Một vụ đốt nương rẫy trong rừng Amazon ở Machadinho do Oeste, bang Rondonia, Brazil ngày 2-9-2019 - Ảnh: REUTERS

Theo tạp chí National Geographic (Địa lý Quốc gia), con số này đã bị thổi phồng. Nhiều nhà khoa học những ngày gần đây đã lên tiếng "nói lại cho rõ" về đóng góp của Amazon với lượng oxy ròng trên Trái đất.

Theo đó, bù trừ hoạt động quang hợp ban ngày (sản xuất khí oxy) và quá trình ngược lại vào ban đêm (sản xuất khí CO₂), lợi ích về oxy do rừng Amazon mang lại có thể bằng không (0).

Nhà khoa học về Trái đất Michael Coe, giám đốc chương trình Amazon tại Trung tâm nghiên cứu Woods Hole ở Massachusetts (Mỹ) khẳng định: "Có rất nhiều lý do chúng ta cần bảo vệ và gìn giữ rừng Amazon nhưng khí oxy không phải là một trong các lý do đó".

Ông Yadvinder Malhi, nhà sinh thái học về hệ sinh thái của Đại học Oxford, cho biết theo tính toán của ông trong một nghiên cứu năm 2010, các khu rừng nhiệt đới trên Trái đất phụ trách khoảng 34% lượng quang hợp trên mặt đất. Theo tỉ lệ diện tích, rừng Amazon chiếm khoảng một nửa trong số đó, tức khoảng 16% oxy.

Tỉ lệ này giảm xuống chỉ còn 9% nếu tính cả lượng oxy do các loài sinh vật phù du trong đại dương tạo ra. Nhà khoa học khí hậu Jonathan Foley, giám đốc dự án phi lợi nhuận Drawdown chuyên nghiên cứu các giải pháp thích ứng với biến đổi khí hậu, thậm chí còn đưa ra ước tính khiêm tốn hơn, chỉ 6%.

Rừng Amazon bị suy thoái do các hoạt động khai thác gỗ và nông nghiệp, ảnh chụp ngày 28-8-2019 Ảnh: REUTERS

Tuy nhiên, cây không chỉ hút khí CO₂ và thải ra khí oxy. Cây cũng cần oxy trong quá trình hô hấp tế bào - quá trình chuyển hóa đường tích lũy trong ngày thành năng lượng. Vì vậy, vào ban đêm, khi không có mặt trời để quang hợp, cây hấp thụ oxy cho hoạt động chuyển hóa.

Nhóm nghiên cứu của ông Malhi cho rằng cây hấp thụ hơn một nửa lượng oxy chúng tạo ra. Phần oxy còn lại có thể bị vô số vi khuẩn sống ở Amazon sử dụng để phá vỡ các chất hữu cơ chết trong rừng.

Do đó, sau khi bù trừ, tác dụng cung cấp oxy của rừng Amazon, hoặc các quần xã sinh vật khác đều dao động quanh mức 0.

Scott Denning, nhà khoa học về khí quyển tại Đại học bang Colorado, khẳng định: Do có sự cân bằng giữa sản xuất và tiêu thụ oxy, các hệ sinh thái hiện đại hầu như không làm tăng mức oxy trong khí quyển. Trên thực tế, oxy mà chúng ta hít thở là nhờ hoạt động tích lũy oxy của hệ thực vật phù du trong đại dương qua hàng tỉ năm.

Sở dĩ Trái đất tích lũy được lượng oxy này là do các sinh vật phù du bị kẹt dưới đáy đại dương trước khi chúng bị thối rữa. Ngược lại, nếu vi khuẩn phân hủy chúng, oxy sẽ được sử dụng vào quá trình đó.

Lượng oxy trung bình trong khí quyển đã được tích lũy trong một khoảng thời gian địa chất rộng lớn và không thực sự bị ảnh hưởng bởi quá trình quang hợp đang diễn ra.

Đốt rừng Amazon ở Porto Velho, Brazil ngày 31-8-2019 - Ảnh: REUTERS

"Huyền thoại" về việc rừng Amazon góp 20% oxy cho Trái đất đã tồn tại nhiều thập kỷ mà nguồn gốc của tuyên bố này không rõ ràng. Các nhà nghiên cứu Malhi và Coe cho rằng nó có thể xuất phát từ thông tin ước lượng rằng Amazon đóng góp khoảng 20% lượng oxy quang hợp trên mặt đất. Thông tin này đã được dẫn sai, thành "20% lượng oxy trong khí quyển".

Tuy nhiên, dù không có vai trò về oxy, không có nghĩa là rừng Amazon không quan trọng. Ở trạng thái nguyên sinh, nó có công lớn trong việc hấp thu CO₂ khỏi khí quyển, có vai trò như một cái máy điều hòa không khí khổng lồ làm mát trái đất. Nó là công cụ mạnh nhất chúng ta có trong việc giảm thiểu biến đổi khí hậu, cùng với các khu rừng nhiệt đới khác ở miền trung châu Phi và châu Á.

Nữ thổ dân bộ lạc Shanenawa ở bang Acre, Brazil, ngày 1-9- 2019 - Ảnh: REUTERS

Carlos Nobre, nhà khoa học về khí hậu của khoa sau đại học Đại học Sao Paulo, khẳng định: "Amazon giữ vai trò quan trọng trong việc ổn định chu kỳ mưa ở Nam Mỹ, là đất lành của người dân tộc bản địa và vô số các loài động, thực vật.

Đây là hệ sinh thái đa dạng bậc nhất trên mặt đất nhưng sự giàu có của Amazon đang bị đe dọa nghiêm trọng bởi biến đổi khí hậu và suy thoái rừng.

Ví Amazon là lá phổi xanh của Trái đất có ý nghĩa chính về biểu tượng. Đối với các nhà khoa học, điều này không hợp lý vì phổi cần oxy chứ không phải sản xuất ra khí oxy. Có thể chúng ta cần một biểu tượng khác cho rừng Amazon thay cho hình ảnh lá phổi xanh".

Thêm 2.000 đám cháy mới ở Amazon chỉ sau 2 ngày Brazil cấm đốt rừng

TTO - Lửa vẫn đang bao trùm phần lớn khu vực rừng Amazon mặc dù chính phủ Brazil đã và đang thực hiện nhiều nỗ lực nhằm dập tắt và giảm thiểu thiệt hại của đợt cháy rừng lịch sử.