Sách thật (trái) cạnh sách giả - cả hai đều bày bán trên Amazon.

Amazon khởi sự là trang web bán sách trực tuyến, nay đang chiếm hơn một nửa số sách bán ra ở Mỹ, kể cả sách in và sách điện tử.

Sách bán trên Amazon có thể do Amazon bán trực tiếp, hay do bên thứ ba lên đây mở cửa hàng để bán. Vấn đề là Amazon không "tiền kiểm" chất lượng sách bán ra nên theo điều tra của tờ New York Times, một tỉ lệ lớn là sách giả, sách in lậu, sách bị ăn cắp bản quyền, sách nhảm nhí, kể cả sách photocopy đang bày bán trên trang này.

Một ví dụ điển hình được tờ báo nêu ra là cuốn The Sanford Guide to Antimicrobial Therapy, một dạng cẩm nang cho bác sĩ tham khảo chẩn bệnh và cho toa thuốc. Cuốn này bị nhiều nơi in lậu bày bán ngay trên Amazon, nhà xuất bản nắm bản quyền chỉ biết khi độc giả vào nhận xét ở trang góp ý rằng họ mua sách về nhưng nhiều trang in lem luốc không đọc được. 

In lậu sách y khoa là việc làm nguy hiểm, bởi bác sĩ có thể đọc nhầm liều lượng thuốc cho toa do sách in xấu.

Đến khi Nhà xuất bản Antimicrobial Therapy bỏ tiền ra mua sách của họ trên Amazon từ nhiều nơi bán khác nhau, họ mới phát hiện trong 34 cuốn họ mua, có đến 30 cuốn là sách giả. Hèn gì doanh số bán sách chính thức của họ giảm sút trong năm 2018. 

Vị phó tổng giám đốc nhà xuất bản ước tính với New York Times rằng ít nhất 15-20% doanh thu của họ bị sách lậu chiếm đoạt.

Nhiều sách ăn cắp bản quyền được làm rất cẩu thả đến nỗi phớt lờ các kỹ thuật trình bày sách sơ đẳng nhất, có cuốn in sai ngay tên tác giả ở ngoài bìa. Sách của các tác giả nổi tiếng như cuốn The Crucible của Arthur Miller hay cuốn Murder on the Orient Express của Agatha Christie cũng bị in lậu và cứ tồn tại trên Amazon, mặc dù độc giả đã vào nhận xét cho đây là sách giả dựa vào các sai sót chính tả và cách trình bày.

Mặc dù Amazon cho biết năm ngoái đã xóa đến 1 triệu tài khoản bán đồ giả, nhiều tác giả có sách bị in lậu than phiền Amazon rất chậm trễ trong việc giải quyết khiếu nại. Đây không hẳn là cách làm thiếu trách nhiệm của một doanh nghiệp kinh doanh trực tuyến, nói đúng ra, đây chính là mô hình kinh doanh của họ.

Amazon nói thẳng với các nhà xuất bản hay tác giả bán sách trên Amazon rằng họ có trách nhiệm bảo đảm nội dung sách bày bán không vi phạm bản quyền, tức Amazon giả định mọi người tham gia bán buôn trên trang của họ là người tốt, có thiện ý nên không có cơ chế tiền kiểm chất lượng sách. 

Trên thực tế, mỗi khi có ai đó mua phải sách lậu, tác giả thật chịu thiệt hại, nhưng Amazon thì không. Họ vẫn ghi nhận bán được một cuốn sách và vẫn thu được phần trăm hoa hồng như khi bán sách thật.

Ngoài vấn nạn sách giả, Amazon còn lan tràn các loại sách ăn theo rất kỳ quái. Mỗi khi có cuốn nào bán chạy, ngay lập tức hàng loạt sách lấy danh nghĩa tóm tắt, rút gọn cho người bận rộn sẽ ra đời, ăn theo sách gốc. 

Cuốn Bad Blood của John Carreyrou về nạn lừa đảo ở Silicon Valley có ít nhất 8 cuốn tóm tắt, nhan đề ghi lớn Bad Blood, còn từ "tóm tắt" hay "rút gọn" chỉ được ghi bé tí ở đâu đó trên bìa. 

Ngay cả tiểu thuyết bán chạy như cuốn Where the Crawdads Sing cũng có 7 sách rút gọn ăn theo, quảng cáo là giúp độc giả "thưởng thức một câu chuyện trưởng thành rất đẹp mà không cần đọc hết các thông tin thừa trong sách gốc". Các sách tóm tắt này thường đi kèm là hàng chục nhận xét tốt, tất cả là nhận xét giả nốt.

Người mua hàng trên Amazon thường dùng chức năng tìm kiếm của website này; Amazon cũng bắt chước Google đã bắt đầu bán quảng cáo để ai có trả tiền thì kết quả sẽ xuất hiện đầu trang (có ghi "tài trợ"). Nhiều nơi bán sách mang tính lừa đảo lại không tiếc tiền quảng cáo nên lừa được nhiều khách bằng cách dùng tít sách gần giống sách bán chạy, logo gần giống logo nhà xuất bản nổi tiếng...

Trắng trợn hơn, nhiều nơi in sách dùng ngay tít các cuốn nổi tiếng nhưng nội dung nói chuyện khác như một cuốn tuyển tập thơ tự xuất bản lại đặt tựa To Kill a Mockingbird y như tác phẩm nổi tiếng của Harper Lee. Ai vội vàng tìm cuốn To Kill a Mockingbird thật mà dùng chức năng tìm kiếm của Amazon rất dễ bấm nhầm vào tập thơ cùng tên của một tác giả vô danh, đã in nhiều cuốn bắt chước tựa của các danh tác khác như War and Peace, For Whom the Bell Tolls.

Tháng 2 năm nay, dưới áp lực của nhiều tác giả và nhà xuất bản, Amazon phải đưa ra chức năng gọi là Project Zero, cho phép các nhà xuất bản danh tiếng không cần chờ Amazon điều tra, có thể trực tiếp vào gỡ các tác phẩm giả mạo tên tuổi của họ. 

Một nhà xuất bản mỉa mai nói: "Vì sao chúng tôi phải chịu trách nhiệm đi rà soát đồ giả cho Amazon? Đó không phải là việc của họ hay sao?".

TTO - Sách lậu, sách giả phát tán như virút lâu nay đã gây nên nhức nhối, nguy hại nghiêm trọng không chỉ với riêng ngành xuất bản. Nhưng tại sao tình trạng này vẫn tồn tại mỗi lúc một tinh vi hơn?