độ ăn uống theo "vùng xanh" là tốt hay xấu mà trên thực tế các chế độ ấy không đúng. Ông giải thích: "Đây là hành vi chiếm dụng văn hóa chứ không liên quan gì đến thực tế. Ví dụ khi tiến hành nghiên cứu, Hy Lạp là quốc gia có tỉ lệ thừa cân cao thứ ba hoặc thứ tư châu Âu. Bởi vậy thật vô lý khi cho rằng nên bắt chước chế độ ăn uống của họ".

TS Newman cảm thấy thất vọng vì nghiên cứu của ông không ngăn chặn được thông tin sai lệch giải thích tuổi thọ cực cao ở các "vùng xanh". Ông nhận xét: "Không ai có chút hoài nghi về những khẳng định ấy. Người đàn ông cao tuổi nhất thế giới hiện nay có tới ba ngày sinh và mọi người đều tin đó là sự thật". Đây là lý do ông cầm theo ba quả bóng bay lên sân khấu nhận giải Ig Nobel vào tháng 9-2024.

Ông kết luận: "Nếu ai đó bán cho bạn thứ gì đó để có sức mạnh trường thọ, đừng nên nghe họ". Vậy phải làm gì để sống lâu khỏe mạnh? Ông đưa ra lời khuyên: "Đừng hút thuốc hoặc sử dụng ma túy. Đừng uống rượu. Hãy tập thể dục. Đó là tất cả những gì bạn cần làm. Hãy đến gặp bác sĩ gia đình mỗi năm một lần. Không còn bí mật nào khác. Tôi nghĩ mọi người ai cũng biết điều đó. Quả việt quất không cứu được bạn đâu!".

**************

TS David Sinclair đã áp dụng công thức đảo ngược quá trình lão hóa. Năm ông 53 tuổi, kết quả kiểm tra tuổi sinh học cho thấy ông đã trẻ lại hơn 10 năm. Thế rồi ông bị mang tiếng "lừa đảo" và "lừa dối" công chúng vì quảng bá thuốc chống lão hóa giả.

>> Kỳ tới: Chiêu "cải lão hoàn đồng"

Sống đến 100 tuổi - bí mật của 'vùng xanh' - Kỳ 2: Tranh cãi về hai nhóm trường thọ

Báo chí thường liệt kê năm "vùng xanh" trường thọ trên thế giới gồm đảo Sardinia ở Ý, đảo Okinawa ở Nhật, bán đảo Nicoya ở Costa Rica, đảo Ikaria ở Hy Lạp và thị trấn Loma Linda ở bang California (Mỹ).