Sinh viên & chuyện làm bán thời gian: Làm thêm không còn là "tùy chọn"

Trong tình hình chung - vật giá leo thang, học phí, sinh hoạt phí đều tăng - nhiều nước ghi nhận số lượng kỷ lục sinh viên bản xứ buộc phải đi làm thêm trang trải chi phí đại học. Nhiều trường đại học phải thừa nhận làm thêm đã trở thành một phần song song với chuyện học hành của sinh viên.

Cơm áo không đùa với sinh viên

Tháng 6-2023, Viện Chính sách giáo dục đại học (Hepi) Vương quốc Anh công bố khảo sát cho thấy hơn một nửa (55%) sinh viên nước này hiện đang đi làm thêm có lương ngay khi vẫn đang ngồi trên giảng đường. Đây là mức tăng đáng kể so với tỉ lệ 45% trong khảo sát năm 2022 cũng của viện này.

Kerys Bettles, đang học năm 4 ngành địa lý học tại Đại học St Andrews (Scotland), mỗi tuần phải làm thêm tổng cộng 15 tiếng ở một quán bar mới đủ trả tiền thuê nhà. Nhiều hôm tới 1h khuya quán mới đóng cửa, nhưng 9h là cô sinh viên 21 tuổi phải có mặt ở thư viện để học bài. 

"Tôi nghĩ trường đại học là nơi dễ có sự công bằng hơn những nơi khác, nhưng có lẽ sự công bằng vẫn còn xa nếu sinh viên phải làm việc quá nhiều giờ" - Bettles nói với BBC hồi tháng 9-2023.

Một nghiên cứu khác của nhóm chuyên gia giáo dục từ Đại học East Anglia và Đại học Loughborough (Anh) tại các trường trong nước chỉ ra một điểm đáng lưu ý: ngày càng có nhiều sinh viên xin vắng tiết, nộp bài trễ hoặc xin hoãn thi vì… bận đi làm. 

Hiện tượng này càng phổ biến khi kinh tế khó khăn. Kết quả này phản ánh một thực tế: sinh viên đang phải vật lộn để kiếm sống và họ mắc kẹt giữa một bên là nghĩa vụ chuyên tâm học hành, một bên là làm sao có tiền duy trì chính chuyện học ấy.

Tại Mỹ, Noel Anderson, tác giả cuốn Working to Learn (Làm việc để học) chia sẻ với Time năm 2020 dữ liệu ông tổng hợp được, cho thấy có đến 70% sinh viên cao đẳng phải đi làm thêm kiếm sống trong lúc học. Thậm chí ở bậc trung học, khảo sát của ông cũng chỉ ra có khoảng 40-50% học sinh có đi làm thêm trong năm.

Tại Úc, giáo sư về chính sách giáo dục Andrew Norton tại Đại học Quốc gia Úc cho biết số sinh viên làm việc thêm toàn thời gian đã tăng từ khoảng 40% vào cuối những năm 1980 lên khoảng 70% vào năm 2022. Số giờ làm của sinh viên cũng tăng, trong đó một nửa sinh viên bản xứ Úc làm 20 giờ/tuần trở lên và ¼ sinh viên làm trên 30 giờ/tuần.

Nhà trường thay đổi tư duy

Nhiều nhóm sinh viên Úc còn cùng nhau kêu gọi trường của mình tinh gọn thời gian biểu để họ có một vài ngày hoàn toàn trống trải nhận các đầu việc toàn thời gian. Họ cũng muốn trường tạo điều kiện học linh hoạt hơn, chẳng hạn cho phép lựa chọn thời điểm học phù hợp, tiếp cận các bài giảng có sẵn trong kho học liệu hay đưa thời hạn bài tập dễ thở hơn…

Nhiều trường đã nghiêm túc nhìn nhận vấn đề. Theo chuyên gia Josh Freeman ở Viện Hepi, phần lớn đại học ở Vương quốc Anh đều đã gạt bỏ lăn tăn làm thêm ảnh hưởng đến việc học và thừa nhận rằng làm thêm là "không có lựa chọn nào khác". Nói phần lớn vì một số rất ít các trường tinh hoa như Oxford, Cambridge, Đại học Hoàng gia London vẫn cấm sinh viên làm bán thời gian.

Theo thời gian, các đại học ở Anh nhìn vấn đề một cách thực tế hơn, trong thời buổi bão giá học phí và sinh hoạt phí, nguồn lực trợ cấp của nhà nước và trường thì có hạn thì làm thêm là phương án khả thi để sinh viên duy trì chuyện học hành. 

Hơn nữa, giáo dục bậc cao giờ đâu chỉ có mỗi chuyện học, nghiên cứu, lĩnh hội tri thức. Sinh viên đại học ngày càng "đời" hơn nhiều và đi làm thêm là một cách đầu tiên họ trải đời.

Thống kê của Viện Hepi vào tháng 6-2023 chỉ ra trong tổng số hơn 140 website các trường đại học tại Vương quốc Anh có đến 48% website có những nội dung hỗ trợ hoặc hướng dẫn sinh viên tìm kiếm việc làm thêm. Josh Freeman gọi đây là "sự thay đổi lớn về quan điểm của các trường đại học".

Bên cạnh những sinh viên làm để trang trải phí tổn, nghiên cứu khác của nhóm chuyên gia giáo dục từ Đại học East Anglia và Đại học Loughborough chỉ ra thêm hai động lực làm thêm khác của sinh viên. 

Một là muốn làm để có tiền dư dả chi cho những khoản không thiết yếu như du lịch. Hai là làm thêm để chủ động tích lũy kinh nghiệm, kỹ năng làm việc. Một số sinh viên còn thừa nhận làm thêm giúp tạm thoát khỏi không gian học thuật, cởi bỏ áp lực học hành và thêm trải nghiệm ngoài nhà trường.

Theo giáo sư Harriet Dunbar-Morris - nguyên trưởng phòng đào tạo tại Đại học Portsmouth (Anh), trong bối cảnh làm thêm là xu hướng không thể đảo ngược, cần có sự "thỏa hiệp" giữa nhà trường và sinh viên. 

Sinh viên không thể "bung xõa" hết cỡ mà cần biết những yêu cầu tối thiểu từ nhà trường, ngược lại trường cũng sẽ cởi mở hơn với sinh viên.

Cụ thể, Đại học Portsmouth mạnh dạn xem xét lại các quy trình chấm điểm chuyên cần của sinh viên. Một số khoa của trường lên kế hoạch sắp xếp thời gian biểu hợp lý hơn, nhiều môn học có thể cho sinh viên linh hoạt lựa chọn học trực tiếp hay trực tuyến. Sinh viên có thể thiết kế tiến độ học tập riêng cho mình.

Một cách làm khác là tạo cơ hội cho sinh viên làm việc ngay tại trường. Đại học Portsmouth tạo thêm cơ hội làm thêm "tại chỗ" được trả lương, không chỉ giúp sinh viên dễ tìm việc hơn mà còn đảm bảo được điều kiện làm việc cho họ so với "ngoài xã hội". 

Tương tự, từ tháng 1 đến tháng 6-2023, Đại học Essex cũng chi 100.000 bảng Anh cho 30 vị trí làm việc dành cho sinh viên ngay trong trường học.

Về lâu dài, nhóm chuyên gia từ Đại học East Anglia và Đại học Loughborough cho rằng các trường có thể tính toán kết hợp công việc làm thêm của sinh viên vào chương trình đào tạo. 

Bởi thực tế phần lớn sinh viên đã và đang làm thêm, trong khi công việc làm thêm ít nhiều cũng đem lại cho họ những kiến thức, kỹ năng thực tế từ chính trong đời sống.

Do vậy, sự kết hợp này có thể vừa giải quyết được bài toán xã hội vừa gia tăng trải nghiệm cho sinh viên, lại bổ sung mảnh ghép còn thiếu trong chương trình đào tạo bậc đại học.