Câu chuyện 50.000 bản sách lậu được phát hiện tại kho sách lậu ở Hà Nội năm 2010 được trưng bày tại hội thảo - Ảnh: THIÊN ĐIỂU

Đây là những nghịch lý tưởng rất khó hiểu đang tồn tại trong ngành xuất bản, khiến cho cuộc chiến chống sách lậu trở nên quá gian nan đến… vô vọng.

Thực trạng buồn của ngành in, xuất bản đã được đại diện các cơ quan quản lý nhà nước trong lĩnh vực giáo dục, lĩnh vực xuất bản; đại diện cơ quan quản lý thị trường, cơ quan công an; đại diện Cục Sở hữu trí tuệ Vương quốc Anh… nêu ra tại buổi Hội thảo Chống Xuất bản phẩm lậu do Đại sứ quán Anh tại Việt Nam và Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam phối hợp đồng tổ chức ngày 20-6 tại Hà Nội.

Bạn đọc thông thường thật khó nhận ra đây lại là sách lậu - Ảnh: THIÊN ĐIỂU

Lãi khủng, phạt như… đùa

Một nghịch lý sách lậu được phó tổng giám đốc Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam (nhà xuất bản đứng đầu về số lượng sách bị in lậu, về địa bàn và mức độ công khai) Lê Thành Anh đưa ra tại buổi hội thảo là trong khi lợi ích kinh tế từ việc in và tiêu thụ xuất bản phẩm lậu là rất lớn do tổ chức, cá nhân in lậu, làm giả và tiêu thụ xuất bản phẩm không phải đầu tư xây dựng đề tài, bản thảo, trả tiền bản quyền, đóng thuế, chất lượng in, giấy thấp… thì khung hình phạt đối với hành vi này hiện rất thấp, chưa đủ nghiêm khác.

Hầu hết các hình phạt với hành vi làm và tiêu thụ sách lậu chỉ là xử phạt hành chính chứ rất hiếm xử lý hình sự. 

Theo đó, hành vi in lậu bị phạt 30-40 triệu đồng; còn hành vi tàng trữ, phát hành xuất bản phẩm in lậu, in giả, in nối bản trái phép từ 300 bản trở lên bị phạt từ 20-30 triệu đồng. Trong khi lợi nhuận từ việc in và tiêu thụ xuất bản phẩm lậu là hàng chục, hàng trăm tỉ đồng mỗi năm. 

Đây cũng chính là nguyên do quan trọng khiến cho tình trạng sách lậu ngang nhiên, kéo dài.

Thêm nghịch lý nữa khiến hiện trạng sách lậu ngày càng nhức nhối là sự phát triển của công nghệ (khả năng xử lý của máy móc, phần mềm, mạng internet, thương mại điện tử…) góp phần giúp sức cho các hoạt động in, phát hành xuất bản phẩm lậu dễ dàng hơn quy mô và tốc độ lan truyền ngày càng lớn hơn.

Hình ảnh lập biên bản tại một kho sách lậu ở Hà Nội được trưng bày tại hội thảo - Ảnh: THIÊN DIỂU

Nhà sách bị làm lậu thua kiện kẻ in lậu

Câu chuyện chớ trêu này có lẽ không chỉ xảy ra 1 lần với một công ty sách, khiến cho nỗ lực chống sách lậu của các đơn vị làm sách trở nên thật mệt mỏi.

Giám đốc First News - Trí Việt Nguyễn Văn Phước kể, năm 2011, sau hai tháng First News trực tiếp theo dõi và phối hợp với Phòng Cảnh sát Kinh tế - Công an TP Hà Nội đột kích phá án vụ in lậu có số lượng hơn 10 ngàn bản tại cơ sở gia công Huy Thi ở Hà Nội.

Vụ sách lậu này đã được hàng chục nhà báo chứng kiến, đưa tin. Sau khi First News từ chối lời đề nghị bồi thường 100 triệu đồng của cơ sở Huy Thi và khởi kiện nhằm cảnh báo thực trạng sản xuất sách giả lúc bấy giờ nhưng tại phiên tòa phúc thẩm, Tòa án nhân dân Hà Nội đã xử First News thua kiện.

Còn Huy Thi trắng án với lý do đáng cười ra nước mắt: "10 ngàn quyển sách đang làm giả tại cơ sở Huy Thi đã bị bắt trước khi tung ra thị trường nên không hề gây bất cứ thiệt hại nào, vì thế First News thua kiện và phải đóng án phí".

Những cuốn sách làm lậu sách của công ty Thái Hà Books - Ảnh: THIÊN ĐIỂU

Người chống sách lậu phải e ngại phòng thân trước kẻ làm sách lậu

Đó là trường hợp của những người thuộc Văn phòng đại diện của Nhà xuất bản Đại học Oxford tại Việt Nam.

Bà Nguyễn Ngọc Linh - giám đốc Nhà xuất bản Đại học Oxford tại Việt Nam - kể dù lượng sách mà đơn vị của chị xuất bản ở Việt Nam không nhiều nhưng có hàng triệu bản in giả ở khắp đất nước Việt Nam, tình trạng sách lậu của nhà xuất bản này ở Việt Nam rất nhức nhối, gây thiệt hại rất lớn cho đơn vị.

Bà Linh cho biết trước đây đơn vị của bà rất tích cực phối hợp với các đơn vị chức năng của Việt Nam để phát hiện các vụ làm và tiêu thụ sách lậu. Tuy nhiên, một lần trong lúc đi cùng các cơ quan chức năng xác định một cơ sở làm sách lậu, sau đó ra về bà đã bị những kẻ phạm pháp kia thuê "giang hồ" đe dọa.

Kể từ đó, các nhân viên tại văn phòng của bà không dám trực tiếp đi xác minh sách giả cùng các cơ quan hữu quan như trước đây mà chỉ dám gửi văn bản, thư từ, email. 

"Chúng tôi rất buồn vì chúng tôi đã không can đảm hơn. Nhưng đó là chuyện an nguy của chúng tôi nên chúng tôi không có cách khác", bà Linh ngậm ngùi nói.

Bản đồ được in lậu in chưa đầy đủ lãnh hải Việt Nam - Ảnh: THIÊN ĐIỂU

Phố sách bán toàn sách lậu

Câu chuyện "lạ lùng" phố sách đáng ra phải là nơi tôn vinh văn hóa, trí tuệ thì lại tiêu thụ toàn sách lậu vừa xảy ra ở phố sách của TP Huế, khiến nhà chức trách phải lập tức đóng cửa phố sách này.

Chuyện chỉ cách đây vài ngày, do Giám đốc First News - Trí Việt kể lại tại hội thảo, thực ra lại chẳng mới lắm. Theo Giám đốc First News - Trí Việt, chính "phố sách" Đinh Lễ - Nguyễn Xí ở Hà Nội từ lâu cũng được biết tới là "phố sách lậu" của Hà Nội.

Các phố sách nổi tiếng khác ở Hà Nội như Phạm Văn Đồng, Đường Láng, Trần Quốc Hoàn… cũng lại chính là "thiên đường" công khai của sách lậu.

Vài trong số 51.202 bản sách lậu của một công ty tại Hà Nội bị phát hiện, được trưng bày tại hội thảo - Ảnh: THIÊN ĐIỂU

Nhà sách tự làm sách giả của chính mình

Điều khó tin này lại là sự thực từ nhiều năm nay, được đại diện Văn phòng Ban chỉ đạo 389 quốc gia chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả qua nhiều năm làm công tác đấu tranh với in, phát hành sách lậu chia sẻ tại buổi hội thảo.

Ông này cho biết, trong nhiều nguyên nhân khiến tình trạng sách lậu, sách giả còn nhức nhối là bởi chính một số nhà sách tự làm sách giả của chính mình để "trốn" tiền tác quyền và thuế.

"Chính chúng ta làm giả chúng ta thì không ai chống sách lậu cho chúng ta được hết. Mình không quyết tâm thì không ai quyết tâm được. Nếu các đồng chí nhà xuất bản cộng tác với chúng tôi tốt thì hiệu quả sẽ cao hơn", vị đại diện Ban chỉ đạo 389 quốc gia nói.

Không chỉ các nhà sách tự làm giả sách của chính mình mà còn có hiện tượng sách chất lượng thật, được nhà xuất bản nhà nước cấp phép, nhưng thực ra lại là sách lậu bởi không trả tiền tác quyền.

Câu chuyện này được tổng giám đốc Thái Hà Books Nguyễn Mạnh Hùng chia sẻ tại hội thảo.

Ông Hùng dẫn ra cuốn sách các ông phải mua bản quyền rất đắt một cuốn sách về sức khỏe, bán với giá phi thương mại vì lợi ích cộng đồng là 60 ngàn đồng, nhưng một nhà xuất bản của nhà nước đã in lậu bản sách đã được công ty ông mua bản quyền và bán với giá tới …200 ngàn đồng.

Tại hội thảo, các đại biểu đều thống nhất cần phải nâng mức hình phạt đối với tội danh in, phát hành sách lậu. Trong đó tổng giám đốc Thái Hà Books đề nghị cần đổi tội danh làm sách lậu thành tội làm hàng giả và xử lý theo tội danh này thì mới có sức răn đe.

Bằng không, sách lậu, sách giả sẽ hủy diệt dần dần ngành xuất bản Việt Nam, hủy diệt tri thức.

TTO - So với các lĩnh vực âm nhạc, điện ảnh, hiện nay tình trạng xâm phạm bản quyền trong lĩnh vực xuất bản trầm trọng hơn rất nhiều. Với sự phát triển của Internet, sách lậu lại càng phát tán như virus...