Sean Baker đã vượt qua cả Francis Ford Coppola, Alfonso Cuaron hay Walt Disney. Mà Sean Baker là ai? 

Là một nhà làm phim 54 tuổi đến từ New Jersey, dành cả sự nghiệp để làm những bộ phim kinh phí nhỏ bé về những phận người thiệt thòi và bé mọn, đặc biệt là những người nhập cư và lao động tình dục.

Và một bộ phim nhỏ bé trong số đó, Anora với kinh phí 6 triệu USD, đã giành năm giải Oscar lớn nhất, trong đó có bốn giải tối quan trọng mà một nhà làm phim có thể giành được, tất cả đều dành cho Baker: Kịch bản gốc xuất sắc, Đạo diễn xuất sắc, Dựng phim xuất sắc và tất nhiên, Phim hay nhất - giải mà Baker cũng được xướng tên do đảm nhận luôn vai trò nhà sản xuất (cùng vợ anh, Samantha Quan và đồng sự khác là Alex Coco).

Hơn cả các huyền thoại

Để rõ hơn, huyền thoại điện ảnh Walt Disney cũng từng giành được bốn giải Oscar vào cùng một năm, 1953, nhưng ông cần đến bốn bộ phim hoạt hình để làm được điều đó chứ không phải là một phim duy nhất và cũng không thắng ở những hạng mục quan trọng nhất của phim truyện như Baker.

Bong Joon Ho với Parasite cũng từng suýt làm được điều này vì Parasite thực sự đã giành được bốn giải Oscar, nhưng chủ nhân chính thức của giải Phim quốc tế xuất sắc lại không phải là cá nhân Bong Joon Ho (mà là Hàn Quốc, vì về nguyên tắc, giải này trao cho quốc gia chứ không cho cá nhân).

Ngay cả với phim kinh điển The Godfather Part II (Bố già phần 2), mà đạo diễn đại tài Francis Ford Coppola cũng chỉ giành được ba giải thưởng trong cùng một đêm, là: Phim hay nhất, Đạo diễn xuất sắc và Kịch bản chuyển thể xuất sắc. Còn những cái tên khác như Alfonso Cuaron và Chloe Zhao mới đi được nửa quãng đường: Cuaron đoạt hai giải Oscar cho cùng một phim - và đạt được thành tích này hai lần với Gravity và Roma; còn Zhao đoạt hai giải cho Nomadland.

Nói tóm lại, thành tích cá nhân của Sean Baker trong đêm trao giải Oscar lần thứ 97 là điều chưa từng xảy ra trong 96 kỳ trao giải Oscar. 

Và các nhà làm phim trước đó hầu như cũng không ai làm gần hết các công việc trong đoàn phim của mình, trừ diễn xuất, như Baker. Giống hầu hết đạo diễn phim độc lập kinh phí thấp khác, Sean Baker tham gia tất cả các khâu như biên kịch, đạo diễn, dựng phim và sản xuất.

Đây không phải là một phép màu hay sự ăn may, nhưng cũng có thể khẳng định một phần đến từ may mắn. 

May mắn cho Sean Baker và Anora là những năm gần đây Viện hàn lâm Khoa học và nghệ thuật điện ảnh Mỹ đã sẵn sàng đón nhận và tôn vinh mạnh mẽ hơn đối với các nhà làm phim cũng như các tác phẩm điện ảnh độc lập. Viện hàn lâm cũng công nhận tài năng của các nhà làm phim độc lập - những người có khả năng đảm nhận nhiều vai trò, nhiều khâu trong một dự án.

Nhưng bên cạnh sự may mắn đó chính là nỗ lực cực độ của Sean Baker vì một tình yêu điện ảnh chưa bao giờ tắt từ năm 8 tuổi, khi cậu bé Sean Baker lần đầu tìm thấy điện ảnh.

Thẳng thắn, thô ráp về tình dục

Hollywood luôn làm phim theo quy mô lớn, ban bệ đội ngũ khổng lồ. Nhưng cách làm phim của Sean Baker hướng về sự nhỏ bé, với đội ngũ nhỏ như cách anh vẫn thực hiện các phim trước của mình là The Florida Project, Tangerine và Starlet. Cùng trong một nguồn cảm hứng, Anora cũng là một bộ phim không hề tỏ ra vĩ đại, "được thực hiện bằng máu, mồ hôi và nước mắt của những nghệ sĩ độc lập tài năng" - như lời Baker đã nói trên sân khấu Oscar.

Và cũng nhờ làm phim độc lập, Baker có thể chọn những chủ đề có thể coi là "ngách" của đời sống. Anh đánh thẳng vào đó, trực diện và táo bạo. Theo Slate, nếu có một yếu tố ngăn Anora thắng giải Phim hay nhất thì đó luôn là tình dục. 

Đã thế còn không phải tình dục bình thường, mà là một thứ tình dục rất ồn ào và có phần tục tĩu, rất dễ bị xếp vào hạng "kém danh giá". Phim nói về đời sống tình dục của phụ nữ chứ không chỉ dừng lại ở mô tả khoái cảm như nhiều phim khác.

Theo tạp chí này, những bộ phim cho nhân vật thực sự khám phá ranh giới của tình dục như Eyes Wide Shut; The Piano Teacher; Secretary; Y Tu Mama Tambien; Blue Is the Warmest Color; Lust, Caution… trước đây thường bị xếp vào các hạng mục phụ hoặc không được đề cử, chứ chưa nói đến việc được đề cử, là ứng viên mạnh và đoạt giải luôn như Anora, một đại diện của thời đại mới. 

Và để làm điều đó, họ đã chấm thấp hơn cho bộ phim xuất sắc nhưng theo chủ nghĩa cổ điển thập niên 1970 là The Brutalist.

Anora cũng đánh dấu hành trình Sean Baker làm phim về chủ đề mại dâm và cả ba phim đều ra mắt ở Liên hoan phim Cannes: The Florida Project (2017), Red Rocket (2021), Anora (2024). 

Một thập niên đầu tiên trong sự nghiệp của Sean Baker chìm trong tăm tối (anh bắt đầu với điện ảnh từ năm 2000, khi vẫn khá trẻ trung nhưng nay đã 54 tuổi), mãi đến năm 2015 anh mới tìm thấy ánh sáng với Tangerine, phim quay bằng iPhone và bắt đầu có chỗ đứng trong giới làm phim độc lập.

Trước Sean Baker cũng có những nhà làm phim khác từng bị Viện hàn lâm phớt lờ vì thấy phong cách làm phim quá lập dị, cho đến khi thời gian chín muồi, họ may mắn có một tác phẩm được ưu ái đến bất ngờ. Có thể kể đến Guillermo del Toro với The Shape of Water, Yorgos Lanthimos với The Favourite và nay là Sean Baker với Anora.

Gần như chưa bao giờ bộ phim đoạt Phim hay nhất của Oscar lại thẳng thắn về tình dục đến ngỡ ngàng như vậy. Vì sao lại "gần như"? Vì năm ngoái Viện hàn lâm đã cho thấy sự đổi mới, cởi mở, trẻ trung hơn của họ khi trao giải Phim hay nhất cho Poor Things.

Chiến thắng của Sean Baker và Anora là dấu hiệu rõ ràng về việc Oscar ngày nay đã khác. Với thành công của Moonlight, Parasite, Everything Everywhere All at Once và Anora cho thấy đó không cần phải là những bộ phim thật quy mô, kỳ vĩ hay mang tính sử thi mà rất đa dạng về cốt truyện, bối cảnh, chủ đề, thậm chí thô ráp và gai góc.

Điện ảnh có chết đi?

Bài phát biểu của Sean Baker trong lễ trao giải Oscar về tình yêu điện ảnh như "hòa chung không khí" với phát biểu của các đạo diễn vĩ đại gần đây: lo lắng vì tương lai của điện ảnh, đặc biệt là "cái chết" treo lửng lơ trên đầu các rạp chiếu truyền thống mà truyền thông Mỹ vẫn "đe dọa" lâu nay.

Khi bị trao giải Mâm xôi vàng, đạo diễn Francis Ford Coppola đã lên án sự hèn nhát của điện ảnh và nói ngày nay nghệ thuật được chấm điểm như đấu vật chuyên nghiệp.

Còn đạo diễn Lý An khi nhận giải Thành tựu trọn đời của Hiệp hội Đạo diễn Mỹ hồi tháng 2 cũng đã có bài phát biểu đầy cảm động xen lẫn xót xa. 

Lý An thực sự lo ngại vì xu hướng nghe nhìn "cứ ba phút không thấy gì hấp dẫn người ta lại chuyển kênh", đó dường như không phải cách thưởng thức phù hợp với điện ảnh.

Ông nói: "Ngành công nghiệp điện ảnh đang tệ lắm. Mọi thứ đều có thể phát trực tuyến, họ không thực sự quan tâm đến nghệ thuật… Những ngày này thật rối ren, nhất là với các nhà làm phim".

Hầu như tất cả các nhà làm phim, từ những cái tên chuyên làm phim độc lập đến các đạo diễn lớn đảm nhận những dự án đắt đỏ chiếm lĩnh phòng vé, đều không ít lần nhắc nhớ khán giả về việc trải nghiệm xem phim tại rạp thực sự tuyệt vời đến mức không gì so sánh được. Tất nhiên trong mắt họ, trải nghiệm xem phim trực tuyến tại nhà hoàn toàn thua xa.

Việc phim ảnh bị đối xử như những "content", giống như bao nhiêu loại content khác trên mạng xã hội, cũng từng khiến Martin Scorsese đau lòng.

Thông thường, sau lễ trao giải Oscar, những suy tư về tương lai của điện ảnh lại được xới lên. 

MC Conan O'Brien tuyên bố trí tuệ nhân tạo (AI) không được sử dụng trong quá trình sản xuất lễ trao giải Oscar và đáp lại là tràng pháo tay từ khách mời, những con người đang làm việc trong ngành công nghiệp này. Thế nhưng, đó là Oscar. 

Còn trong quá trình sản xuất phim, AI đã và đang được sử dụng. The Brutalist, một trong hai ứng viên hàng đầu tại Oscar năm nay, từng gây tranh cãi vì sử dụng AI để cải thiện giọng Hungary cho các diễn viên Adrien Brody và Felicity Jones.

Theo nghiên cứu được The Week dẫn ra, 48% nhân sự ngành điện ảnh đang sử dụng AI để hỗ trợ viết kịch bản, tuyển diễn viên và biên tập. 

Ngay cả khi phản hồi về AI vẫn rất tiêu cực, xu hướng chỉ có thể tăng lên trong những năm tới, theo Screen Rant, để giúp quy trình làm phim nhanh chóng, dễ dàng hơn và rẻ hơn. The Brutalist tốn chưa đến 10 triệu USD để hoàn thành và vẫn khiến Hollywood thán phục vì điều này.

Theo The Guardian, AI sẽ khiến ngành công nghiệp điện ảnh đứng trước "ngã ba đường lỏng lẻo, vô định". Câu hỏi con người trong ngành công nghiệp sẽ ra sao vẫn chưa có lời giải đáp. Chỉ biết rằng điện ảnh sẽ thay đổi vì AI, có thể là vĩnh viễn.

Flow hạ gục 'gã khổng lồ' Disney và DreamWorks, gây 'địa chấn' tại Oscar 2025

Một cơn địa chấn đã làm rung chuyển lễ trao giải Oscar 2025 khi Flow - một bộ phim hoạt hình độc lập - xuất sắc giành chiến thắng ở hạng mục Phim hoạt hình hay nhất, vượt mặt hai 'ông lớn' Disney và DreamWorks.